Yonivyapat Chikitsa
| Section/Chapter | Chikitsa Sthana Chapter 30 |
|---|---|
| Preceding Chapter | Vatarakta Chikitsa |
| Succeeding Chapter | None |
| Other Sections | Sutra Sthana, Nidana Sthana, Vimana Sthana, Sharira Sthana, Indriya Sthana, Kalpa Sthana, Siddhi Sthana |
(Chikitsa Sthana Chapter 30, Chapter on the Management of Disorders of Male and Female Genital Tracts)
Abstract
Yonivyapat Chikitsa mainly deals with the management of disorders of male and female genital tract and reproductive system. It also includes the abnormalities of breast milk and its impact on baby, guidelines for management of diseases in children. The last part comprises of some important general principles in clinical management of disease like factors influencing disease process, time of administration of medicine and route of administration.
The disorders of the female genital tract are described under twenty yonivyapat (yoni(vagina),vyapat(disorders)) based upon the vitiation of doshas and dushyas. Rakta yoni (per vaginal bleeding) and pradara (menorrhagia) are described separately considering its importance in gynecology practice. The local and generalized management of these disorders with Panchakarma, basti and uttara basti procedures, vaginal douches are enlisted.
Various disorders of the male genital tract, causes of impotency, defects of semen and their management are elaborated further. The chapter is comprehensive manual of management of disorders of male and female genital tract as well as guidelines for pediatric practice.
Keywords: Yonivyapat (disorders of female genital tract), shukra (semen and sperm), artava (menstruation), klaibya (impotency), disorders of male genital tract, stanya (breast milk), pradara (menorrhagia), dysmenorrhoea, pediatrics,circadian rhythm, aushadha sevana kala, chrnonopharmacolgy.
Introduction
Yoni means origin or source. The source of birth of human being is in the male and female genital tracts. The present chapter describes the disorders of male and female genital tracts.
It largely describes disorders of female genital tract due to excessive aggravation of doshas i.e. vata, pitta, kapha and rakta. The chapter explains causes, numbers, classifications, symptoms, clinical features, complications and treatment of gynecological and menstrual disorders. Some references about this are also available in 19th chapter of Sutra Sthana.
As female is considered to be the root of a healthy offspring, due importance is given to her reproductive health especially external and internal reproductive system and the diseases which affect those. A female afflicted with any such diseases will not be able to conceive and will be susceptible for various other disorders.
Abnormal diet and lifestyle, abnormalities of sperm and ovum are responsible for vitiation of doshas mainly vata dosha, causing gynecological disorders. All gynecological disorders should be managed with purvakarma like proper oleation and sudation followed by Panchakarma. Besides Panchakarma and special therapies, healthy diet, purgatives and milk are also beneficial to treat the gynecological disorders. Importance of purification before conception for healthy progeny is highlighted.
This is highly significant to prevent hereditary or genetic disorders from passing them to next generations.
The second part of this chapter deals with disorders of male genital tract. It mentions factors causing male infertility.
Characteristics of abnormal semen and dosha involvement, shuddha shukra (normal semen) characteristics, male impotency, coital dysfunction, its classifications and causes are discussed. The treatment of shukra dushti (faulty semen) and other dysfunctions need Panchakarma, rasayana and vajikarana treatment. It also gives guidelines of management of diseases in newborn originated due to defective breast milk.
The third part guides some common factors to be considered in clinical management of diseases like habitat, season, time of administration and adaptability. Consideration of assessment of dosha dominance in anukta vyadhi (diseases which are not mentioned in the text) is important guideline given in this chapter.
Sanskrit Text, Transliteration and English Translation
ठथातॠयà¥à¤¨à¤¿à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤à¥à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤ वà¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤ ||१||
à¤à¤¤à¤¿ ह सà¥à¤®à¤¾à¤¹ à¤à¤à¤µà¤¾à¤¨à¤¾à¤¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤ ||२||
athÄtÅ yÅnivyÄpaccikitsitaá¹ vyÄkhyÄsyÄmaḥ||1||
iti ha smÄha bhagavÄnÄtrÄyaḥ||2||
yonivyApaccikitsitaM vyAkhyAsyAmaH||1||
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||
Now we shall expound the chapter dealing with Yonivyapat (disorders of the genital tract)â. Thus said Lord Atreya.[1-2]
Agniveshaâs query
दिवà¥à¤¯à¤¤à¥à¤°à¥à¤¥à¥à¤·à¤§à¤¿à¤®à¤¤à¤¶à¥à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤§à¤¾à¤¤à¥à¤¶à¤¿à¤²à¤¾à¤µà¤¤à¤ | पà¥à¤£à¥à¤¯à¥ हिमवतठपारà¥à¤¶à¥à¤µà¥ सà¥à¤°à¤¸à¤¿à¤¦à¥à¤§à¤°à¥à¤·à¤¿à¤¸à¥à¤µà¤¿à¤¤à¥ ||३||
विहरनà¥à¤¤à¤ तपà¥à¤¯à¥à¤à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¤¤à¥à¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤¦à¤°à¥à¤¶à¤¿à¤¨à¤®à¥ | पà¥à¤¨à¤°à¥à¤µà¤¸à¥à¤ à¤à¤¿à¤¤à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤¾à¤¨à¤®à¤à¥à¤¨à¤¿à¤µà¥à¤¶à¥à¤½à¤¨à¥ पà¥à¤·à¥à¤à¤µà¤¾à¤¨à¥ ||४||
divyatÄ«rthauá¹£adhimataÅcitradhÄtuÅilÄvataḥ| puá¹yÄ himavataḥ pÄrÅvÄ surasiddhará¹£isÄvitÄ||3||
viharantaá¹ tapÅyÅgÄttattvajñÄnÄrthadarÅinam| punarvasuá¹ [1] jitÄtmÄnamagnivÄÅÅ'nu pr̥ṣá¹avÄn||4||
divyatIrthauShadhimatashcitradhAtushilAvataH| puNye himavataH pArshve surasiddharShisevite||3||
viharantaM tapoyogAttattvaj~jAnArthadarshinam| punarvasuM jitAtmAnamagnivesho~anu pRuShTavAn||4||
Agnivesha asked to Punarvasu who was self controlled, seer of the ideas, spiritual knowledge, wandering besides Himalaya possessed with places like Ganga etc., herbs, various metals of different colors and stones as well as inhabited by gods, virtue of knowledge of penance accomplished by the sages. [3-4]
Queries
à¤à¤à¤µà¤¨à¥! यदपतà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¾à¤ मà¥à¤²à¤ नारà¥à¤¯à¤ परठनà¥à¤£à¤¾à¤®à¥ | तदà¥à¤µà¤¿à¤à¤¾à¤¤à¥ à¤à¤¦à¥à¤¶à¥à¤à¤¾à¤¸à¤¾à¤ à¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¤à¥ यà¥à¤¨à¤¿à¤®à¤¾à¤¶à¥à¤°à¤¿à¤¤à¥à¤ ||५||
तसà¥à¤®à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¥à¤·à¤¾à¤ समà¥à¤¤à¥à¤ªà¤¤à¥à¤¤à¤¿à¤®à¥à¤¤à¥à¤ªà¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤¨à¤¾à¤ ठलà¤à¥à¤·à¤£à¤®à¥ | सà¥à¤·à¤§à¤ शà¥à¤°à¥à¤¤à¥à¤®à¤¿à¤à¥à¤à¤¾à¤®à¤¿ पà¥à¤°à¤à¤¾à¤¨à¥à¤à¥à¤°à¤¹à¤à¤¾à¤®à¥à¤¯à¤¯à¤¾ ||६||
bhagavan! yadapatyÄnÄá¹ mÅ«laá¹ nÄryaḥ paraá¹ nrÌ¥á¹Äm| tadvighÄtÅ gadaiÅcÄsÄá¹ kriyatÄ yÅnimÄÅritaiḥ||5||
tasmÄttÄá¹£Äá¹ samutpattimutpannÄnÄá¹ ca laká¹£aá¹am| sauá¹£adhaá¹ ÅrÅtumicchÄmi prajÄnugrahakÄmyayÄ||6||
bhagavan! yadapatyAnAM mUlaM nAryaH paraM nRuNAm| tadvighAto gadaishcAsAM kriyate yonimAshritaiH||5||
tasmAtteShAM samutpattimutpannAnAM ca lakShaNam| sauShadhaM shrotumicchAmi prajAnugrahakAmyayA||6|
Oh Lord ! The original source of progeny is the woman. An offspring cannot conceived if there are disorders in the genital tract. Hence I want to hear or know how the causes of disorders of the genital tract and the symptoms of the disorders along with their treatment for the welfare of people? [5-6]
Explanation by Atreya
à¤à¤¤à¤¿ शिषà¥à¤¯à¥à¤£ पà¥à¤·à¥à¤à¤¸à¥à¤¤à¥ पà¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤à¤°à¥à¤·à¤¿à¤µà¤°à¥à¤½à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤à¤ | विà¤à¤¶à¤¤à¤¿à¤°à¥à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤¦à¥ यà¥à¤¨à¥à¤°à¥à¤¨à¤¿à¤°à¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¤¾ रà¥à¤à¤¸à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¹à¥ ||à¥||
iti Åiá¹£yÄá¹a pr̥ṣá¹astu prÅvÄcará¹£ivarÅ'trijaḥ| viá¹ÅatirvyÄpadÅ yÅnÄrnirdiá¹£á¹Ä rÅgasaá¹ grahÄ||7||
iti shiShyeNa pRuShTastu provAcarShivaro~atrijaH| viMshatirvyApado yonernirdiShTA rogasa~ggrahe||7||
Thus after queried by the disciple Agnivesha, the son of Atri, best among the sages said that twenty types of the disorders of the genital tract are mentioned in the Rogasangrah (enumeration of diseases) chapter.[7]
Causative factors
मिथà¥à¤¯à¤¾à¤à¤¾à¤°à¥à¤£ ताठसà¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¥à¤à¥à¤¨à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤µà¥à¤¨ ठ| à¤à¤¾à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¥ बà¥à¤à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤à¥à¤ दà¥à¤µà¤¾à¤à¥à¤ शà¥à¤£à¥ ताठपà¥à¤¥à¤à¥ ||८||
mithyÄcÄrÄá¹a tÄḥ strÄ«á¹Äá¹ praduá¹£á¹ÄnÄrtavÄna ca| jÄyantÄ bÄ«jadÅá¹£Äcca daivÄcca ÅrÌ¥á¹u tÄḥ prÌ¥thak||8||
mithyAcAreNa tAH strINAM praduShTenArtavena ca | jAyante bIjadoShAcca daivAcca shRuNu tAH pRuthak||8||
Those occur in women due to their faulty lifestyle habits, vitiated menstrual blood, defects in ovum (beeja)(hereditary or congenital defects) and the destiny. (Now) Listen about each of them.[8]
Vata dominant yonivyapat
वातलाहारà¤à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤¯à¤¾ वातलायाठसमà¥à¤°à¤£à¤ | विवà¥à¤¦à¥à¤§à¥ यà¥à¤¨à¤¿à¤®à¤¾à¤¶à¥à¤°à¤¿à¤¤à¥à¤¯ यà¥à¤¨à¥à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¦à¤ सवà¥à¤¦à¤¨à¤®à¥ ||९||
सà¥à¤¤à¤®à¥à¤à¤ पिपà¥à¤²à¤¿à¤à¤¾à¤¸à¥à¤ªà¥à¤¤à¤¿à¤®à¤¿à¤µ à¤à¤°à¥à¤à¤¶à¤¤à¤¾à¤ तथा | à¤à¤°à¥à¤¤à¤¿ सà¥à¤ªà¥à¤¤à¤¿à¤®à¤¾à¤¯à¤¾à¤¸à¤ वातà¤à¤¾à¤à¤¶à¥à¤à¤¾à¤ªà¤°à¤¾à¤¨à¥ à¤à¤¦à¤¾à¤¨à¥ ||१०||
सा सà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ सशबà¥à¤¦à¤°à¥à¤à¥à¤«à¥à¤¨à¤¤à¤¨à¥à¤°à¥à¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤µà¤¾à¤½à¤¨à¤¿à¤²à¤¾à¤¤à¥ |
vÄtalÄhÄracÄá¹£á¹ÄyÄ vÄtalÄyÄḥ samÄ«raá¹aḥ| vivrÌ¥ddhÅ yÅnimÄÅritya yÅnÄstÅdaá¹ savÄdanam||9||
stambhaá¹ pipÄ«likÄsrÌ¥ptimiva karkaÅatÄá¹ tathÄ| karÅti suptimÄyÄsaá¹ vÄtajÄá¹ÅcÄparÄn gadÄn||10||
sÄ syÄt saÅabdarukphÄnatanurÅ«ká¹£ÄrtavÄ'nilÄt|
vAtalAhAraceShTAyA vAtalAyAH samIraNaH| vivRuddho yonimAshritya yonestodaM savedanam||9||
stambhaM pipIlikAsRuptimiva karkashatAM tathA| karoti suptimAyAsaM vAtajAMshcAparAn gadAn||10||
sA syAt sashabdarukphenatanurUkShArtavA~anilAt|
If woman of vatika constitution follows vata-aggravating diet and life style, then vata gets aggravated and reaches the genital tract. This leads to piercing pain, stiffness, feeling of crawling of ants, hardness, numbness and exhaustion. Beside this, other vatika disorders are likely to occur. Vitiated yoni due to vata, secretes frothy, thin, rough menstrual blood with sound and pain. [9-10]
Pitta dominant yonivyapat
वà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤¤à¥à¤à¤à¥à¤µà¤®à¥à¤²à¤²à¤µà¤£à¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¥à¤ पितà¥à¤¤à¤à¤¾ à¤à¤µà¥à¤¤à¥ ||११||
दाहपाà¤à¤à¥à¤µà¤°à¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¾ नà¥à¤²à¤ªà¥à¤¤à¤¾à¤¸à¤¿à¤¤à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤µà¤¾ | à¤à¥à¤¶à¥à¤·à¥à¤£à¤à¥à¤£à¤ªà¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¤¾à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¤¦à¥à¤·à¤¿à¤¤à¤¾||१२||
vyÄpatkaá¹vamlalavaá¹aká¹£ÄrÄdyaiḥ pittajÄ bhavÄt||11||
dÄhapÄkajvarÅá¹£á¹ÄrtÄ nÄ«lapÄ«tÄsitÄrtavÄ| bhrÌ¥ÅÅá¹£á¹akuá¹apasrÄvÄ yÅniḥ syÄtpittadūṣitÄ||12||
vyApatkaTvamlalavaNakShArAdyaiH pittajA bhavet||11||
dAhapAkajvaroShNArtA nIlapItAsitArtavA| bhRushoShNakuNapasrAvA yoniH syAtpittadUShitA||12||
Due to excessive use of pungent, sour, salty, alkaline substances etc. pitta dominant type of disorders of the genital tract are prone to occur. In the vagina, which is vitiated by pitta, the burning sensation, suppuration (inflammation) and heat occurs with the feeling of fever and heat. The menstrual blood flow is of blue, yellow and black color with excessive heat and as the smell of cadaver. [11-12]
Kapha dominant yonivyapat
à¤à¤«à¥à¤½à¤à¤¿à¤·à¥à¤¯à¤¨à¥à¤¦à¤¿à¤à¤¿à¤°à¥à¤µà¥à¤¦à¥à¤§à¥ यà¥à¤¨à¤¿à¤ à¤à¥à¤¦à¥à¤¦à¥à¤·à¤¯à¥à¤¤à¥ सà¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤ | स à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤¾à¤ शà¥à¤¤à¤¾à¤ à¤à¤£à¥à¤¡à¥à¤à¥à¤°à¤¸à¥à¤¤à¤¾à¤²à¥à¤ªà¤µà¥à¤¦à¤¨à¤¾à¤®à¥ ||१३||
पाणà¥à¤¡à¥à¤µà¤°à¥à¤£à¤¾à¤ तथा पाणà¥à¤¡à¥à¤ªà¤¿à¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤µà¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤¨à¥à¤®à¥ |
kaphÅ'bhiá¹£yandibhirvrÌ¥ddhÅ yÅniá¹ cÄddūṣayÄt striyÄḥ| sa kuryÄt picchilÄá¹ ÅÄ«tÄá¹ kaá¹á¸ugrastÄlpavÄdanÄm||13||
pÄá¹á¸uvará¹Äá¹ tathÄ pÄá¹á¸upicchilÄrtavavÄhinÄ«m|
kapho~abhiShyandibhirvRuddho yoniM ceddUShayet striyAH| sa kuryAt picchilAM shItAM kaNDugrastAlpavedanAm||13||
pANDuvarNAM tathA pANDupicchilArtavavAhinIm|
If kapha aggravated substances are used in excess then kapha gets aggravated and affects the genital tract of woman which makes it slimy, cold, associated with itching and mild pain. Woman becomes pale and secretes the pale and slimy menstrual blood.[13]
Tridosha dominant yonivyapat
समशà¥à¤¨à¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾ रसानॠसरà¥à¤µà¤¾à¤¨à¥à¤¦à¥à¤·à¤¯à¤¿à¤¤à¥à¤µà¤¾ तà¥à¤°à¤¯à¥ मलाठ||१४||
यà¥à¤¨à¤¿à¤à¤°à¥à¤à¤¾à¤¶à¤¯à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤ सà¥à¤µà¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤ यà¥à¤à¥à¤à¤¨à¥à¤¤à¤¿ लà¤à¥à¤·à¤£à¥à¤ | सा à¤à¤µà¥à¤¦à¥à¤¦à¤¾à¤¹à¤¶à¥à¤²à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¾ शà¥à¤µà¥à¤¤à¤ªà¤¿à¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤¨à¥ ||१५|
samaÅnantyÄ rasÄn sarvÄndūṣayitvÄ trayÅ malÄḥ||14||
yÅnigarbhÄÅayasthÄḥ svairyÅniá¹ yuñjanti laká¹£aá¹aiḥ| sÄ bhavÄddÄhaÅÅ«lÄrtÄ ÅvÄtapicchilavÄhinÄ«||15||
samashnantyA rasAn sarvAndUShayitvA trayo malAH||14||
yonigarbhAshayasthAH svairyoniM yu~jjanti lakShaNaiH| sA bhaveddAhashUlArtA shvetapicchilavAhinI||15||
When a woman uses all the rasas in excess, then all three doshas located in her uterus vitiate the genital tract and produce their symptoms. Thus the vitiated genital tract suffers from the burning sensation and pain and discharges the white, slimy menstrual blood. [14-15]
Asrija yonivyapat
रà¤à¥à¤¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¤à¤°à¥à¤°à¥à¤¨à¤¾à¤°à¥à¤¯à¤¾ रà¤à¥à¤¤à¤ पितà¥à¤¤à¥à¤¨ दà¥à¤·à¤¿à¤¤à¤®à¥ | ठतिपà¥à¤°à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¤à¥ यà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤ लबà¥à¤§à¥ à¤à¤°à¥à¤à¥à¤½à¤ªà¤¿ सासà¥à¤à¤¾ [१] ||१६||
raktapittakarairnÄryÄ raktaá¹ pittÄna dūṣitam| atipravartatÄ yÅnyÄá¹ labdhÄ garbhÄ'pi sÄsrÌ¥jÄ [1] ||16||
raktapittakarairnAryA raktaM pittena dUShitam| atipravartate yonyAM labdhe garbhe~api sAsRujA [1] ||16||
The menstrual blood (stored in yoni) is vitiated by the pitta due to excessive intake of rakta & pitta aggravating diet and lifestyle, then even after conception, the menstrual blood flows excessively. It is known as asrija (raktaja) yoni. [16]
Arajaska yonivyapat
यà¥à¤¨à¤¿à¤à¤°à¥à¤à¤¾à¤¶à¤¯à¤¸à¥à¤¥à¤ à¤à¥à¤¤à¥ पितà¥à¤¤à¤ सनà¥à¤¦à¥à¤·à¤¯à¥à¤¦à¤¸à¥à¤à¥ | साऽरà¤à¤¸à¥à¤à¤¾ मता à¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¥à¤¯à¤µà¥à¤µà¤°à¥à¤£à¥à¤¯à¤à¤¨à¤¨à¥ à¤à¥à¤¶à¤®à¥ ||१à¥||
yÅnigarbhÄÅayasthaá¹ cÄt pittaá¹ sandūṣayÄdasrÌ¥k| sÄ'rajaskÄ matÄ kÄrÅyavaivará¹yajananÄ« bhrÌ¥Åam||17||
yonigarbhAshayasthaM cet pittaM sandUShayedasRuk| sA~arajaskA matA kArshyavaivarNyajananI bhRusham||17||
If the blood is vitiated by the pitta which is located in the genital tract and uterus, then the patient becomes emaciated and develops abnormal complexion. It is known as Arajaska.[17]
Acharana yonivyapat
यà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤§à¤¾à¤µà¤¨à¤¾à¤¤à¥ à¤à¤£à¥à¤¡à¥à¤ à¤à¤¾à¤¤à¤¾à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¨à¥à¤¤à¤¿ à¤à¤¨à¥à¤¤à¤µà¤ | सा सà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤à¤°à¤£à¤¾ à¤à¤£à¥à¤¡à¥à¤µà¤¾ तयाऽतिनरà¤à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤·à¤¿à¤£à¥ ||१८||
yÅnyÄmadhÄvanÄt kaá¹á¸Å«á¹ jÄtÄḥ kurvanti jantavaḥ| sÄ syÄdacaraá¹Ä kaá¹á¸vÄ tayÄ'tinarakÄá¹ ká¹£iá¹Ä«||18||
yonyAmadhAvanAt kaNDUM jAtAH kurvanti jantavaH| sA syAdacaraNA kaNDvA tayA~atinarakA~gkShiNI||18||
When a woman does not wash her external genitalia , then micro-organisms (bacteria, virus) are likely to grow and cause itching, by which woman has frequent desire of man. This is known as Acharna.[18]
Aticharana yonivyapat
पवनà¥à¤½à¤¤à¤¿à¤µà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¯à¥à¤¨ शà¥à¤«à¤¸à¥à¤ªà¥à¤¤à¤¿à¤°à¥à¤à¤ सà¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤ | à¤à¤°à¥à¤¤à¤¿ à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¥ यà¥à¤¨à¥ सा à¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤à¤°à¤£à¤¾ मता ||१९||
pavanÅ'tivyavÄyÄna ÅÅphasuptirujaḥ striyÄḥ| karÅti kupitÅ yÅnau sÄ cÄticaraá¹Ä matÄ||19||
pavano~ativyavAyena shophasuptirujaH striyAH| karoti kupito yonau sA cAticaraNA matA||19||
Due to excessive coitus, the vata gets aggravated and causes swelling, numbness, pain in female genital tract. This is known as Aticharana. [19]
Prakcharana yonivyapat
मà¥à¤¥à¥à¤¨à¤¾à¤¦à¤¤à¤¿à¤¬à¤¾à¤²à¤¾à¤¯à¤¾à¤ पà¥à¤·à¥à¤ à¤à¤à¥à¤¯à¥à¤°à¥à¤µà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£à¤®à¥ | रà¥à¤à¤¨à¥ दà¥à¤·à¤¯à¤¤à¥ यà¥à¤¨à¤¿à¤ वायà¥à¤ पà¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤à¤°à¤£à¤¾ हि सा ||२०||
maithunÄdatibÄlÄyÄḥ pr̥ṣá¹hakaá¹yÅ«ruvaá¹ ká¹£aá¹am| rujan dūṣayatÄ yÅniá¹ vÄyuḥ prÄkcaraá¹Ä hi sÄ||20||
maithunAdatibAlAyAH pRuShThakaTyUruva~gkShaNam| rujan dUShayate yoniM vAyuH prAkcaraNA hi sA||20||
When the sexual intercourse is performed in too premature (younger/adolescent) girls, then vata is aggravated leading to vitiation of the genital tract and produces pain in back, waist, thighs and groins. This is known as Prakcharana. [20]
Upapluta yonivyapat
à¤à¤°à¥à¤à¤¿à¤£à¥à¤¯à¤¾à¤ शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤²à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤à¥à¤à¤°à¥à¤¦à¤¿à¤¨à¤¿à¤à¤¶à¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¨à¤¿à¤à¥à¤°à¤¹à¤¾à¤¤à¥ | वायà¥à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¦à¥à¤§à¤ [१] à¤à¤«à¤ यà¥à¤¨à¤¿à¤®à¥à¤ªà¤¨à¥à¤¯ पà¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤¯à¥à¤¤à¥ ||२१||
पाणà¥à¤¡à¥à¤ सतà¥à¤¦à¤®à¤¾à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¤ शà¥à¤µà¥à¤¤à¤ सà¥à¤°à¤µà¤¤à¤¿ वा à¤à¤«à¤®à¥ | à¤à¤«à¤µà¤¾à¤¤à¤¾à¤®à¤¯à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¥à¤¤à¤¾ सा सà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤°à¥à¤ªà¤ªà¥à¤²à¥à¤¤à¤¾ ||२२||
garbhiá¹yÄḥ ÅlÄá¹£malÄbhyÄsÄcchardiniḥÅvÄsanigrahÄt| vÄyuḥ kruddhaḥ [1] kaphaá¹ yÅnimupanÄ«ya pradūṣayÄt||21||
pÄá¹á¸uá¹ satÅdamÄsrÄvaá¹ ÅvÄtaá¹ sravati vÄ kapham| kaphavÄtÄmayavyÄptÄ sÄ syÄdyÅnirupaplutÄ||22||
garbhiNyAH shleShmalAbhyAsAcchardiniHshvAsanigrahAt| vAyuH kruddhaH [1] kaphaM yonimupanIya pradUShayet||21||
pANDuM satodamAsrAvaM shvetaM sravati vA kapham| kaphavAtAmayavyAptA sA syAdyonirupaplutA||22||
If a woman ingests kapha aggravating substances and suppresses the urges of vomiting and respiration, then vitiated vayu carries the aggravated kapha to the genital tract and affects it. In this condition pale colored fluid with piercing pain or white mucus is secreted. The defects of kapha and vata are involved in this genital disorder. This is known as upapluta [21-22]
Paripluta yonivyapat
पितà¥à¤¤à¤²à¤¾à¤¯à¤¾ नà¥à¤¸à¤à¤µà¤¾à¤¸à¥ à¤à¥à¤·à¤µà¤¥à¥à¤¦à¥à¤à¤¾à¤°à¤§à¤¾à¤°à¤£à¤¾à¤¤à¥ | पितà¥à¤¤à¤¸à¤®à¥à¤®à¥à¤°à¥à¤à¥à¤à¤¿à¤¤à¥ वायà¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤ दà¥à¤·à¤¯à¤¤à¤¿ सà¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤ ||२३||
शà¥à¤¨à¤¾ सà¥à¤ªà¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¥à¤·à¤®à¤¾ सारà¥à¤¤à¤¿à¤°à¥à¤¨à¥à¤²à¤ªà¥à¤¤à¤®à¤¸à¥à¤à¥ सà¥à¤°à¤µà¥à¤¤à¥ | शà¥à¤°à¥à¤£à¤¿à¤µà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£à¤ªà¥à¤·à¥à¤ ारà¥à¤¤à¤¿à¤à¥à¤µà¤°à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¾à¤¯à¤¾à¤ परिपà¥à¤²à¥à¤¤à¤¾ ||२४||
pittalÄyÄ nrÌ¥saá¹vÄsÄ ká¹£avathÅ«dgÄradhÄraá¹Ät| pittasammÅ«rcchitÅ vÄyuryÅniá¹ dūṣayati striyÄḥ||23||
ÅÅ«nÄ sparÅÄká¹£amÄ sÄrtirnÄ«lapÄ«tamasrÌ¥k sravÄt| ÅrÅá¹ivaá¹ ká¹£aá¹apr̥ṣá¹hÄrtijvarÄrtÄyÄḥ pariplutÄ||24||
pittalAyA nRusaMvAse kShavathUdgAradhAraNAt| pittasammUrcchito vAyuryoniM dUShayati striyAH||23||
shUnA sparshAkShamA sArtirnIlapItamasRuk sravet| shroNiva~gkShaNapRuShThArtijvarArtAyAH pariplutA||24||
When a woman of pitta dominant constitution uses the pitta aggravating things, suppresses the urges of sneezing and eructation during coitus, then vayu mixed with pitta gets aggravated affecting the female genital tract. Due to this woman suffers from fever and yoni (female genital tract) becomes swollen, inflamed, tender and painful. The menstrual blood becomes blue, yellow with pain in pelvis, groin and back of the woman, this is known as paripluta. [23-24]
Udavartini yonivyapat
वà¥à¤à¥à¤¦à¤¾à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¨à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤®à¥à¤¦à¤¾à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¯à¤¤à¥à¤½à¤¨à¤¿à¤²à¤ | सा रà¥à¤à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¾ रà¤à¤ à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤£à¥à¤¦à¤¾à¤µà¥à¤¤à¥à¤¤à¤ [१] विमà¥à¤à¥à¤à¤¤à¤¿ ||२५||
à¤à¤°à¥à¤¤à¤µà¥ सा विमà¥à¤à¥à¤¤à¥ तॠततà¥à¤à¥à¤·à¤£à¤ लà¤à¤¤à¥ सà¥à¤à¤®à¥ | रà¤à¤¸à¥ à¤à¤®à¤¨à¤¾à¤¦à¥à¤°à¥à¤§à¥à¤µà¤ à¤à¥à¤à¥à¤¯à¥à¤¦à¤¾à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¿à¤¨à¥ बà¥à¤§à¥à¤ ||२६||
vÄgÅdÄvartanÄdyÅnimudÄvartayatÄ'nilaḥ| sÄ rugÄrtÄ rajaḥ krÌ¥cchrÄá¹ÅdÄvrÌ¥ttaá¹ [1] vimuñcati||25||
ÄrtavÄ sÄ vimuktÄ tu tatká¹£aá¹aá¹ labhatÄ sukham| rajasÅ gamanÄdÅ«rdhvaá¹ jñÄyÅdÄvartinÄ« budhaiḥ||26||
vegodAvartanAdyonimudAvartayate~anilaH| sA rugArtA rajaH kRucchreNodAvRuttaM [1] vimu~jcati||25||
Artave sA vimukte tu tatkShaNaM labhate sukham| rajaso gamanAdUrdhvaM j~jeyodAvartinI budhaiH||26||
When natural urges are suppressed, then vayu goes upwards and takes the genital tract in upward direction (retroversion condition). Due to this, severe pain occurs by which eviction of the menstrual blood is very difficult because of its upward tendency. After discharge of menstrual blood, pain subsides. It is known by the wise physician as udavartini because of the upward course of menstrual blood.[25-26]
Karnini yonivyapat
ठà¤à¤¾à¤²à¥ वाहमानाया à¤à¤°à¥à¤à¥à¤£ पिहितà¥à¤½à¤¨à¤¿à¤²à¤ | à¤à¤°à¥à¤£à¤¿à¤à¤¾à¤ à¤à¤¨à¤¯à¥à¤¦à¥à¤¯à¥à¤¨à¥ शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤°à¤à¥à¤¤à¥à¤¨ मà¥à¤°à¥à¤à¥à¤à¤¿à¤¤à¤ ||२à¥||
रà¤à¥à¤¤à¤®à¤¾à¤°à¥à¤à¤¾à¤µà¤°à¥à¤§à¤¿à¤¨à¥à¤¯à¤¾ सा तया à¤à¤°à¥à¤£à¤¿à¤¨à¥ मता |२८|
akÄlÄ vÄhamÄnÄyÄ garbhÄá¹a pihitÅ'nilaḥ| kará¹ikÄá¹ janayÄdyÅnau ÅlÄá¹£maraktÄna mÅ«rcchitaḥ||27||
raktamÄrgÄvarÅdhinyÄ sÄ [1] tayÄ kará¹inÄ« matÄ|28|
akAle vAhamAnAyA garbheNa pihito~anilaH| karNikAM janayedyonau shleShmaraktena mUrcchitaH||27||
raktamArgAvarodhinyA sA tayA karNinI matA|28|
If woman strains without labor pains untimely to deliver a fetus, then vayu combined with kapha and blood and gets obstructed by the fetus and produces the small muscular spots or knots in the yoni which obstructs the passage of menstrual blood. This is known as karnini.[28]
Putraghni yonivyapat
रà¥à¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¯à¥à¤°à¥à¤¯à¤¦à¤¾ à¤à¤°à¥à¤à¤ à¤à¤¾à¤¤à¤ à¤à¤¾à¤¤à¤ विनाशयà¥à¤¤à¥ ||२८||
दà¥à¤·à¥à¤à¤¶à¥à¤£à¤¿à¤¤à¤à¤ नारà¥à¤¯à¤¾à¤ पà¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤¨à¥ नाम सा मता |२९|
rauká¹£yÄdvÄyuryadÄ garbhaá¹ jÄtaá¹ jÄtaá¹ vinÄÅayÄt||28||
duá¹£á¹aÅÅá¹itajaá¹ nÄryÄḥ putraghnÄ« nÄma sÄ matÄ|29|
raukShyAdvAyuryadA garbhaM jAtaM jAtaM vinAshayet||28||
duShTashoNitajaM nAryAH putraghnI nAma sA matA|29|
Due to dryness (consumption of ununctuous diet and lifestyle), the aggravated vayu destroys the fetus again and again which is formed by the abnormalities of the shonita. [28]
Antarmukhi yonivyapat
वà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¯à¤®à¤¤à¤¿à¤¤à¥à¤ªà¥à¤¤à¤¾à¤¯à¤¾ à¤à¤à¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¥à¤µà¤¨à¥à¤¨à¤ªà¥à¤¡à¤¿à¤¤à¤ ||२९||
वायà¥à¤°à¥à¤®à¤¿à¤¥à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤¥à¤¿à¤¤à¤¾à¤à¥à¤à¤¾à¤¯à¤¾ यà¥à¤¨à¤¿à¤¸à¥à¤°à¥à¤¤à¤¸à¤¿ सà¤à¤¸à¥à¤¥à¤¿à¤¤à¤ | वà¤à¥à¤°à¤¯à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¨à¤ यà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤ साऽसà¥à¤¥à¤¿à¤®à¤¾à¤à¤¸à¤¾à¤¨à¤¿à¤²à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤à¤¿à¤ ||३०||
à¤à¥à¤¶à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤°à¥à¤®à¥à¤¥à¥à¤¨à¤¾à¤¶à¤à¥à¤¤à¤¾ यà¥à¤¨à¤¿à¤°à¤¨à¥à¤¤à¤°à¥à¤®à¥à¤à¥ मता |३१|
vyavÄyamatitrÌ¥ptÄyÄ bhajantyÄstvannapÄ«á¸itaḥ||29||
vÄyurmithyÄsthitÄá¹ gÄyÄ yÅnisrÅtasi saá¹sthitaḥ| vakrayatyÄnanaá¹ yÅnyÄḥ [1] sÄ'sthimÄá¹sÄnilÄrtibhiḥ||30||
bhrÌ¥ÅÄrtirmaithunÄÅaktÄ yÅnirantarmukhÄ« matÄ|31|
vyavAyamatitRuptAyA bhajantyAstvannapIDitaH||29||
vAyurmithyAsthitA~ggAyA yonisrotasi saMsthitaH| vakrayatyAnanaM yonyAH sA~asthimAMsAnilArtibhiH||30||
bhRushArtirmaithunAshaktA yonirantarmukhI matA|31|
When a woman overeats and indulges in coitus in an abnormal posture, then vayu situated in genital tract and pressed with food, produces different types of vatika pains in the bone and muscles and twists the vaginal opening. There is severe pain in vagina and intolerant to coitus. This is known as antarmukhi. [29-30]
Suchimukhi yonivyapat
à¤à¤°à¥à¤à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤¯à¤¾à¤ सà¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾ रà¥à¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¯à¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤ पà¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤¯à¤¨à¥ ||३१||
मातà¥à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤¦à¤£à¥à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤°à¤¾à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ सà¥à¤à¥à¤®à¥à¤à¥ तॠसा |३२|
garbhasthÄyÄḥ striyÄ rauká¹£yÄdvÄyuryÅniá¹ pradūṣayan||31||
mÄtrÌ¥dÅá¹£Ädaá¹udvÄrÄá¹ kuryÄt sÅ«cÄ«mukhÄ« tu sÄ|32|
garbhasthAyAH striyA raukShyAdvAyuryoniM pradUShayan||31||
mAtRudoShAdaNudvArAM kuryAt sUcImukhI tu sA|32|
If pregnant woman consumes the vata aggravating ununctuous diet and lifestyle, then the yoni (genital tract) of female fetus is affected. Due to this vaginal orifice becomes narrow because of maternal defects. This is known as suchimukhi.[32]
Shushka yonivyapat
वà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¯à¤à¤¾à¤²à¥ रà¥à¤¨à¥à¤§à¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾ वà¥à¤à¤¾à¤¨à¥ पà¥à¤°à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤½à¤¨à¤¿à¤²à¤ ||३२||
à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤£à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤¸à¤à¥à¤à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤ शà¥à¤·à¤ यà¥à¤¨à¤¿à¤®à¥à¤à¤¸à¥à¤¯ ठ|३३|
vyavÄyakÄlÄ rundhantyÄ vÄgÄn prakupitÅ'nilaḥ||32||
kuryÄdviá¹mÅ«trasaá¹ gÄrtiá¹ ÅÅá¹£aá¹ yÅnimukhasya ca|33|
vyavAyakAle rundhantyA vegAn prakupito~anilaH||32||
kuryAdviNmUtrasa~ggArtiM shoShaM yonimukhasya ca|33|
During coitus, if the natural urges are suppressed, then vitiated vayu causes the retention of feces, urine and pain, dryness of the vaginal orifice. This is known as sushkayoni.[33]
Vamini yonivyapat
षडहातॠसपà¥à¤¤à¤°à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾ शà¥à¤à¥à¤°à¤ à¤à¤°à¥à¤à¤¾à¤¶à¤¯à¤ à¤à¤¤à¤®à¥ ||३३||
सरà¥à¤à¤ नà¥à¤°à¥à¤à¤ वाऽपि या सà¥à¤°à¤µà¥à¤¤à¥ सा तॠवामिनॠ|३४|
á¹£aá¸ahÄt saptarÄtrÄdvÄ Åukraá¹ garbhÄÅayaá¹ gatam||33||
sarujaá¹ nÄ«rujaá¹ vÄ'pi yÄ sravÄt sÄ tu vÄminÄ«|34|
ShaDahAt saptarAtrAdvA shukraM garbhAshayaM gatam||33||
sarujaM nIrujaM vA~api yA sravet sA tu vAminI|34|
The expulsion of the shukra with or without pain within six or seven days after entry in the uterus, that is known as vamini. [34]
Shandhi yonivyapat
बà¥à¤à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¥ à¤à¤°à¥à¤à¤¸à¥à¤¥à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¤à¥à¤ªà¤¹à¤¤à¤¾à¤¶à¤¯à¤¾ ||३४||
नà¥à¤¦à¥à¤µà¥à¤·à¤¿à¤£à¥à¤¯à¤¸à¥à¤¤à¤¨à¥ à¤à¥à¤µ षणà¥à¤¢à¥ सà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤¨à¥à¤ªà¤à¥à¤°à¤®à¤¾ |३५|
bÄ«jadÅá¹£Ättu garbhasthamÄrutÅpahatÄÅayÄ||34||
nrÌ¥dvÄá¹£iá¹yastanÄ« caiva á¹£aá¹á¸hÄ« syÄdanupakramÄ|35|
bIjadoShAttu garbhasthamArutopahatAshayA||34||
nRudveShiNyastanI caiva ShaNDhI syAdanupakramA|35|
Due to the genetic defects and abnormalities of sperm and ovum of the parents, the uterus of the female fetus is affected with abnormal vata. The woman dislikes the males and is devoid of breasts. This is incurable and is known as shandhi.[35]
Mahayoni yonivyapat
विषमठदà¥à¤à¤à¤¶à¤¯à¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤¾à¤ मà¥à¤¥à¥à¤¨à¤¾à¤¤à¥ à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤½à¤¨à¤¿à¤²à¤ ||३५||
à¤à¤°à¥à¤à¤¾à¤¶à¤¯à¤¸à¥à¤¯ यà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤ मà¥à¤à¤ विषà¥à¤à¤®à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥ सà¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤ | ठसà¤à¤µà¥à¤¤à¤®à¥à¤à¥ सारà¥à¤¤à¥ [१] रà¥à¤à¥à¤·à¤«à¥à¤¨à¤¾à¤¸à¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤¨à¥ ||३६||
माà¤à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¸à¤¨à¥à¤¨à¤¾ महायà¥à¤¨à¤¿à¤ परà¥à¤µà¤µà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£à¤¶à¥à¤²à¤¿à¤¨à¥ |३à¥|
viá¹£amaá¹ duḥkhaÅayyÄyÄá¹ maithunÄt kupitÅ'nilaḥ||35||
garbhÄÅayasya yÅnyÄÅca mukhaá¹ viá¹£á¹ambhayÄt striyÄḥ| asaá¹vrÌ¥tamukhÄ« sÄrtÄ« [1] rÅ«ká¹£aphÄnÄsravÄhinÄ«||36||
mÄá¹sÅtsannÄ mahÄyÅniḥ parvavaá¹ ká¹£aá¹aÅÅ«linÄ«|37|
viShamaM duHkhashayyAyAM maithunAt kupito~anilaH||35||
garbhAshayasya yonyAshca mukhaM viShTambhayet striyAH| asaMvRutamukhI sArtI [1] rUkShaphenAsravAhinI||36||
mAMsotsannA mahAyoniH parvava~gkShaNashUlinI|37|
If coitus is performed on uneven and uncomfortable bed, the vitiated vata dilates the orifices of uterus and vagina. By this, vaginal opening is unclosed, painful and rough, frothy menstrual blood comes out. There is muscular protuberance in the vagina and there is associated pain in the joints and groin. This is known as mahayoni. [35-37]
Consequences of yonivyapat
à¤à¤¤à¥à¤¯à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤²à¤à¥à¤·à¤£à¥à¤ पà¥à¤°à¥à¤à¥à¤¤à¤¾ विà¤à¤¶à¤¤à¤¿à¤°à¥à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤à¤¾ à¤à¤¦à¤¾à¤ ||३à¥||
न शà¥à¤à¥à¤°à¤ धारयतà¥à¤¯à¥à¤à¤¿à¤°à¥à¤¦à¥à¤·à¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤°à¥à¤ªà¤¦à¥à¤°à¥à¤¤à¤¾ | तसà¥à¤®à¤¾à¤¦à¥à¤à¤°à¥à¤à¤ न à¤à¥à¤¹à¥à¤£à¤¾à¤¤à¤¿ सà¥à¤¤à¥à¤°à¥ à¤à¤à¥à¤à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¯à¤¾à¤¨à¥ बहà¥à¤¨à¥ ||३८||
à¤à¥à¤²à¥à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤à¤ªà¥à¤°à¤¦à¤°à¤¾à¤¦à¥à¤à¤¶à¥à¤ वातादà¥à¤¯à¥à¤¶à¥à¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤ªà¥à¤¡à¤¨à¤®à¥ |३९|
ityÄtairlaká¹£aá¹aiḥ prÅktÄ viá¹ÅatiryÅnijÄ gadÄḥ||37||
na Åukraá¹ dhÄrayatyÄbhirdÅá¹£airyÅnirupadrutÄ| tasmÄdgarbhaá¹ na grÌ¥há¹Äti strÄ« gacchatyÄmayÄn bahÅ«n||38||
gulmÄrÅaḥpradarÄdÄ«á¹Åca vÄtÄdyaiÅcÄtipÄ«á¸anam|39|
ityetairlakShaNaiH proktA viMshatiryonijA gadAH||37||
na shukraM dhArayatyebhirdoShairyonirupadrutA| tasmAdgarbhaM na gRuhNAti strI gacchatyAmayAn bahUn||38||
gulmArshaHpradarAdIMshca vAtAdyaishcAtipIDanam|39|
Thus, the twenty female gynecological disorders (disorders of the genital tract) have been described based upon clinical features. The affected yoni (uterus) due to these defects is unable to hold the semen (sperm). So, woman does not conceive and suffers from gulma, piles, heavy bleeding and gets afflicted with various disorders of vata, pitta and kapha. [37-39]
Dosha dominance in yonivyapat
à¤à¤¸à¤¾à¤ षà¥à¤¡à¤¶ यासà¥à¤¤à¥à¤µà¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾ à¤à¤¦à¥à¤¯à¥ दà¥à¤µà¥ पितà¥à¤¤à¤¦à¥à¤·à¤à¥ ||३९||
परिपà¥à¤²à¥à¤¤à¤¾ वामिनॠठवातपितà¥à¤¤à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤¿à¤à¥ मतॠ| à¤à¤°à¥à¤£à¤¿à¤¨à¥à¤¯à¥à¤ªà¤ªà¥à¤²à¥à¤¤à¥ वातà¤à¤«à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤·à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¥ वातà¤à¤¾à¤ ||४०||
दà¥à¤¹à¤ वातादयसà¥à¤¤à¤¾à¤¸à¤¾à¤ सà¥à¤µà¥à¤°à¥à¤²à¤¿à¤à¥à¤à¥à¤ पà¥à¤¡à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¤¿ हि |४१|
ÄsÄá¹ á¹£Åá¸aÅa yÄstvantyÄ ÄdyÄ dvÄ pittadÅá¹£ajÄ||39||
pariplutÄ vÄminÄ« ca vÄtapittÄtmikÄ matÄ| kará¹inyupaplutÄ vÄtakaphÄcchÄá¹£Ästu vÄtajÄḥ||40||
dÄhaá¹ vÄtÄdayastÄsÄá¹ svairliá¹ gaiḥ pÄ«á¸ayanti hi|41|
AsAM ShoDasha yAstvantyA Adye dve pittadoShaje||39||
pariplutA vAminI ca vAtapittAtmike mate| karNinyupaplute vAtakaphAccheShAstu vAtajAH||40||
dehaM vAtAdayastAsAM svairli~ggaiH pIDayanti hi|41|
Sixteen disorders mentioned in the end (excluding those four, described first with specific dosha dominance). Among these, the first two are caused by pitta dosha.
Paripluta and vamini are caused by dominance of vata and pitta dosha.
Karmini and upapluta are caused by vata and kapha dosha; while remaining ten disorders are vataja. Vatadi doshas afflict the genital tract with their respective symptoms. [40-41]
General principles of management
सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¨à¤¸à¥à¤µà¥à¤¦à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤¿ वातà¤à¤¾à¤¸à¥à¤µà¤¨à¤¿à¤²à¤¾à¤ªà¤¹à¤®à¥ ||४१||
à¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¦à¥à¤°à¤à¥à¤¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¤à¥à¤¨à¤ शà¥à¤¤à¤ पितà¥à¤¤à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¸à¥ ठ| शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤à¤¾à¤¸à¥ ठरà¥à¤à¥à¤·à¥à¤·à¥à¤£à¤ à¤à¤°à¥à¤® à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤à¤à¥à¤·à¤£à¤ ||४२||
सनà¥à¤¨à¤¿à¤ªà¤¾à¤¤à¥ विमिशà¥à¤°à¤ तॠसà¤à¤¸à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤¸à¥ ठà¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¤à¥ |
snÄhanasvÄdabastyÄdi vÄtajÄsvanilÄpaham||41||
kÄrayÄdraktapittaghnaá¹ ÅÄ«taá¹ pittakrÌ¥tÄsu ca| ÅlÄá¹£majÄsu ca rÅ«ká¹£Åá¹£á¹aá¹ karma kuryÄdvicaká¹£aá¹aḥ||42||
sannipÄtÄ vimiÅraá¹ tu saá¹sr̥ṣá¹Äsu ca kÄrayÄt|
snehanasvedabastyAdi vAtajAsvanilApaham||41||
kArayedraktapittaghnaM shItaM pittakRutAsu ca| shleShmajAsu ca rUkShoShNaM karma kuryAdvicakShaNaH||42||
sannipAte vimishraM tu saMsRuShTAsu ca kArayet|
In vatika disorders, vata alleviating procedures such as snehana (unction), swedana (fomentation), basti (enema) should be prescribed.
In paittika disorders, cold measures which pacify the rakta and pitta should be used. The expert should exert the dry and hot remedies in kaphaja disorders of the genital tract.
In sannipataja and dwandaja female genital disorders, mixed treatment should be done. [41-42]
Manual intervention in displaced genital tract/uterus
सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤¸à¥à¤µà¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤ तथा यà¥à¤¨à¤¿à¤ दà¥à¤à¤¸à¥à¤¥à¤¿à¤¤à¤¾à¤ सà¥à¤¥à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥à¤ªà¥à¤¨à¤ ||४३||
पाणिना नामयà¥à¤à¥à¤à¤¿à¤¹à¥à¤®à¤¾à¤ सà¤à¤µà¥à¤¤à¤¾à¤ वरà¥à¤§à¤¯à¥à¤¤à¥ पà¥à¤¨à¤ | पà¥à¤°à¤µà¥à¤¶à¤¯à¥à¤¨à¥à¤¨à¤¿à¤à¤¸à¥à¤¤à¤¾à¤ ठविवà¥à¤¤à¤¾à¤ परिवरà¥à¤¤à¤¯à¥à¤¤à¥ ||४४||
यà¥à¤¨à¤¿à¤ सà¥à¤¥à¤¾à¤¨à¤¾à¤ªà¤µà¥à¤¤à¥à¤¤à¤¾ हि शलà¥à¤¯à¤à¥à¤¤à¤¾ मता सà¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤ |
snigdhasvinnÄá¹ tathÄ yÅniá¹ duḥsthitÄá¹ sthÄpayÄtpunaḥ||43||
pÄá¹inÄ nÄmayÄjjihmÄá¹ saá¹vrÌ¥tÄá¹ vardhayÄt punaḥ| pravÄÅayÄnniḥsrÌ¥tÄá¹ ca vivrÌ¥tÄá¹ parivartayÄt||44||
yÅniḥ sthÄnÄpavrÌ¥ttÄ hi ÅalyabhÅ«tÄ matÄ striyÄḥ|
snigdhasvinnAM tathA yoniM duHsthitAM sthApayetpunaH||43||
pANinA nAmayejjihmAM saMvRutAM vardhayet punaH| praveshayenniHsRutAM ca vivRutAM parivartayet||44||
yoniH sthAnApavRuttA hi shalyabhUtA matA striyAH|
If vagina or genital organs are displaced from their place, it should be brought to its normal position after the snehana (unction) and swedana (fomentation).
If it becomes twisted, then it should be pressed with hand.
If the vaginal opening is contracted,it should be dilated.
If it is prolapsed from its place, then it should be placed inside.
If the yoni is dilated, then it should be turned (for contraction), because displaced genital organs act as the shalya (foreign body). [43-44]
Mild purification in management of all yonivyapat
सरà¥à¤µà¤¾à¤ वà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤¨à¥à¤¨à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤ तॠà¤à¤°à¥à¤®à¤à¤¿à¤°à¥à¤µà¤®à¤¨à¤¾à¤¦à¤¿à¤à¤¿à¤ ||४५||
मà¥à¤¦à¥à¤à¤¿à¤ पà¤à¥à¤à¤à¤¿à¤°à¥à¤¨à¤¾à¤°à¥à¤ सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤¸à¥à¤µà¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤®à¥à¤ªà¤¾à¤à¤°à¥à¤¤à¥ |
sarvÄá¹ vyÄpannayÅniá¹ tu karmabhirvamanÄdibhiḥ||45||
mrÌ¥dubhiḥ pañcabhirnÄrīṠsnigdhasvinnÄmupÄcarÄt|
sarvAM vyApannayoniM tu karmabhirvamanAdibhiH||45||
mRudubhiH pa~jcabhirnArIM snigdhasvinnAmupAcaret|
In all the disorders of the genital tract, female should be treated with application of five mild vamanadi (evacuative) measures after snehana (unction) and swedana (fomentation). [45]
Treatment after purification
सरà¥à¤µà¤¤à¤ सà¥à¤µà¤¿à¤¶à¥à¤¦à¥à¤§à¤¾à¤¯à¤¾à¤ शà¥à¤·à¤ à¤à¤°à¥à¤® विधà¥à¤¯à¤¤à¥ ||४६||
sarvataḥ suviÅuddhÄyÄḥ ÅÄá¹£aá¹ karma vidhÄ«yatÄ||46||
sarvataH suvishuddhAyAH sheShaM karma vidhIyate||46||
Now when woman is evacuated by the mild application of five evacuative measures, remaining measures should be applied.[46]
Management of vata vitiation
वातवà¥à¤¯à¤¾à¤§à¤¿à¤¹à¤°à¤ à¤à¤°à¥à¤® वातारà¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ सदा हितमॠ| à¤à¤¦à¤à¤¾à¤¨à¥à¤ªà¤à¥à¤°à¥à¤®à¤¾à¤à¤¸à¥à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¥à¤ सतिलतणà¥à¤¡à¥à¤²à¥à¤ ||४à¥||
सवातà¤à¥à¤¨à¥à¤·à¤§à¥à¤°à¥à¤¨à¤¾à¤¡à¥à¤à¥à¤®à¥à¤à¥à¤¸à¥à¤µà¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤ªà¤¾à¤à¤°à¥à¤¤à¥ | ठà¤à¥à¤¤à¤¾à¤ लवणतà¥à¤²à¥à¤¨ साशà¥à¤®à¤ªà¥à¤°à¤¸à¥à¤¤à¤°à¤¸à¤à¥à¤à¤°à¥à¤ ||४८||
सà¥à¤µà¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤¸à¤¿à¤à¥à¤¤à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤ वातà¤à¥à¤¨à¥à¤°à¥à¤à¥à¤à¤¯à¥à¤¦à¥à¤°à¤¸à¥à¤ |४९|
vÄtavyÄdhiharaá¹ karma vÄtÄrtÄnÄá¹ sadÄ hitam| audakÄnÅ«pajairmÄá¹saiḥ kṣīraiḥ satilataá¹á¸ulaiḥ||47||
savÄtaghnauá¹£adhairnÄá¸Ä«kumbhÄ«svÄdairupÄcarÄt| aktÄá¹ lavaá¹atailÄna sÄÅmaprastarasaá¹ karaiḥ||48||
svinnÄá¹ kÅá¹£á¹ÄmbusiktÄá¹ gīṠvÄtaghnairbhÅjayÄdrasaiḥ|49|
vAtavyAdhiharaM karma vAtArtAnAM sadA hitam| audakAnUpajairmAMsaiH kShIraiH satilataNDulaiH||47||
savAtaghnauShadhairnADIkumbhIsvedairupAcaret| aktAM lavaNatailena sAshmaprastarasa~gkaraiH||48||
svinnAM koShNAmbusiktA~ggIM vAtaghnairbhojayedrasaiH|49|
The woman who is suffering from the vataja yoni roga (disorders of genital tract, affected by the vata), vata alleviating treatment is always beneficial. Yoni (vagina) should be fomented with the meat of aquatic and marshy animals or milk mixed with sesame and rice and vata-alleviating drugs. Or vagina should be massaged with salt and oil and fomented with warm iron, stone or bolus. When vagina is completely smooth, then woman should take the bath with warm water and take vata alleviating meat soup. [47-49]
Various formulations in management of vataja yonivyapat
बलादà¥à¤°à¥à¤£à¤¦à¥à¤µà¤¯à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¥ à¤à¥à¤¤à¤¤à¥à¤²à¤¾à¤¢à¤à¤ पà¤à¥à¤¤à¥ ||४९||
सà¥à¤¥à¤¿à¤°à¤¾à¤ªà¤¯à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤µà¤¨à¥à¤¤à¥à¤µà¥à¤°à¤°à¥à¤·à¤à¤à¤à¥à¤µà¤à¥à¤ | शà¥à¤°à¤¾à¤µà¤£à¥à¤ªà¤¿à¤ªà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤¦à¥à¤à¤ªà¥à¤²à¥à¤®à¤¾à¤·à¤¾à¤à¥à¤¯à¤ªà¤°à¥à¤£à¤¿à¤à¤¿à¤ ||५०||
शरà¥à¤à¤°à¤¾à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤à¤¾à¤à¥à¤²à¥à¤à¤¾à¤à¤¨à¤¾à¤¸à¤¾à¤à¤¿à¤°à¥à¤µ ठ| पिषà¥à¤à¥à¤¶à¥à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤à¥à¤£à¤à¥à¤·à¥à¤°à¥ सिदà¥à¤§à¤ पà¥à¤¯à¤ यथाबलमॠ||५१||
वातपितà¥à¤¤à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¥ रà¥à¤à¤¾à¤¨à¥ हतà¥à¤µà¤¾ à¤à¤°à¥à¤à¤ दधाति ततॠ|
balÄdrÅá¹advayakvÄthÄ ghrÌ¥tatailÄá¸hakaá¹ [1] pacÄt||49||
sthirÄpayasyÄjÄ«vantÄ«vÄ«rará¹£abhakajÄ«vakaiḥ| ÅrÄvaá¹Ä«pippalÄ«mudgapÄ«lumÄá¹£Äkhyapará¹ibhiḥ||50||
ÅarkarÄkṣīrakÄkÅlÄ«kÄkanÄsÄbhirÄva ca| piá¹£á¹aiÅcaturguá¹akṣīrÄ siddhaá¹ pÄyaá¹ yathÄbalam||51||
vÄtapittakrÌ¥tÄn rÅgÄn hatvÄ garbhaá¹ dadhÄti tat|
balAdroNadvayakvAthe ghRutatailADhakaM pacet||49||
sthirApayasyAjIvantIvIrarShabhakajIvakaiH| shrAvaNIpippalImudgapIlumAShAkhyaparNibhiH||50||
sharkarAkShIrakAkolIkAkanAsAbhireva ca| piShTaishcaturguNakShIre siddhaM peyaM yathAbalam||51||
vAtapittakRutAn rogAn hatvA garbhaM dadhAti tat|
One adhaka (approx. 2.50kg) ghrita and oil mixed and should be cooked in the two drone decoction (approx. 20 lts.) of bala, At the time of preparation, the decoction of paste of sariwana, payasya, jivanti, veera, rishbhaka, jivaka, shravani, pippali, mudaga parni, pilu, mashaparni, sharkara, ksheerakakoli and kakanasa should be mixed. This should be cooked tactfully along with the mixing of four times (four adhaka) milk. After processed, it should be used according to strength. It helps in conception after treating the yoni rogas (genital disorders) caused by the vata and pitta. [49-51]
à¤à¤¾à¤¶à¥à¤®à¤°à¥à¤¯à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤¦à¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤·à¤¾à¤à¤¾à¤¸à¤®à¤°à¥à¤¦à¤ªà¤°à¥à¤·à¤à¥à¤ ||५२||
पà¥à¤¨à¤°à¥à¤¨à¤µà¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤°à¤à¤¨à¥à¤à¤¾à¤à¤¨à¤¾à¤¸à¤¾à¤¸à¤¹à¤à¤°à¥à¤ | शतावरà¥à¤¯à¤¾ à¤à¥à¤¡à¥à¤à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤®à¤à¥à¤·à¤¸à¤®à¥à¤°à¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¤à¥ ||५३||
साधितठयà¥à¤¨à¤¿à¤µà¤¾à¤¤à¤à¥à¤¨à¤ à¤à¤°à¥à¤à¤¦à¤ परमठपिबà¥à¤¤à¥ |
kÄÅmaryatriphalÄdrÄká¹£ÄkÄsamardaparūṣakaiḥ||52||
punarnavÄdvirajanÄ«kÄkanÄsÄsahacaraiḥ| ÅatÄvaryÄ guá¸Å«cyÄÅca prasthamaká¹£asamairghrÌ¥tÄt||53||
sÄdhitaá¹ [2] yÅnivÄtaghnaá¹ garbhadaá¹ paramaá¹ pibÄt|
kAshmaryatriphalAdrAkShAkAsamardaparUShakaiH||52||
punarnavAdvirajanIkAkanAsAsahacaraiH| shatAvaryA guDUcyAshca prasthamakShasamairghRutAt||53||
sAdhitaM [2] yonivAtaghnaM garbhadaM paramaM pibet|
One prastha (approx. 640 gm) ghrita should be cooked with the paste of one karsha each of kashmarya, triphala, draksha, kasamarda, parushaka, punarnava, haridra, daruharidra, kakanasa, sahachara, shatavari and guduchi. This should be taken to destroy the vataja yoni roga and is best for conception.[52-53]
पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤à¥à¤à¥à¤à¤¿à¤à¤¾à¤à¤¾à¤à¤¿à¤µà¥à¤·à¤à¤ [३] सà¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¤ वà¤à¤¾à¤®à¥ ||५४||
यवà¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¤¾à¤à¤®à¥à¤¦à¥ ठशरà¥à¤à¤°à¤¾à¤ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤ तथा | पिषà¥à¤à¥à¤µà¤¾ सरà¥à¤ªà¤¿à¤·à¤¿ [४] à¤à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤¨à¤¿ पाययà¥à¤¤à¥ पà¥à¤°à¤¸à¤¨à¥à¤¨à¤¯à¤¾ ||५५||
यà¥à¤¨à¤¿à¤ªà¤¾à¤°à¥à¤¶à¥à¤µà¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤¹à¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤à¤à¥à¤²à¥à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¶à¥à¤µà¤¿à¤¨à¤¿à¤µà¥à¤¤à¥à¤¤à¤¯à¥ |
pippalÄ«kuñcikÄjÄjÄ«vr̥ṣakaá¹ [3] saindhavaá¹ vacÄm||54||
yavaká¹£ÄrÄjamÅdÄ ca ÅarkarÄá¹ citrakaá¹ tathÄ| piá¹£á¹vÄ sarpiá¹£i [4] bhr̥ṣá¹Äni pÄyayÄt prasannayÄ||55||
yÅnipÄrÅvÄrtihrÌ¥drÅgagulmÄrÅÅvinivrÌ¥ttayÄ|
pippalIku~jcikAjAjIvRuShakaM [3] saindhavaM vacAm||54||
yavakShArAjamode ca sharkarAM citrakaM tathA| piShTvA sarpiShi [4] bhRuShTAni pAyayet prasannayA||55||
yonipArshvArtihRudrogagulmArshovinivRuttaye|
The equal quantity of pippali, upakunchika, jiraka, vrishaka, saindhava, vacha, yavakshara, ajmoda, sharkara, and chitraka mula should be crushed, fried in ghrita and mixed with prasanna (clear wine). After drinking, it helps to alleviate the pain in vagina, flanks, heart diseases, gulma and the piles. [54-55]
वà¥à¤·à¤à¤ मातà¥à¤²à¥à¤à¥à¤à¤¸à¥à¤¯ मà¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¿ मदयनà¥à¤¤à¤¿à¤à¤¾à¤®à¥ ||५६||
पिबà¥à¤¤à¥ सलवणà¥à¤°à¥à¤®à¤¦à¥à¤¯à¥à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤à¥à¤à¥à¤à¤¿à¤à¥ तथा |
vr̥ṣakaá¹ mÄtuluá¹ gasya mÅ«lÄni madayantikÄm||56||
pibÄt salavaá¹airmadyaiḥ pippalÄ«kuñcikÄ tathÄ|
vRuShakaM mAtulu~ggasya mUlAni madayantikAm||56||
pibet salavaNairmadyaiH pippalIku~jcike tathA|
Vrishaka, matulunga mula, madayantika should be pounded and drink with wine and rock salt. Or pippali and upakunchika should also be pounded and drink with alcohol and rock salt. Both these preparations helps to pacify the pain of vagina (genital tract).[56]
रासà¥à¤¨à¤¾à¤¶à¥à¤µà¤¦à¤à¤·à¥à¤à¥à¤°à¤¾à¤µà¥à¤·à¤à¥à¤ पिबà¥à¤à¥à¤à¥à¤²à¥ शà¥à¤¤à¤ पयठ||५à¥||
à¤à¥à¤¡à¥à¤à¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤¦à¤¨à¥à¤¤à¥à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¥à¤¶à¥à¤ परिषà¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥ |
rÄsnÄÅvadaá¹á¹£á¹rÄvr̥ṣakaiḥ pibÄcchÅ«lÄ ÅrÌ¥taá¹ payaḥ||57||
guá¸Å«cÄ«triphalÄdantÄ«kvÄthaiÅca pariá¹£ÄcayÄt|
rAsnAshvadaMShTrAvRuShakaiH pibecchUle shRutaM payaH||57||
guDUcItriphalAdantIkvAthaishca pariShecayet|
In case of pain in vagina the rasna, shwadransta, vrishaka should be pasted and cooked with milk or yoni should be irrigated with the decoction of guduchi, triphala and dantimula in equal parts. It helps to relieve the yonishula.[57]
सà¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¤ तà¤à¤°à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤ ठबà¥à¤¹à¤¤à¥ दà¥à¤µà¤¦à¤¾à¤°à¥ ठ||५८||
समाà¤à¤¶à¥à¤ साधितठà¤à¤²à¥à¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¥à¤²à¤ धारà¥à¤¯à¤ रà¥à¤à¤¾à¤ªà¤¹à¤®à¥ |
saindhavaá¹ tagaraá¹ kuá¹£á¹haá¹ brÌ¥hatÄ« dÄvadÄru ca||58||
samÄá¹Åaiḥ sÄdhitaá¹ kalkaistailaá¹ dhÄryaá¹ rujÄpaham|
saindhavaM tagaraM kuShThaM bRuhatI devadAru ca||58||
samAMshaiH sAdhitaM kalkaistailaM dhAryaM rujApaham|
Oil should be cooked with the paste of equal parts of saindhava, tagara, kushtha, brahati and devadaru. Tamponing in vagina with this medicated oil helps to relieve the yonishula. [58]
à¤à¥à¤¡à¥à¤à¥à¤®à¤¾à¤²à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤¸à¥à¤¨à¤¾à¤¬à¤²à¤¾à¤®à¤§à¥à¤à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤ ||५९||
निदिà¤à¥à¤§à¤¿à¤à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¦à¤¾à¤°à¥à¤¯à¥à¤¥à¤¿à¤à¤¾à¤à¤¿à¤¶à¥à¤ à¤à¤¾à¤°à¥à¤·à¤¿à¤à¥à¤ | तà¥à¤²à¤ªà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤ à¤à¤µà¤¾à¤ मà¥à¤¤à¥à¤°à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¥ ठदà¥à¤µà¤¿à¤à¥à¤£à¥ पà¤à¥à¤¤à¥ ||६०||
वातारà¥à¤¤à¤¾à¤¯à¤¾à¤ पिà¤à¥à¤ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¥à¤¨à¥ ठपà¥à¤°à¤£à¤¯à¥à¤¤à¥à¤¤à¤¤à¤ |
guá¸Å«cÄ«mÄlatÄ«rÄsnÄbalÄmadhukacitrakaiḥ||59||
nidigdhikÄdÄvadÄruyÅ«thikÄbhiÅca kÄrá¹£ikaiḥ| tailaprasthaá¹ gavÄá¹ mÅ«trÄ kṣīrÄ ca dviguá¹Ä pacÄt||60||
vÄtÄrtÄyÄḥ picuá¹ dadyÄdyÅnau ca praá¹ayÄttataḥ|
guDUcImAlatIrAsnAbalAmadhukacitrakaiH||59||
nidigdhikAdevadAruyUthikAbhishca kArShikaiH| tailaprasthaM gavAM mUtre kShIre ca dviguNe pacet||60||
vAtArtAyAH picuM dadyAdyonau ca praNayettataH|
One prastha oil (approx. 640ml) should be cooked with the paste of guduchi, jati, rasna, bala, madhuka, chitraka, kantakari, devadaru, yuthika each 1-1 karsha (10gm) along with the cowâs urine and milk (two prastha each). The vaginal tamponing should be done with this oil. After this, this oil should be used for uttarabasti. [59-60]
Therapeutic procedures for management of vata dominant yonivyapat
वातारà¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ ठयà¥à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤ सà¥à¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤à¤ªà¤¿à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤ ||६१||
(à¤à¤·à¥à¤£à¤¾à¤ सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤à¤°à¥à¤¤à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¿ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¨à¤¾à¤¨à¤¿ ठ[५] ) |
vÄtÄrtÄnÄá¹ ca yÅnÄ«nÄá¹ sÄkÄbhyaá¹ gapicukriyÄḥ||61||
(uá¹£á¹Äḥ snigdhÄḥ prakartavyÄstailÄni snÄhanÄni ca [5] )|
vAtArtAnAM ca yonInAM sekAbhya~ggapicukriyAH||61||
(uShNAH snigdhAH prakartavyAstailAni snehanAni ca [5] )|
The vatika disorders of the female genital tract should be treated with warm and smooth substances in the form of irrigation, massage and tamponing. The oil for unction (snehana) should be prepared and used.[61]
हिà¤à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤à¤²à¥à¤à¤ तॠवातारà¥à¤¤à¤¾ à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤®à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤¯ धारयà¥à¤¤à¥ | पà¤à¥à¤à¤µà¤²à¥à¤à¤¸à¥à¤¯ पितà¥à¤¤à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¾ शà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¾à¤¦à¥à¤¨à¤¾à¤ à¤à¤«à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤¾ ||६२||
hiá¹srÄkalkaá¹ tu vÄtÄrtÄ kÅá¹£á¹amabhyajya dhÄrayÄt| pañcavalkasya pittÄrtÄ ÅyÄmÄdÄ«nÄá¹ kaphÄturÄ||62||
hiMsrAkalkaM tu vAtArtA koShNamabhyajya dhArayet| pa~jcavalkasya pittArtA shyAmAdInAM kaphAturA||62||
If the vagina is afflicted due to vata, it should be massaged with warm oil and the paste of hanspadi root should be retained.
The yoni suffering from pitta, the paste of panchavalkala should be retained in vagina and in that which is suffering from kapha, the paste of shyamadi drugs should be used. [62]
Therapeutic procedures for management of pitta dominant yonivyapat
पितà¥à¤¤à¤²à¤¾à¤¨à¤¾à¤ तॠयà¥à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤ सà¥à¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤à¤ªà¤¿à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤ | शà¥à¤¤à¤¾à¤ पितà¥à¤¤à¤¹à¤°à¤¾à¤ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¨à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤ à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ ठ||६३||
(पितà¥à¤¤à¤à¥à¤¨à¥à¤·à¤§à¤¸à¤¿à¤¦à¥à¤§à¤¾à¤¨à¤¿ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤£à¤¿ à¤à¤¿à¤·à¤à¤¾ तथा [१] ) |
pittalÄnÄá¹ tu yÅnÄ«nÄá¹ sÄkÄbhyaá¹ gapicukriyÄḥ| ÅÄ«tÄḥ pittaharÄḥ kÄryÄḥ snÄhanÄrthaá¹ ghrÌ¥tÄni ca||63||
(pittaghnauá¹£adhasiddhÄni kÄryÄá¹i bhiá¹£ajÄ tathÄ [1] )|
pittalAnAM tu yonInAM sekAbhya~ggapicukriyAH| shItAH pittaharAH kAryAH snehanArthaM ghRutAni ca||63||
(pittaghnauShadhasiddhAni kAryANi bhiShajA tathA [1] )|
In gynaecological disorders (disorders of the genital tract) which are caused by pitta then cold, pitta alleviating irrigation, massage and tamponing etc. should be done. A vaidya should use the ghrita (processed with vata alleviating drugs) for unction (snehana). [63]
Various formulations in management of pittaja yonivyapat
Brihat shatavari ghritam
शतावरà¥à¤®à¥à¤²à¤¤à¥à¤²à¤¾à¤¶à¥à¤à¤¤à¤¸à¥à¤°à¤ समà¥à¤ªà¥à¤°à¤ªà¥à¤¡à¤¯à¥à¤¤à¥ ||६४||
रसà¥à¤¨ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¤à¥à¤²à¥à¤¯à¥à¤¨ पà¤à¥à¤¤à¥à¤¤à¥à¤¨ à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¢à¤à¤®à¥ | à¤à¥à¤µà¤¨à¥à¤¯à¥à¤ शतावरà¥à¤¯à¤¾ मà¥à¤¦à¥à¤µà¥à¤à¤¾à¤à¤¿à¤ परà¥à¤·à¤à¥à¤ ||६५||
पिषà¥à¤à¥à¤ पà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤²à¥à¤¶à¥à¤à¤¾à¤à¥à¤·à¤¾à¤à¤¶à¥à¤°à¥à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤¯à¤·à¥à¤à¤¿à¤®à¤§à¥à¤à¥à¤°à¥à¤à¤¿à¤·à¤à¥ | सिदà¥à¤§à¥ शà¥à¤¤à¥ ठमधà¥à¤¨à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤ पलाषà¥à¤à¤à¤®à¥ ||६६||
सितादशपलà¥à¤¨à¥à¤®à¤¿à¤¶à¥à¤°à¤¾à¤²à¥à¤²à¤¿à¤¹à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ पाणितलठततठ| यà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¸à¥à¤à¥à¤¶à¥à¤à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤à¥à¤¨à¤ वà¥à¤·à¥à¤¯à¤ पà¥à¤à¤¸à¤µà¤¨à¤ ठततॠ||६à¥||
à¤à¥à¤·à¤¤à¤ à¤à¥à¤·à¤¯à¤ रà¤à¥à¤¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¤ à¤à¤¾à¤¸à¤ शà¥à¤µà¤¾à¤¸à¤ हलà¥à¤®à¤à¤®à¥ | à¤à¤¾à¤®à¤²à¤¾à¤ वातरà¤à¥à¤¤à¤ ठवà¥à¤¸à¤°à¥à¤ªà¤ हà¥à¤à¥à¤à¤¿à¤°à¥à¤à¥à¤°à¤¹à¤®à¥ ||६८||
à¤à¤¨à¥à¤®à¤¾à¤¦à¤¾à¤°à¤¤à¥à¤¯à¤ªà¤¸à¥à¤®à¤¾à¤°à¤¾à¤¨à¥ वातपितà¥à¤¤à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤à¤¾à¤à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥ | à¤à¤¤à¤¿ बà¥à¤¹à¤à¥à¤à¤¤à¤¾à¤µà¤°à¥à¤à¥à¤¤à¤®à¥ |
ÅatÄvarÄ«mÅ«latulÄÅcatasraḥ samprapÄ«á¸ayÄt||64||
rasÄna kṣīratulyÄna pacÄttÄna ghrÌ¥tÄá¸hakam| jÄ«vanÄ«yaiḥ ÅatÄvaryÄ mrÌ¥dvÄ«kÄbhiḥ parūṣakaiḥ||65||
piá¹£á¹aiḥ priyÄlaiÅcÄká¹£Äá¹Åairdviyaá¹£á¹imadhukairbhiá¹£ak| siddhÄ ÅÄ«tÄ ca madhunaḥ pippalyÄÅca palÄá¹£á¹akam||66||
sitÄdaÅapalÅnmiÅrÄllihyÄt pÄá¹italaá¹ tataḥ| yÅnyasrÌ¥kÅukradÅá¹£aghnaá¹ vr̥ṣyaá¹ puá¹savanaá¹ ca tat||67||
ká¹£ataá¹ ká¹£ayaá¹ raktapittaá¹ kÄsaá¹ ÅvÄsaá¹ halÄ«makam| kÄmalÄá¹ vÄtaraktaá¹ ca vÄ«sarpaá¹ hrÌ¥cchirÅgraham||68||
unmÄdÄratyapasmÄrÄn vÄtapittÄtmakÄñjayÄt| iti brÌ¥hacchatÄvarÄ«ghrÌ¥tam
shatAvarImUlatulAshcatasraH samprapIDayet||64||
rasena kShIratulyena pacettena ghRutADhakam| jIvanIyaiH shatAvaryA mRudvIkAbhiH parUShakaiH||65||
piShTaiH priyAlaishcAkShAMshairdviyaShTimadhukairbhiShak| siddhe shIte ca madhunaH pippalyAshca palAShTakam||66||
sitAdashapalonmishrAllihyAt pANitalaM tataH| yonyasRukshukradoShaghnaM vRuShyaM puMsavanaM ca tat||67||
kShataM kShayaM raktapittaM kAsaM shvAsaM halImakam| kAmalAM vAtaraktaM ca vIsarpaM hRucchirograham||68||
unmAdAratyapasmArAn vAtapittAtmakA~jjayet| iti bRuhacchatAvarIghRutam|
Four tula (16 kg) shatavari root should be crushed to evict the juice. With this juice, an equal quantity of milk to be mixed and one adhaka (2.56 kg) ghrita should be cooked with the paste of vitalizer drugs, shatavari, draksha, parushaka, priyala and two types of madhuka one karsha (10gm) each. When ghrita is prepared, it should be poured and cooled. Then it is mixed with honey, pippali powder each eight pala (320 gm) and sugar 10 pala (400 gm). This should be used in dose of one karsha (10 gm). It relieves the abnormalities or defects of the genital tract, menses and the semen. It is an aphrodisiac and helps in healthy progeny. It helps to treat the chest wound, tuberculosis or wasting, internal hemorrhage (raktapitta), cough, dyspnea, halimaka, kamala (jaundice), vatarakta, visarpa, heart diseases, shiroroga and insanity, restlessness, epilepsy and other caused by the vata and pitta dosha. [64-68]
à¤à¤µà¤®à¥à¤µ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¸à¤°à¥à¤ªà¤¿à¤°à¥à¤à¥à¤µà¤¨à¥à¤¯à¥à¤ªà¤¸à¤¾à¤§à¤¿à¤¤à¤®à¥ ||६९||
à¤à¤°à¥à¤à¤¦à¤ पितà¥à¤¤à¤²à¤¾à¤¨à¤¾à¤ ठयà¥à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤à¤¿à¤·à¤à¥à¤à¤¿à¤¤à¤®à¥ |à¥à¥¦|
ÄvamÄvakṣīrasarpirjÄ«vanÄ«yÅpasÄdhitam||69||
garbhadaá¹ pittalÄnÄá¹ ca yÅnÄ«nÄá¹ syÄdbhiá¹£agjitam|70|
evameva kShIrasarpirjIvanIyopasAdhitam||69||
garbhadaM pittalAnAM ca yonInAM syAdbhiShagjitam|70|
Thus, milk and ghrita processed with vitalizer drugs (jivaniya varga) helps in conception and it is the best treatment for the paittika disorders of the female genital tract.[70]
Management of kapha dominant yonivyapat
यà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤ शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤ªà¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤¯à¤¾à¤ वरà¥à¤¤à¤¿à¤ सà¤à¤¶à¥à¤§à¤¨à¥ हिता ||à¥à¥¦||
वाराहॠबहà¥à¤¶à¤ पितà¥à¤¤à¥ à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤¤à¥à¤°à¥à¤²à¤à¥à¤¤à¤à¥à¤ à¤à¥à¤¤à¤¾ |
yÅnyÄá¹ ÅlÄá¹£mapraduá¹£á¹ÄyÄá¹ vartiḥ saá¹ÅÅdhanÄ« hitÄ||70||
vÄrÄhÄ bahuÅaḥ pittÄ bhÄvitairlaktakaiḥ krÌ¥tÄ|
yonyAM shleShmapraduShTAyAM vartiH saMshodhanI hitA||70||
vArAhe bahushaH pitte bhAvitairlaktakaiH kRutA|
In the kaphaja disorders of the female genital tract, the application of cleansing suppository made of piece of cloth and impregnated many times in the bile of pig is beneficial. [70]
Various formulations in management to kapha dominant yonivyapat
à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤¤à¤ पयसाऽरà¥à¤à¤¸à¥à¤¯ यवà¤à¥à¤°à¥à¤£à¤ ससà¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¤®à¥ ||à¥à¥§||
वरà¥à¤¤à¤¿à¤ à¤à¥à¤¤à¤¾ मà¥à¤¹à¥à¤°à¥à¤§à¤¾à¤°à¥à¤¯à¤¾ ततठसà¥à¤à¥à¤¯à¤¾ सà¥à¤à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤¨à¤¾ |
bhÄvitaá¹ payasÄ'rkasya yavacÅ«rá¹aá¹ sasaindhavam||71||
vartiḥ krÌ¥tÄ muhurdhÄryÄ tataḥ sÄcyÄ sukhÄmbunÄ|
bhAvitaM payasA~arkasya yavacUrNaM sasaindhavam||71||
vartiH kRutA muhurdhAryA tataH secyA sukhAmbunA|
The suppository made of rock salt and barley should be impregnated with milk of madara and it should be kept in vagina frequently and after this vagina should be washed with warm water. [71]
पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤¯à¤¾ मरिà¤à¥à¤°à¥à¤®à¤¾à¤·à¥à¤ शताहà¥à¤µà¤¾à¤à¥à¤·à¥à¤ सà¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¥à¤ ||à¥à¥¨||
वरà¥à¤¤à¤¿à¤¸à¥à¤¤à¥à¤²à¥à¤¯à¤¾ पà¥à¤°à¤¦à¥à¤¶à¤¿à¤¨à¥à¤¯à¤¾ धारà¥à¤¯à¤¾ यà¥à¤¨à¤¿à¤µà¤¿à¤¶à¥à¤§à¤¨à¥ |à¥à¥©|
pippalyÄ maricairmÄá¹£aiḥ ÅatÄhvÄkuá¹£á¹hasaindhavaiḥ||72||
vartistulyÄ pradÄÅinyÄ dhÄryÄ yÅniviÅÅdhanÄ«|73|
pippalyA maricairmAShaiH shatAhvAkuShThasaindhavaiH||72||
vartistulyA pradeshinyA dhAryA yonivishodhanI|73|
In kaphaja disorders of the genital tract, the suppository should be made as the size of index finger with the paste of pippali, maricha, masha, shatahva, kushtha and rock salt and it should be put in vagina for cleansing.[72]
à¤à¤¦à¥à¤®à¥à¤¬à¤°à¤¶à¤²à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¾à¤ दà¥à¤°à¥à¤£à¤®à¤¬à¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤£à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¤®à¥ ||à¥à¥©||
सपà¤à¥à¤à¤µà¤²à¥à¤à¤à¥à¤²à¤à¤®à¤¾à¤²à¤¤à¥à¤¨à¤¿à¤®à¥à¤¬à¤ªà¤²à¥à¤²à¤µà¤®à¥ [१] | निशाठसà¥à¤¥à¤¾à¤ªà¥à¤¯ à¤à¤²à¥ तसà¥à¤®à¤¿à¤à¤¸à¥à¤¤à¥à¤²à¤ªà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤ विपाà¤à¤¯à¥à¤¤à¥ ||à¥à¥ª||
लाà¤à¥à¤·à¤¾à¤§à¤µà¤ªà¤²à¤¾à¤¶à¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤¨à¤¿à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤ शालà¥à¤®à¤²à¥à¤¨ ठ| पिषà¥à¤à¥à¤ सिदà¥à¤§à¤¸à¥à¤¯ तà¥à¤²à¤¸à¥à¤¯ पिà¤à¥à¤ यà¥à¤¨à¥ निधापयà¥à¤¤à¥ ||à¥à¥«||
सशरà¥à¤à¤°à¥à¤ à¤à¤·à¤¾à¤¯à¥à¤¶à¥à¤ शà¥à¤¤à¥à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤µà¥à¤¤ सà¥à¤à¤¨à¤®à¥ | पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤¾ विवà¥à¤¤à¤¾ à¤à¤¾à¤²à¤¦à¥à¤·à¥à¤à¤¾ यà¥à¤¨à¤¿à¤¶à¥à¤ दारà¥à¤£à¤¾ ||à¥à¥¬||
सपà¥à¤¤à¤¾à¤¹à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤§à¥à¤¯à¤¤à¤¿ [२] à¤à¥à¤·à¤¿à¤ªà¥à¤°à¤®à¤ªà¤¤à¥à¤¯à¤ à¤à¤¾à¤ªà¤¿ विनà¥à¤¦à¤¤à¤¿ |
udumbaraÅalÄá¹Å«nÄá¹ drÅá¹amabdrÅá¹asaá¹yutam||73||
sapañcavalkakulakamÄlatÄ«nimbapallavam [1] | niÅÄá¹ sthÄpya jalÄ tasmiá¹stailaprasthaá¹ vipÄcayÄt||74||
lÄká¹£ÄdhavapalÄÅatvaá¹ niryÄsaiḥ ÅÄlmalÄna ca| piá¹£á¹aiḥ siddhasya tailasya picuá¹ yÅnau nidhÄpayÄt||75||
saÅarkaraiḥ kaá¹£ÄyaiÅca ÅÄ«taiḥ kurvÄ«ta sÄcanam| picchilÄ vivrÌ¥tÄ kÄladuá¹£á¹Ä yÅniÅca dÄruá¹Ä||76||
saptÄhÄcchudhyati [2] ká¹£ipramapatyaá¹ cÄpi vindati|
udumbarashalATUnAM droNamabdroNasaMyutam||73||
sapa~jcavalkakulakamAlatInimbapallavam [1] | nishAM sthApya jale tasmiMstailaprasthaM vipAcayet||74||
lAkShAdhavapalAshatva~gniryAsaiH shAlmalena ca| piShTaiH siddhasya tailasya picuM yonau nidhApayet||75||
sasharkaraiH kaShAyaishca shItaiH kurvIta secanam| picchilA vivRutA kAladuShTA yonishca dAruNA||76||
saptAhAcchudhyati [2] kShipramapatyaM cApi vindati|
Unripe fruit of udumbara, panchavalkala, kulattha, leaves of jati and nimba should be taken in equal part and all in quantity of one drone (10.24 kg). All these should be crushed and soaked in one drone (10.24 lts) of water overnight. In early morning should be pressed with hands and pour the water. In this extract one prastha oil should be mixed and cooked with the paste of lac, dhava, bark and exudation or gum of palash and shalmali, each 1-1 karsha (10 gms) each.
A tampon dipped in this oil and put it into the vagina after this vagina should be washed with cold decoction added with sugar. By using this, slimy (pichcchhila) yoni, dilated yoni, kaladushta and darunayoni are cleansed within seven days and woman gets progeny very soon. [73-76]
à¤à¤¦à¥à¤®à¥à¤¬à¤°à¤¸à¥à¤¯ दà¥à¤à¥à¤§à¥à¤¨ षà¤à¥à¤à¥à¤¤à¥à¤µà¥ à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤¤à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¤¿à¤²à¤¾à¤¤à¥ ||à¥à¥||
तà¥à¤²à¤ à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¥à¤¨ तसà¥à¤¯à¥à¤µ सिदà¥à¤§à¤ धारà¥à¤¯à¤ ठपà¥à¤°à¥à¤µà¤µà¤¤à¥ |
udumbarasya dugdhÄna á¹£aá¹krÌ¥tvÅ bhÄvitÄttilÄt||77||
tailaá¹ kvÄthÄna tasyaiva siddhaá¹ dhÄryaá¹ ca pÅ«rvavat|
udumbarasya dugdhena ShaTkRutvo bhAvitAttilAt||77||
tailaM kvAthena tasyaiva siddhaM dhAryaM ca pUrvavat|
Oil should be extracted from the sesame seeds which are impregnated six times with the milk of udumbara and cooked in the decoction of udumbara. With this oil a tampon should be put into the vagina. [77]
धातà¤à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤²à¤à¥à¤ªà¤¤à¥à¤°à¤¸à¥à¤°à¥à¤¤à¥à¤à¤®à¤§à¥à¤à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¥à¤ ||à¥à¥®||
à¤à¤®à¥à¤¬à¥à¤µà¤¾à¤®à¥à¤°à¤®à¤§à¥à¤¯à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¸à¤²à¥à¤§à¥à¤°à¤à¤à¥à¤«à¤²à¤¤à¤¿à¤¨à¥à¤¦à¥à¤à¥à¤ | सà¥à¤°à¤¾à¤·à¥à¤à¥à¤°à¤¿à¤à¤¾à¤¦à¤¾à¤¡à¤¿à¤®à¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤¦à¥à¤®à¥à¤¬à¤°à¤¶à¤²à¤¾à¤à¥à¤à¤¿à¤ ||à¥à¥¯||
ठà¤à¥à¤·à¤®à¤¾à¤¤à¥à¤°à¥à¤°à¤à¤¾à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¥ ठदà¥à¤µà¤¿à¤à¥à¤£à¥ पà¤à¥à¤¤à¥ | तà¥à¤²à¤ªà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤ पिà¤à¥à¤ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¥à¤¨à¥ ठपà¥à¤°à¤£à¤¯à¥à¤¤à¥à¤¤à¤¤à¤ ||८०||
à¤à¤à¥à¤ªà¥à¤·à¥à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤à¤ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤ ठदापयà¥à¤¤à¥ | पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤¾ सà¥à¤°à¤¾à¤µà¤¿à¤£à¥ यà¥à¤¨à¤¿à¤°à¥à¤µà¤¿à¤ªà¥à¤²à¥à¤¤à¥à¤ªà¤ªà¥à¤²à¥à¤¤à¤¾ तथा ||८१||
à¤à¤¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¾ à¤à¥à¤¨à¥à¤¨à¤¤à¤¾ शà¥à¤¨à¤¾ सिधà¥à¤¯à¥à¤¤à¥ ससà¥à¤«à¥à¤à¤¶à¥à¤²à¤¿à¤¨à¥ |
dhÄtakyÄmalakÄ«patrasrÅtÅjamadhukÅtpalaiḥ||78||
jambvÄmramadhyakÄsÄ«salÅdhrakaá¹phalatindukaiḥ| saurÄá¹£á¹rikÄdÄá¸imatvagudumbaraÅalÄá¹ubhiḥ||79||
aká¹£amÄtrairajÄmÅ«trÄ kṣīrÄ ca dviguá¹Ä pacÄt| tailaprasthaá¹ picuá¹ dadyÄdyÅnau ca praá¹ayÄttataḥ||80||
kaá¹Ä«pr̥ṣá¹hatrikÄbhyaá¹ gaá¹ snÄhabastiá¹ ca dÄpayÄt| picchilÄ srÄviá¹Ä« [3] yÅnirviplutÅpaplutÄ tathÄ||81||
uttÄnÄ cÅnnatÄ ÅÅ«nÄ sidhyÄt sasphÅá¹aÅÅ«linÄ«|
dhAtakyAmalakIpatrasrotojamadhukotpalaiH||78||
jambvAmramadhyakAsIsalodhrakaTphalatindukaiH| saurAShTrikAdADimatvagudumbarashalATubhiH||79||
akShamAtrairajAmUtre kShIre ca dviguNe pacet| tailaprasthaM picuM dadyAdyonau ca praNayettataH||80||
kaTIpRuShThatrikAbhya~ggaM snehabastiM ca dApayet| picchilA srAviNI [3] yonirviplutopaplutA tathA||81||
uttAnA connatA shUnA sidhyet sasphoTashUlinI|
Dhataki flower, amalaki, srotanjana, madhuka, utpala, seed pulp of jambu and mango, kasisa, lodhra, katphala, tinduka, saurashtrika, covering of pomegranate, tender fruits of udumbara, each should be taken one karsha (10 gms each), pounded and pasted and cooked in the double quantity of goatâs urine and milk.Then one prastha (640 ml) oil should be mixed and cooked. With this oil, vaginal tamponing should be done and followed by the massage of the pelvis or waist, back and the sacral region. Anuvasana basti (unctuous enema) should be given with this oil. This oil should be used to treat the pichchhila yoni, discharges from the vagina, vipluta, antarmukhi, suchimukhi yoni and also the swelling and eruptions in the yoni. [78-81]
à¤à¤°à¥à¤°à¤§à¤µà¤¨à¤¿à¤®à¥à¤¬à¤¾à¤°à¥à¤à¤µà¥à¤£à¥à¤à¥à¤¶à¤¾à¤®à¥à¤°à¤à¤¾à¤®à¥à¤¬à¤µà¥à¤ ||८२||
à¤à¤¿à¤à¥à¤à¤¿à¤¨à¥à¤µà¥à¤·à¤®à¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¥à¤°à¥à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¦à¥à¤µà¥à¤à¤¸à¥à¤§à¥à¤à¤¿à¤ | सशà¥à¤à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤§à¤¾à¤µà¤¨à¤ मिशà¥à¤°à¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¤µà¤¿à¤¨à¤¾à¤¶à¤¨à¤®à¥ ||८३||
à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ सतà¤à¥à¤°à¤à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤¶à¥à¤à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¾ तà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤°à¤¸à¥à¤ |८४|
karÄ«radhavanimbÄrkavÄá¹ukÅÅÄmrajÄmbavaiḥ||82||
jiá¹ ginÄ«vr̥ṣamÅ«lÄnÄá¹ kvÄthairmÄrdvÄ«kasÄ«dhubhiḥ| saÅuktairdhÄvanaá¹ miÅrairyÅnyÄsrÄvavinÄÅanam||83||
kuryÄt satakragÅmÅ«traÅuktairvÄ triphalÄrasaiḥ|84|
karIradhavanimbArkaveNukoshAmrajAmbavaiH||82||
ji~gginIvRuShamUlAnAM kvAthairmArdvIkasIdhubhiH| sashuktairdhAvanaM mishrairyonyAsrAvavinAshanam||83||
kuryAt satakragomUtrashuktairvA triphalArasaiH|84|
The vagina should be washed with the decoction of kasisa, dhava, bark of nimba, flower of arka, venu, koshamra, jambu, roots of jingini and vasa, mixed with sidhu and sukta (vinegar) of draksha. It helps to treat the vaginal discharges or vagina should be washed with the decoction or juice of triphala mixed with takra (butter milk), cowâs urine or sukta. [82-83]
पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤¯à¤¯à¥à¤°à¤à¤à¤ªà¤¥à¥à¤¯à¤¾à¤ªà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¾ मधà¥à¤¨à¤¾ हिताठ||८४||
pippalyayÅrajaḥpathyÄprayÅgÄ madhunÄ hitÄḥ||84||
pippalyayorajaHpathyAprayogA madhunA hitAH||84||
This powder of pippali, lohabhasma and haritaki mixed with honey is useful in vaginal discharges.[84]
General guidelines for basti medication in dosha dominance
शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤²à¤¾à¤¯à¤¾à¤ à¤à¤à¥à¤ªà¥à¤°à¤¾à¤¯à¤¾à¤ समà¥à¤¤à¥à¤°à¤¾ बसà¥à¤¤à¤¯à¥ हिताठ| पितà¥à¤¤à¥ समधà¥à¤°à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾ वातॠतà¥à¤²à¤¾à¤®à¥à¤²à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¤¾à¤ ||८५||
सनà¥à¤¨à¤¿à¤ªà¤¾à¤¤à¤¸à¤®à¥à¤¤à¥à¤¥à¤¾à¤¯à¤¾à¤ à¤à¤°à¥à¤® साधारणठहितमॠ|८६|
ÅlÄá¹£malÄyÄá¹ kaá¹uprÄyÄḥ samÅ«trÄ bastayÅ hitÄḥ| pittÄ samadhurakṣīrÄ vÄtÄ tailÄmlasaá¹yutÄḥ||85||
sannipÄtasamutthÄyÄḥ karma sÄdhÄraá¹aá¹ hitam|86|
shleShmalAyAM kaTuprAyAH samUtrA bastayo hitAH| pitte samadhurakShIrA vAte tailAmlasaMyutAH||85||
sannipAtasamutthAyAH karma sAdhAraNaM hitam|86|
In case of genital tract disorders with predominance of kapha, uttara basti of pungent drugs and cowâs urine is beneficial.
In pitta dominant disorders, uttara basti should be given with the decoction and milk processed with sweet drugs (madhura dravyas) and mixed together. In that of vata, uttara basti should be given with oil and decoction or juice of sweet drugs together. In the sannipatika disorders, all the measures (general treatment of disorders of the genital tract due to vata, pitta and kapha) mixed together are beneficial.[85-86]
Management of rakta yoni (vaginal bleeding)
रà¤à¥à¤¤à¤¯à¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¸à¥à¤à¥à¤µà¤°à¥à¤£à¥à¤°à¤¨à¥à¤¬à¤¨à¥à¤§à¤ समà¥à¤à¥à¤·à¥à¤¯ ठ||८६||
ततठà¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¤¥à¤¾à¤¦à¥à¤·à¤ रà¤à¥à¤¤à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤ªà¤¨à¤®à¥à¤·à¤§à¤®à¥ |
raktayÅnyÄmasrÌ¥gvará¹airanubandhaá¹ samÄ«ká¹£ya ca||86||
tataḥ kuryÄdyathÄdÅá¹£aá¹ raktasthÄpanamauá¹£adham|
raktayonyAmasRugvarNairanubandhaM samIkShya ca||86||
tataH kuryAdyathAdoShaM raktasthApanamauShadham|
In rakta yoni (bleeding through the vagina), the color of bleeding should be observed for the association of doshas and hemostatic drugs should be used according to the involvement of doshas. [86]
Management of vata dominant asrigadara
तिलà¤à¥à¤°à¥à¤£à¤ दधि à¤à¥à¤¤à¤ फाणितठशà¥à¤à¤°à¥ वसा ||८à¥||
à¤à¥à¤·à¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤£ सà¤à¤¯à¥à¤¤à¤ पà¥à¤¯à¤ वातासà¥à¤à¥à¤¦à¤°à¤¨à¤¾à¤¶à¤¨à¤®à¥ |
tilacÅ«rá¹aá¹ dadhi ghrÌ¥taá¹ phÄá¹itaá¹ ÅaukarÄ« vasÄ||87||
ká¹£audrÄá¹a saá¹yutaá¹ pÄyaá¹ vÄtÄsrÌ¥gdaranÄÅanam|
tilacUrNaM dadhi ghRutaM phANitaM shaukarI vasA||87||
kShaudreNa saMyutaM peyaM vAtAsRugdaranAshanam|
For relief (alleviation) of vataja asrigdara (menorrhagia due to vata), powder of sesame, curd, ghee, rava, pigfat all mixed with honey and should be used.[87]
वराहसà¥à¤¯ रसॠमà¥à¤¦à¥à¤¯à¤ सà¤à¥à¤²à¤¤à¥à¤¥à¥à¤½à¤¨à¤¿à¤²à¤¾à¤§à¤¿à¤à¥ ||८८||
शरà¥à¤à¤°à¤¾à¤à¥à¤·à¥à¤¦à¥à¤°à¤¯à¤·à¥à¤à¥à¤¯à¤¾à¤¹à¥à¤µà¤¨à¤¾à¤à¤°à¥à¤°à¥à¤µà¤¾ यà¥à¤¤à¤ दधि |
varÄhasya rasÅ mÄdyaḥ sakaulatthÅ'nilÄdhikÄ||88||
ÅarkarÄká¹£audrayaá¹£á¹yÄhvanÄgarairvÄ yutaá¹ dadhi|
varAhasya raso medyaH sakaulattho~anilAdhike||88||
sharkarAkShaudrayaShTyAhvanAgarairvA yutaM dadhi|
The use of fat rich pig flesh juice mixed with the decoction of kulattha destroys the vataja asrigdara or curd prepared with the sugar, honey, mulethi and shunthi is beneficial in vataja asrigdara. [88]
Management of pitta dominant asrigadara
पयसà¥à¤¯à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¤¶à¤¾à¤²à¥à¤à¤¬à¤¿à¤¸à¤à¤¾à¤²à¥à¤¯à¤à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤¦à¤®à¥ ||८९||
सपयà¤à¤¶à¤°à¥à¤à¤°à¤¾à¤à¥à¤·à¥à¤¦à¥à¤°à¤ पà¥à¤¤à¥à¤¤à¤¿à¤à¥à¤½à¤¸à¥à¤à¥à¤¦à¤°à¥ पिबà¥à¤¤à¥ |९०|
payasyÅtpalaÅÄlÅ«kabisakÄlÄ«yakÄmbudam||89||
sapayaḥÅarkarÄká¹£audraá¹ paittikÄ'srÌ¥gdarÄ [1] pibÄt|90|
payasyotpalashAlUkabisakAlIyakAmbudam||89||
sapayaHsharkarAkShaudraM paittike~asRugdare pibet|90|
In paittika pradara roga, payasya, uttapala, shaluka, bias, kaliyaka, musta, all these together or single drug should be taken along with milk, sugar and honey.[89]
Pushyanuga churna
पाठा à¤à¤®à¥à¤¬à¥à¤µà¤¾à¤®à¥à¤°à¤¯à¥à¤°à¥à¤®à¤§à¥à¤¯à¤ शिलà¥à¤¦à¥à¤à¥à¤¦à¤ रसाà¤à¥à¤à¤¨à¤®à¥ ||९०||
ठमà¥à¤¬à¤·à¥à¤ ा शालà¥à¤®à¤²à¥à¤¶à¥à¤²à¥à¤·à¤ समà¤à¥à¤à¤¾à¤ वतà¥à¤¸à¤à¤¤à¥à¤µà¤à¤®à¥ | बाहà¥à¤²à¥à¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤µà¤¿à¤·à¥ बिलà¥à¤µà¤ मà¥à¤¸à¥à¤¤à¤ लà¥à¤§à¥à¤°à¤ सà¤à¥à¤°à¤¿à¤à¤®à¥ ||९१||
à¤à¤à¥à¤µà¤à¥à¤à¤ मरिà¤à¤ शà¥à¤£à¥à¤ à¥à¤ मà¥à¤¦à¥à¤µà¥à¤à¤¾à¤ रà¤à¥à¤¤à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨à¤®à¥ | à¤à¤à¥à¤«à¤²à¤ वतà¥à¤¸à¤à¤¾à¤¨à¤¨à¥à¤¤à¤¾à¤§à¤¾à¤¤à¤à¥à¤®à¤§à¥à¤à¤¾à¤°à¥à¤à¥à¤¨à¤®à¥ ||९२||
पà¥à¤·à¥à¤¯à¥à¤£à¥à¤¦à¥à¤§à¥à¤¤à¥à¤¯ तà¥à¤²à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¿ सà¥à¤à¥à¤·à¥à¤®à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤¨à¤¿ à¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¤à¥ | तानि à¤à¥à¤·à¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤£ सà¤à¤¯à¥à¤à¥à¤¯ पिबà¥à¤¤à¥à¤¤à¤£à¥à¤¡à¥à¤²à¤µà¤¾à¤°à¤¿à¤£à¤¾ ||९३||
ठरà¥à¤¶à¤à¤¸à¥ à¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤¸à¤¾à¤°à¥à¤·à¥ रà¤à¥à¤¤à¤ यà¤à¥à¤à¥à¤ªà¤µà¥à¤¶à¥à¤¯à¤¤à¥ | दà¥à¤·à¤¾à¤à¤¨à¥à¤¤à¥à¤à¥à¤¤à¤¾ यॠठबालानाठताà¤à¤¶à¥à¤ नाशयà¥à¤¤à¥ ||९४||
यà¥à¤¨à¤¿à¤¦à¥à¤·à¤ रà¤à¥à¤¦à¥à¤·à¤ शà¥à¤µà¥à¤¤à¤ नà¥à¤²à¤ सपà¥à¤¤à¤à¤®à¥ | सà¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤ शà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤¾à¤°à¥à¤£à¤ यà¤à¥à¤ पà¥à¤°à¤¸à¤¹à¥à¤¯ विनिवरà¥à¤¤à¤¯à¥à¤¤à¥ ||९५||
à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤ पà¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤à¤ नाम हितमातà¥à¤°à¥à¤¯à¤ªà¥à¤à¤¿à¤¤à¤®à¥ |९६| à¤à¤¤à¤¿ पà¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤®à¥ |
pÄá¹hÄ jambvÄmrayÅrmadhyaá¹ ÅilÅdbhÄdaá¹ rasÄñjanam||90||
ambaá¹£á¹hÄ ÅÄlmalÄ«ÅlÄá¹£aá¹ samaá¹ gÄá¹ vatsakatvacam| bÄhlÄ«kÄtiviá¹£Ä bilvaá¹ mustaá¹ lÅdhraá¹ sagairikam||91||
kaá¹vaá¹ gaá¹ maricaá¹ Åuá¹á¹hīṠmrÌ¥dvÄ«kÄá¹ raktacandanam| kaá¹phalaá¹ vatsakÄnantÄdhÄtakÄ«madhukÄrjunam||92||
puá¹£yÄá¹ÅddhrÌ¥tya tulyÄni sÅ«ká¹£macÅ«rá¹Äni kÄrayÄt| tÄni ká¹£audrÄá¹a saá¹yÅjya pibÄttaá¹á¸ulavÄriá¹Ä||93||
arÅaḥsu cÄtisÄrÄá¹£u raktaá¹ yaccÅpavÄÅyatÄ| dÅá¹£ÄgantukrÌ¥tÄ yÄ ca bÄlÄnÄá¹ tÄá¹Åca nÄÅayÄt||94||
yÅnidÅá¹£aá¹ rajÅdÅá¹£aá¹ ÅvÄtaá¹ nÄ«laá¹ sapÄ«takam| strÄ«á¹Äá¹ ÅyÄvÄruá¹aá¹ yacca prasahya vinivartayÄt||95||
cÅ«rá¹aá¹ puá¹£yÄnugaá¹ nÄma hitamÄtrÄyapÅ«jitam|96|
iti puá¹£yÄnugacÅ«rá¹am pAThA jambvAmrayormadhyaM shilodbhedaM rasA~jjanam||90||
ambaShThA shAlmalIshleShaM sama~ggAM vatsakatvacam| bAhlIkAtiviShe bilvaM mustaM lodhraM sagairikam||91||
kaTva~ggaM maricaM shuNThIM mRudvIkAM raktacandanam| kaTphalaM vatsakAnantAdhAtakImadhukArjunam||92||
puShyeNoddhRutya tulyAni sUkShmacUrNAni kArayet| tAni kShaudreNa saMyojya pibettaNDulavAriNA||93||
arshaHsu cAtisAreShu raktaM yaccopaveshyate| doShAgantukRutA ye ca bAlAnAM tAMshca nAshayet||94||
yonidoShaM rajodoShaM shvetaM nIlaM sapItakam| strINAM shyAvAruNaM yacca prasahya vinivartayet||95||
cUrNaM puShyAnugaM nAma hitamAtreyapUjitam|96|
iti puShyAnugacUrNam|
Patha, kernel of jamun, kernel of mango, shilabheda, rasanjana, ambashtha, mocharasa, lajjalu, bark of kutaja, kesara, ativisha, bilva, musta, lodhra, gairika, aralu, maricha, shunthi, mridvika, red sandal, katphala, indrayava, ananta, dhataki, madhuka and arjuna all these drugs should be collected in pushya constellation in equal quantity. Prepare the fine powder of these. It should be given to lick with madhu and followed by rice water. It helps to stop the bleeding caused by the piles and diarrhea. It also stops the bleeding in children caused by the doshas or extraneous factor. It cures the genital tract disorders, menstrual disorders and discharges as white, blue, yellow, blackish and reddish. This powder named as pushyanuga is praised by Atreya and extremely beneficial in above mentioned disorders. [90-96]
तणà¥à¤¡à¥à¤²à¥à¤¯à¤à¤®à¥à¤²à¤ तॠसà¤à¥à¤·à¥à¤¦à¥à¤°à¤ तणà¥à¤¡à¥à¤²à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤¨à¤¾ ||९६||
रसाà¤à¥à¤à¤¨à¤ ठलाà¤à¥à¤·à¤¾à¤ ठà¤à¤¾à¤à¥à¤¨ पयसा पिबà¥à¤¤à¥ |
taá¹á¸ulÄ«yakamÅ«laá¹ tu saká¹£audraá¹ taá¹á¸ulÄmbunÄ||96||
rasÄñjanaá¹ ca lÄká¹£Äá¹ ca chÄgÄna payasÄ pibÄt|
taNDulIyakamUlaM tu sakShaudraM taNDulAmbunA||96||
rasA~jjanaM ca lAkShAM ca chAgena payasA pibet|
The paste of tanduliyaka mula mixed with honey should be taken with rice water and rasanjana and lac should be drink with goatâs milk. [96]
पतà¥à¤°à¤à¤²à¥à¤à¥ à¤à¥à¤¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤à¥ राà¤à¤¾à¤¦à¤¨à¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¥à¤¯à¥à¤ ||९à¥||
पितà¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤²à¤¹à¤°à¥, पà¥à¤¤à¥à¤¤à¥ सरà¥à¤µà¤¥à¥à¤µà¤¾à¤¸à¥à¤°à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¤à¤¿à¤¤à¥ |
patrakalkau ghrÌ¥tÄ bhr̥ṣá¹au rÄjÄdanakapitthayÅḥ||97||
pittÄnilaharau, paittÄ sarvathaivÄsrapittajit|
patrakalkau ghRute bhRuShTau rAjAdanakapitthayoH||97||
pittAnilaharau, paitte sarvathaivAsrapittajit|
Paste of rasanjana and kapittha leaves, roasted in ghee destroys the disorders due to pitta and kapha.[97]
Management of kapha dominant asrigadara
मधà¥à¤à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤ लà¥à¤§à¥à¤°à¤ मà¥à¤¸à¥à¤¤à¤ सà¥à¤°à¤¾à¤·à¥à¤à¥à¤°à¤¿à¤à¤¾à¤ मधॠ||९८||
मदà¥à¤¯à¥à¤°à¥à¤¨à¤¿à¤®à¥à¤¬à¤à¥à¤¡à¥à¤à¥à¤¯à¥ वा à¤à¤«à¤à¥à¤½à¤¸à¥à¤à¥à¤¦à¤°à¥ पिबà¥à¤¤à¥ |
madhukaá¹ triphalÄá¹ lÅdhraá¹ mustaá¹ saurÄá¹£á¹rikÄá¹ madhu||98||
madyairnimbaguá¸Å«cyau vÄ kaphajÄ'srÌ¥gdarÄ pibÄt|
madhukaM triphalAM lodhraM mustaM saurAShTrikAM madhu||98||
madyairnimbaguDUcyau vA kaphaje~asRugdare pibet|
In kaphaja asrigdara, fine powder (kaphadachana) of mulethi, amalaki, haridra, baheda, lodhra, musta, sourashtrika in equal quantity, should be taken in dose of one gm with honey. Or the paste of nimba leaves and guduchi should be taken with liquor. [98]
Virechana in pitta dominant asrigadara
विरà¥à¤à¤¨à¤ महातिà¤à¥à¤¤à¤ पà¥à¤¤à¥à¤¤à¤¿à¤à¥à¤½à¤¸à¥à¤à¥à¤¦à¤°à¥ पिबà¥à¤¤à¥ ||९९||
हितठà¤à¤°à¥à¤à¤ªà¤°à¤¿à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¥ यà¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤¤à¤ तà¤à¥à¤ à¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¤à¥ |१००|
virÄcanaá¹ mahÄtiktaá¹ paittikÄ'srÌ¥gdarÄ pibÄt||99||
hitaá¹ garbhaparisrÄvÄ yaccÅktaá¹ tacca kÄrayÄt|100|
virecanaM mahAtiktaM paittike~asRugdare pibet||99||
hitaM garbhaparisrAve yaccoktaM tacca kArayet|100|
In paittika type of pradara, mahatikta ghrita should be used for purgation. The beneficial measures mentioned in management of abortion should be followed.[100]
Formulation for uttara basti
à¤à¤¾à¤¶à¥à¤®à¤°à¥à¤¯à¤à¥à¤à¤à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¤¸à¤¿à¤¦à¥à¤§à¤®à¥à¤¤à¥à¤¤à¤°à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤¨à¤¾ ||१००||
रà¤à¥à¤¤à¤¯à¥à¤¨à¥à¤¯à¤°à¤à¤¸à¥à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ पà¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤ हितठà¤à¥à¤¤à¤®à¥ |
kÄÅmaryakuá¹ajakvÄthasiddhamuttarabastinÄ||100||
raktayÅnyarajaskÄnÄá¹ putraghnyÄÅca hitaá¹ ghrÌ¥tam|
kAshmaryakuTajakvAthasiddhamuttarabastinA||100||
raktayonyarajaskAnAM putraghnyAshca hitaM ghRutam|
Ghrita prepared with the decoction of kashmarya and kutaja should be used in raktayoni, arajaska and putraghani yonivyapada, by the uttara basti.[100]
Treatment of arajaska (amenorrhoea)
मà¥à¤à¤¾à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤µà¤°à¤¾à¤¹à¤¾à¤¸à¥à¤à¥à¤¦à¤§à¥à¤¯à¤®à¥à¤²à¤«à¤²à¤¸à¤°à¥à¤ªà¤¿à¤·à¤¾ [१] ||१०१|| ठरà¤à¤¸à¥à¤à¤¾ पिबà¥à¤¤à¥ सिदà¥à¤§à¤ à¤à¥à¤µà¤¨à¥à¤¯à¥à¤ पयà¥à¤½à¤ªà¤¿ वा | mrÌ¥gÄjÄvivarÄhÄsrÌ¥gdadhyamlaphalasarpiá¹£Ä [1] ||101|| arajaskÄ pibÄt siddhaá¹ jÄ«vanÄ«yaiḥ payÅ'pi vÄ|
mRugAjAvivarAhAsRugdadhyamlaphalasarpiShA [1] ||101|| arajaskA pibet siddhaM jIvanIyaiH payo~api vA|
The woman having arajaska (amenorrhea) yoni, should take blood of deer or goat or sheep or pig mixed with curd, sour fruit juice and ghee, in variation with sour curd, honey and ghee or she should drink milk processed with jivaniya varga (vitalizer) drugs. [101]
à¤à¤°à¥à¤£à¤¿à¤¨à¥à¤¯à¤à¤°à¤£à¤¾à¤¶à¥à¤·à¥à¤à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤ªà¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤à¤°à¤£à¤¾à¤¸à¥ ठ||१०२||
à¤à¤«à¤µà¤¾à¤¤à¥ ठदातवà¥à¤¯à¤ तà¥à¤²à¤®à¥à¤¤à¥à¤¤à¤°à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤¨à¤¾ |
kará¹inyacaraá¹ÄÅuá¹£kayÅniprÄkcaraá¹Äsu ca||102||
kaphavÄtÄ ca dÄtavyaá¹ tailamuttarabastinÄ| karNinyacaraNAshuShkayoniprAkcaraNAsu ca||102||
kaphavAte ca dAtavyaM tailamuttarabastinA|
The oil processed with jivaniya varga (vitalizer) drugs should be given by the uttarabasti or through the vaginal douche in these karnini, acharna, sushkayoni, prakcharna gynecological disorders and other disorders of genital tract due to kapha and vata. [102]
à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¥ मतà¥à¤¸à¥à¤¯à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¥ वा à¤à¥à¤·à¥à¤®à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤à¤¸à¤ªà¥à¤¤à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤¤à¤®à¥ ||१०३||
मधà¥à¤¨à¤¾ à¤à¤¿à¤£à¥à¤µà¤à¥à¤°à¥à¤£à¤ वा ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤à¤°à¤£à¤¾à¤ªà¤¹à¤®à¥ | सà¥à¤°à¥à¤¤à¤¸à¤¾à¤ शà¥à¤§à¤¨à¤ à¤à¤£à¥à¤¡à¥à¤à¥à¤²à¥à¤¦à¤¶à¥à¤«à¤¹à¤°à¤ ठततॠ||१०४||
gÅpittÄ matsyapittÄ vÄ ká¹£aumaá¹ triḥsaptabhÄvitam||103||
madhunÄ kiá¹vacÅ«rá¹aá¹ vÄ dadyÄdacaraá¹Äpaham| srÅtasÄá¹ ÅÅdhanaá¹ kaá¹á¸Å«klÄdaÅÅphaharaá¹ ca tat||104||
gopitte matsyapitte vA kShaumaM triHsaptabhAvitam||103||
madhunA kiNvacUrNaM vA dadyAdacaraNApaham| srotasAM shodhanaM kaNDUkledashophaharaM ca tat||104||
A flaxen cloth impregnated (bhavana) 21 times with bile of cow or bile of fish, should be kept inside the vagina or a wick prepared with the mixture of yeast (surakitta) powder and honey should be put to clean the channels of menstrual blood and it cures the itching, moisture and swelling. [103-104]
वातà¤à¥à¤¨à¥à¤ शतपाà¤à¥à¤¶à¥à¤ तà¥à¤²à¥à¤ पà¥à¤°à¤¾à¤à¤¤à¤¿à¤à¤¾à¤°à¤¿à¤£à¥ | à¤à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤ªà¥à¤¯à¤¾ à¤à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¾à¤¸à¥à¤¯à¤¾ ठसà¥à¤µà¥à¤¦à¥à¤¯à¤¾ à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤²à¤¸à¥à¤¦à¤¨à¥à¤ ||१०५||
सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¦à¥à¤°à¤µà¥à¤¯à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¥à¤¾à¤½à¤½à¤¹à¤¾à¤°à¥à¤°à¥à¤ªà¤¨à¤¾à¤¹à¥à¤¶à¥à¤ यà¥à¤à¥à¤¤à¤¿à¤¤à¤ |
vÄtaghnaiḥ ÅatapÄkaiÅca tailaiḥ prÄgaticÄriá¹Ä«| ÄsthÄpyÄ cÄnuvÄsyÄ ca svÄdyÄ cÄnilasÅ«danaiḥ||105||
snÄhadravyaistathÄhÄrairupanÄhaiÅca yuktitaḥ|
vAtaghnaiH shatapAkaishca tailaiH prAgaticAriNI| AsthApyA cAnuvAsyA ca svedyA cAnilasUdanaiH||105||
snehadravyaistathA~a~ahArairupanAhaishca yuktitaH|
The woman suffering from prakcharna and aticharna should be administered non-unctuous enema (niruha and anuvasana basti) with vata alleviating oil cooked hundred times. Or sudation should be done with vata-alleviating drugs or oily food substances and poultice should be used tactically.[105]
शताहà¥à¤µà¤¾à¤¯à¤µà¤à¥à¤§à¥à¤®à¤à¤¿à¤£à¥à¤µà¤à¥à¤·à¥à¤ पà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤à¥à¤à¥à¤à¤¿à¤ ||१०६||
बलाà¤à¥à¤ªà¤°à¥à¤£à¤¿à¤à¤¾à¤¶à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¹à¥à¤µà¥à¤ सà¤à¤¯à¤¾à¤µà¥ धारणठसà¥à¤®à¥à¤¤à¤ |
ÅatÄhvÄyavagÅdhÅ«makiá¹vakuá¹£á¹hapriyaá¹ gubhiḥ||106||
balÄkhupará¹ikÄÅryÄhvaiḥ saá¹yÄvÅ dhÄraá¹aḥ smrÌ¥taḥ|
shatAhvAyavagodhUmakiNvakuShThapriya~ggubhiH||106||
balAkhuparNikAshryAhvaiH saMyAvo dhAraNaH smRutaH|
A wick (utkarika) cooked with the paste of ground drugs shatahva (aniseed), barley, wheat, yeast, kushtha, priyangu, bala, akhuparni, gandhaviroja should be put into the vagina. This purifies the aticharana and acharana yoni and becomes fit for conception.[106]
Management of vamini and upapluta yonivyapat
वामिनà¥à¤¯à¥à¤ªà¤ªà¥à¤²à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ ठसà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¸à¥à¤µà¥à¤¦à¤¾à¤¦à¤¿à¤à¤ à¤à¥à¤°à¤®à¤ ||१०à¥||
à¤à¤¾à¤°à¥à¤¯à¤¸à¥à¤¤à¤¤à¤ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ªà¤¿à¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¤à¤ सनà¥à¤¤à¤°à¥à¤ªà¤£à¤ à¤à¤µà¥à¤¤à¥ |
vÄminyupaplutÄnÄá¹ ca snÄhasvÄdÄdikaḥ kramaḥ||107||
kÄryastataḥ snÄhapicustataḥ santarpaá¹aá¹ bhavÄt|
vAminyupaplutAnAM ca snehasvedAdikaH kramaH||107||
kAryastataH snehapicustataH santarpaNaM bhavet|
In vamini and upapluta disorders, oleation and sudation should be done. After this yoni should be saturated with the application of unctuous tampons. After fomentation, a cloth soaked in vata alleviating oil should be kept into the vagina.[107]
Management of vipluta yonivyapat
शलà¥à¤²à¤à¥à¤à¤¿à¤à¥à¤à¤¿à¤¨à¥à¤à¤®à¥à¤¬à¥à¤§à¤µà¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤ªà¤à¥à¤à¤µà¤²à¥à¤à¤²à¥à¤ ||१०८||
à¤à¤·à¤¾à¤¯à¥à¤ साधितठसà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ªà¤¿à¤à¥à¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤ªà¥à¤²à¥à¤¤à¤¾à¤ªà¤¹à¤ |
ÅallakÄ«jiá¹ ginÄ«jambÅ«dhavatvakpañcavalkalaiḥ||108||
kaá¹£Äyaiḥ sÄdhitaḥ snÄhapicuḥ syÄdviplutÄpahaḥ|
shallakIji~gginIjambUdhavatvakpa~jcavalkalaiH||108||
kaShAyaiH sAdhitaH snehapicuH syAdviplutApahaH|
A tampon or cloth soaked in oil, cooked with the decoction of bark of sallaki, jingini (majitha), bark of jambu, bark of dhava, panchavalkala (vata, pipal, paras, gular, pakad) should be put in vagina which purifies the vipluta yoni.[108]
à¤à¤°à¥à¤£à¤¿à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤ वरà¥à¤¤à¤¿à¤à¤¾ à¤à¥à¤·à¥à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤¯à¤°à¥à¤à¤¾à¤à¥à¤°à¤¸à¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¥à¤ ||१०९||
बसà¥à¤¤à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤¤à¤¾ धारà¥à¤¯à¤¾ सरà¥à¤µà¤ ठशà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¨à¥à¤¦à¥à¤§à¤¿à¤¤à¤®à¥ |
kará¹inyÄá¹ vartikÄ kuá¹£á¹hapippalyarkÄgrasaindhavaiḥ||109||
bastamÅ«trakrÌ¥tÄ dhÄryÄ sarvaá¹ ca ÅlÄá¹£manuddhitam|
karNinyAM vartikA kuShThapippalyarkAgrasaindhavaiH||109||
bastamUtrakRutA dhAryA sarvaM ca shleShmanuddhitam|
In karnini yoni roga, a long, fatty suppository or a wick as an index finger, made up of equal parts of kushtha, pippali, front part of leaf of madara, rock salt pasted with goatâs urine, should be applied into the vagina. Besides, all kapha alleviating measures should be used. [109]
Management of udavarta and mahayoni yonivyapat
तà¥à¤°à¥à¤µà¥à¤¤à¤ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¨à¤ सà¥à¤µà¥à¤¦à¥ à¤à¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤ªà¥à¤¦à¤à¤¾ रसाठ||११०||
दशमà¥à¤²à¤ªà¤¯à¥à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤¶à¥à¤à¥à¤¦à¤¾à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤²à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤·à¥ | तà¥à¤°à¥à¤µà¥à¤¤à¥à¤¨à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¾à¤¸à¥à¤¯à¤¾ ठबसà¥à¤¤à¤¿à¤¶à¥à¤à¥à¤¤à¥à¤¤à¤°à¤¸à¤à¥à¤à¥à¤à¤¿à¤¤à¤ ||१११||
à¤à¤¤à¤¦à¥à¤µ महायà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤ सà¥à¤°à¤¸à¥à¤¤à¤¾à¤¯à¤¾à¤ ठविधà¥à¤¯à¤¤à¥ |
traivrÌ¥taá¹ snÄhanaá¹ svÄdÅ grÄmyÄnÅ«paudakÄ rasÄḥ||110||
daÅamÅ«lapayÅbastiÅcÅdÄvartÄnilÄrtiá¹£u| traivrÌ¥tÄnÄnuvÄsyÄ ca bastiÅcÅttarasañjñitaḥ||111||
ÄtadÄva mahÄyÅnyÄá¹ srastÄyÄá¹ ca vidhÄ«yatÄ|
traivRutaM snehanaM svedo grAmyAnUpaudakA rasAH||110||
dashamUlapayobastishcodAvartAnilArtiShu| traivRutenAnuvAsyA ca bastishcottarasa~jj~jitaH||111||
etadeva mahAyonyAM srastAyAM ca vidhIyate|
In udavarta yoni and vatika disorders, unction (snehana) and fomentation (swedana) with trivrit oil, meat soup of domestic marshy birds and animals or live in water, and enema (uttarabasti) with milk boiled with dashamula are beneficial. The unctuous anuvasana basti with nishoth oil or uttarabasti with oil prepared with trivrit are efficacious. The same treatment should be given in mahayoni and srasta yoni. [110-111]
Management of mahayoni
वसा à¤à¤à¥à¤·à¤µà¤°à¤¾à¤¹à¤¾à¤£à¤¾à¤ à¤à¥à¤¤à¤ ठमधà¥à¤°à¥à¤ शà¥à¤¤à¤®à¥ ||११२||
पà¥à¤°à¤¯à¤¿à¤¤à¥à¤µà¤¾ महायà¥à¤¨à¤¿à¤ बधà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤®à¤²à¤à¥à¤¤à¤à¥à¤ |
vasÄ [2] rÌ¥ká¹£avarÄhÄá¹Äá¹ ghrÌ¥taá¹ ca madhuraiḥ ÅrÌ¥tam||112||
pÅ«rayitvÄ [3] mahÄyÅniá¹ badhnÄ«yÄt ká¹£aumalaktakaiḥ|
vasA RukShavarAhANAM ghRutaM ca madhuraiH shRutam||112||
pUrayitvA mahAyoniM badhnIyAt kShaumalaktakaiH|
Fat of bear and pig or cowâs ghrita with sweet drugs should be put into mahayoni and bandaged the yoni with flaxen piece. Here bandaging means that plugged fat or ghrita should not leak out of vagina. [112]
पà¥à¤°à¤¸à¥à¤°à¤¸à¥à¤¤à¤¾à¤ सरà¥à¤ªà¤¿à¤·à¤¾à¤½à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤¯ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¸à¥à¤µà¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤µà¥à¤¶à¥à¤¯ ठ||११३||
बधà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¥à¤¶à¤µà¤¾à¤°à¤¸à¥à¤¯ पिणà¥à¤¡à¥à¤¨à¤¾à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤à¤¾à¤²à¤¤à¤ |
prasrastÄá¹ sarpiá¹£Ä'bhyajya kṣīrasvinnÄá¹ pravÄÅya ca||113||
badhnÄ«yÄdvÄÅavÄrasya piá¹á¸ÄnÄmÅ«trakÄlataḥ|
prasrastAM sarpiShA~abhyajya kShIrasvinnAM praveshya ca||113||
badhnIyAdveshavArasya piNDenAmUtrakAlataH|
Uterus or genital organs which are displaced, should be massaged with ghrita first, after that fomentation or sudation should be done with milk. After proper fomentation, the displaced genital organs or uterus should be placed inside manually, bandaging should be done after putting the bolus of vesavara into the vagina. This bandage should not be removed till the pressure of urination.[113]
Vata alleviating (Vatanashaka) treatment in yonivyapat
यà¤à¥à¤ वातविà¤à¤¾à¤°à¤¾à¤£à¤¾à¤ à¤à¤°à¥à¤®à¥à¤à¥à¤¤à¤ तà¤à¥à¤ à¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¤à¥ ||११४||
सरà¥à¤µà¤µà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤¤à¥à¤¸à¥ मतिमानà¥à¤®à¤¹à¤¾à¤¯à¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤ विशà¥à¤·à¤¤à¤ |
yacca vÄtavikÄrÄá¹Äá¹ karmÅktaá¹ tacca kÄrayÄt||114||
sarvavyÄpatsu matimÄnmahÄyÅnyÄá¹ viÅÄá¹£ataḥ|
yacca vAtavikArANAM karmoktaM tacca kArayet||114||
sarvavyApatsu matimAnmahAyonyAM visheShataH|
It should be decided by the skilled physician that the remedy or treatment of vatika disorders should be applied in all types of yonivyapat disorders and specially in mahayoni. [114]
नहि वातादà¥à¤¤à¥ यà¥à¤¨à¤¿à¤°à¥à¤¨à¤¾à¤°à¥à¤£à¤¾à¤ समà¥à¤ªà¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¥à¤¯à¤¤à¤¿ ||११५||
शमयितà¥à¤µà¤¾ तमनà¥à¤¯à¤¸à¥à¤¯ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¦à¥à¤·à¤¸à¥à¤¯ à¤à¥à¤·à¤à¤®à¥ |११६|
nahi vÄtÄdrÌ¥tÄ yÅnirnÄrÄ«á¹Äá¹ sampraduá¹£yati||115||
ÅamayitvÄ tamanyasya kuryÄddÅá¹£asya bhÄá¹£ajam|116|
nahi vAtAdRute yonirnArINAM sampraduShyati||115||
shamayitvA tamanyasya kuryAddoShasya bheShajam|116|
The yoni (genital tract or uterus) is never vitiated without involvement of vata dosha. So, vata should be pacified first then treat other doshas. [115-116]
Management of shweta pradara (leukorrhea)
रà¥à¤¹à¥à¤¤à¤à¤¾à¤¨à¥à¤®à¥à¤²à¤à¤²à¥à¤à¤ पाणà¥à¤¡à¥à¤°à¥à¤½à¤¸à¥à¤à¥à¤¦à¤°à¥ पिबà¥à¤¤à¥ ||११६||
à¤à¤²à¥à¤¨à¤¾à¤®à¤²à¤à¥à¤¬à¥à¤à¤ à¤à¤²à¥à¤à¤ वा ससितामधà¥à¤®à¥ |
rÅhÄ«takÄnmÅ«lakalkaá¹ pÄá¹á¸urÄ'srÌ¥gdarÄ pibÄt||116||
jalÄnÄmalakÄ«bÄ«jaá¹ kalkaá¹ vÄ sasitÄmadhum|
rohItakAnmUlakalkaM pANDure~asRugdare pibet||116||
jalenAmalakIbIjaM kalkaM vA sasitAmadhum|
In shweta pradara (excessive whitish discharge), the paste of root of rohitaka should be taken with water or pasted seeds or amalaki mixed with sugar and honey should be taken with water.[116]
मधà¥à¤¨à¤¾à¤½à¤½à¤®à¤²à¤à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤ रसठवा लà¥à¤¹à¤¯à¥à¤à¥à¤ तामॠ||११à¥||
नà¥à¤¯à¤à¥à¤°à¥à¤§à¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤à¤·à¤¾à¤¯à¥à¤£ लà¥à¤§à¥à¤°à¤à¤²à¥à¤à¤ तथा पिबà¥à¤¤à¥ | à¤à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¥ à¤à¥à¤·à¥à¤®à¤ªà¤à¥à¤à¤ वा à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤¤à¤ तà¥à¤¨ धारयà¥à¤¤à¥ ||११८||
पà¥à¤²à¤à¥à¤·à¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤ªà¤¿à¤£à¥à¤¡à¤ वा धारयà¥à¤¨à¥à¤®à¤§à¥à¤¨à¤¾ à¤à¥à¤¤à¤®à¥ | यà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¾à¤à¥à¤¤à¤¯à¤¾ लà¥à¤§à¥à¤°à¤ªà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤à¥à¤à¥à¤®à¤§à¥à¤à¤¸à¥à¤¯ वा ||११९||
धारà¥à¤¯à¤¾ मधà¥à¤¯à¥à¤¤à¤¾ वरà¥à¤¤à¤¿à¤ à¤à¤·à¤¾à¤¯à¤¾à¤£à¤¾à¤ ठसरà¥à¤µà¤¶à¤ | सà¥à¤°à¤¾à¤µà¤à¥à¤à¥à¤¦à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤®à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤¤à¤¾à¤ धà¥à¤ªà¤¯à¥à¤¦à¥à¤µà¤¾ à¤à¥à¤¤à¤¾à¤ªà¥à¤²à¥à¤¤à¥à¤ ||१२०||
सरलाà¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤²à¥à¤¯à¤µà¥à¤ सतà¥à¤²à¤à¤à¥à¤®à¤¤à¥à¤¸à¥à¤¯à¤à¥à¤ |
madhunÄmalakÄccÅ«rá¹aá¹ rasaá¹ vÄ lÄhayÄcca [1] tÄm||117||
nyagrÅdhatvakkaá¹£ÄyÄá¹a lÅdhrakalkaá¹ tathÄ pibÄt| ÄsrÄvÄ ká¹£aumapaá¹á¹aá¹ vÄ bhÄvitaá¹ tÄna dhÄrayÄt||118||
plaká¹£atvakcÅ«rá¹apiá¹á¸aá¹ vÄ dhÄrayÄnmadhunÄ krÌ¥tam| yÅnyÄ snÄhÄktayÄ lÅdhrapriyaá¹ gumadhukasya vÄ||119||
dhÄryÄ madhuyutÄ vartiḥ kaá¹£ÄyÄá¹Äá¹ ca sarvaÅaḥ| srÄvacchÄdÄrthamabhyaktÄá¹ dhÅ«payÄdvÄ ghrÌ¥tÄplutaiḥ||120||
saralÄgugguluyavaiḥ satailakaá¹umatsyakaiḥ|
madhunA~a~amalakAccUrNaM rasaM vA lehayecca tAm||117||
nyagrodhatvakkaShAyeNa lodhrakalkaM tathA pibet| AsrAve kShaumapaTTaM vA bhAvitaM tena dhArayet||118||
plakShatvakcUrNapiNDaM vA dhArayenmadhunA kRutam| yonyA snehAktayA lodhrapriya~ggumadhukasya vA||119||
dhAryA madhuyutA vartiH kaShAyANAM ca sarvashaH| srAvacchedArthamabhyaktAM dhUpayedvA ghRutAplutaiH||120||
saralAgugguluyavaiH satailakaTumatsyakaiH|
The woman suffering from shweta pradara should be advised to lick the powder or juice of amalaki, mixed with honey. She should take the paste of lodhra with the decoction of bark of nyagrodha or in case of excessive discharge, a flaxen cloth should be impregnated with the decoction of nyagrodha and put into the vagina.
A vatanashaka oil should be applied first then a bolus or thick wick of powder of bark of plaksa with honey should be retained into the vagina.
She should retain a thick wick or suppository, made of powder of lodhra, priyangu, mulethi and honey after smearing the vagina with oil.
A wick or suppository, made of powder of astringent (kashaya rasa) drugs mixed with honey should be retained inside the yoni. It cures the vaginal discharges.
After smearing the vagina with plenty of ghrita, it should be fumigated with sarala, guggulu, barley and katu matasyaka (dried small siddhari fish) mixed with oil. [117-120]
Treatment of sticky vaginal discharge
à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¸à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾ à¤à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤·à¥ समà¤à¥à¤à¤¾à¤½à¤½à¤®à¥à¤°à¤¾à¤¸à¥à¤¥à¤¿ धातà¤à¥ ||१२१||
पà¥à¤à¥à¤à¤¿à¤²à¥à¤¯à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤¦à¥à¤°à¤¸à¤à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤¶à¥à¤à¥à¤°à¥à¤£à¥ वà¥à¤¶à¤¦à¥à¤¯à¤à¤¾à¤°à¤à¤ |
kÄsÄ«saá¹ triphalÄ kÄá¹ kṣī samaá¹ gÄmrÄsthi dhÄtakÄ«||121||
paicchilyÄ ká¹£audrasaá¹yuktaÅcÅ«rá¹Å vaiÅadyakÄrakaḥ|
kAsIsaM triphalA kA~gkShI sama~ggA~a~amrAsthi dhAtakI||121||
paicchilye kShaudrasaMyuktashcUrNo vaishadyakArakaH|
In pichchhila yoni roga, a powder of kasisa, triphala, saurashtri, lajjalu, amra seeds and dhataki mixed with honey should be applied into the vagina. It makes the genital tract clean. [121]
पलाशसरà¥à¤à¤à¤®à¥à¤¬à¥à¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤¸à¤®à¤à¥à¤à¤¾à¤®à¥à¤à¤§à¤¾à¤¤à¤à¥à¤ ||१२२|| सपिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤¾à¤ªà¤°à¤¿à¤à¥à¤²à¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¤®à¥à¤à¤¨à¤ à¤à¤²à¥à¤ à¤à¤·à¥à¤¯à¤¤à¥ |
palÄÅasarjajambÅ«tvaksamaá¹ gÄmÅcadhÄtakīḥ||122|| sapicchilÄpariklinnÄstambhanaḥ kalka iá¹£yatÄ|
palAshasarjajambUtvaksama~ggAmocadhAtakIH||122|| sapicchilApariklinnAstambhanaH kalka iShyate|
A paste of bark of palasha, sarja, bark of jambu, lajjalu, mocharasa, flower of dhataki should be applied locally. It cures the sliminess (greasiness) and wetness of the genital tract. [122]
Treatment of stiff and dryness in vagina
सà¥à¤¤à¤¬à¥à¤§à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¤°à¥à¤à¤¶à¤¾à¤¨à¤¾à¤ ठà¤à¤¾à¤°à¥à¤¯à¤ मारà¥à¤¦à¤µà¤à¤¾à¤°à¤à¤®à¥ ||१२३||
धारयà¥à¤¦à¥à¤µà¥à¤¶à¤µà¤¾à¤°à¤ वा पायसठà¤à¥à¤¶à¤°à¤¾à¤ तथा |
stabdhÄnÄá¹ karkaÅÄnÄá¹ ca kÄryaá¹ mÄrdavakÄrakam||123||
dhÄrayÄdvÄÅavÄraá¹ vÄ pÄyasaá¹ krÌ¥ÅarÄá¹ tathÄ|
stabdhAnAM karkashAnAM ca kAryaM mArdavakArakam||123||
dhArayedveshavAraM vA pAyasaM kRusharAM tathA|
In stiffed (stambha) and hard (karkash) genital tract, the seeds of softness or flabbiness should be adopted and vesavara or payasa or krishara should be retained in vagina.[123]
Treatment of foul smelling vaginal discharge
दà¥à¤°à¥à¤à¤¨à¥à¤§à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¤·à¤¾à¤¯à¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¥à¤µà¤°à¤ à¤à¤²à¥à¤ à¤à¤µ वा ||१२४||
à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤ वा सरà¥à¤µà¤à¤¨à¥à¤§à¤¾à¤¨à¤¾à¤ पà¥à¤¤à¤¿à¤à¤¨à¥à¤§à¤¾à¤ªà¤à¤°à¥à¤·à¤£à¤®à¥ |
durgandhÄnÄá¹ kaá¹£Äyaḥ syÄttauvaraḥ kalka Äva vÄ||124||
cÅ«rá¹aá¹ vÄ sarvagandhÄnÄá¹ pÅ«tigandhÄpakará¹£aá¹am|
durgandhAnAM kaShAyaH syAttauvaraH kalka eva vA||124||
cUrNaM vA sarvagandhAnAM pUtigandhApakarShaNam|
In foul smell from the genital tract, the decoction of tuvaraka should be used to clean or wash or paste of tuvaraka should be applied or the powder of sarvagandha dravyas helps to remove the foul smell. [124]
Importance of purification before conception
à¤à¤µà¤ यà¥à¤¨à¤¿à¤·à¥ शà¥à¤¦à¥à¤§à¤¾à¤¸à¥ à¤à¤°à¥à¤à¤ विनà¥à¤¦à¤¨à¥à¤¤à¤¿ यà¥à¤·à¤¿à¤¤à¤ ||१२५||
ठदà¥à¤·à¥à¤à¥ पà¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤¤à¥ बà¥à¤à¥ à¤à¥à¤µà¥à¤ªà¤à¥à¤°à¤®à¤£à¥ सति |१२६|
Ävaá¹ yÅniá¹£u ÅuddhÄsu garbhaá¹ vindanti yÅá¹£itaḥ||125||
aduá¹£á¹Ä prÄkrÌ¥tÄ bÄ«jÄ jÄ«vÅpakramaá¹Ä sati|126|
evaM yoniShu shuddhAsu garbhaM vindanti yoShitaH||125||
aduShTe prAkRute bIje jIvopakramaNe sati|126|
Thus when the genital tract is purified and the seeds (sperm and ovum) are normal (in their own form), undamaged, then the jivatama or consciousness wants to come into the fetus (garbha) then women conceive. [125]
पà¤à¥à¤à¤à¤°à¥à¤®à¤µà¤¿à¤¶à¥à¤¦à¥à¤§à¤¸à¥à¤¯ पà¥à¤°à¥à¤·à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤¿ à¤à¥à¤¨à¥à¤¦à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤®à¥ ||१२६||
परà¥à¤à¥à¤·à¥à¤¯ वरà¥à¤£à¥à¤°à¥à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤£à¤¾à¤ दà¥à¤·à¥à¤à¤ तदà¥à¤à¥à¤¨à¥à¤°à¥à¤ªà¤¾à¤à¤°à¥à¤¤à¥ |१२à¥|
pañcakarmaviÅuddhasya puruá¹£asyÄpi cÄndriyam||126||
parÄ«ká¹£ya vará¹airdÅá¹£Äá¹Äá¹ duá¹£á¹aá¹ tadghnairupÄcarÄt|127|
pa~jcakarmavishuddhasya puruShasyApi cendriyam||126||
parIkShya varNairdoShANAM duShTaM tadghnairupAcaret|127|
The purification of man should be done by five measures (Panchakarma) and after examining the senses, and involved vitiated doshas due to color in semen, he should be treatment with those drugs which pacify the vitiated doshas in semen. [126-127]
Summary
à¤à¤µà¤¨à¥à¤¤à¤¿ à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°-
सलिà¤à¥à¤à¤¾ वà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤¦à¥ यà¥à¤¨à¥à¤ सनिदानà¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤¾à¤ ||१२à¥||
à¤à¤à¥à¤¤à¤¾ विसà¥à¤¤à¤°à¤¤à¤ समà¥à¤¯à¤à¥à¤®à¥à¤¨à¤¿à¤¨à¤¾ ततà¥à¤¤à¥à¤µà¤¦à¤°à¥à¤¶à¤¿à¤¨à¤¾ |
bhavanti cÄtra-
saliá¹ gÄ vyÄpadÅ yÅnÄḥ sanidÄnacikitsitÄḥ||127||
uktÄ vistarataḥ samyaá¹ muninÄ tattvadarÅinÄ|
bhavanti cAtra-
sali~ggA vyApado yoneH sanidAnacikitsitAH||127||
uktA vistarataH samya~gmuninA tattvadarshinA|
The disorders of the female genital tract along with the symptoms, causes and treatment have been said in detail by the sage Atreya. [127]
Agniveshaâs queries about disorders of male genital tract
पà¥à¤¨à¤°à¥à¤µà¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤µà¥à¤¶à¤¸à¥à¤¤à¥ पपà¥à¤°à¤à¥à¤ à¤à¤¿à¤·à¤à¤¾à¤ वरमॠ||१२८||
à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤®à¥à¤ªà¤¸à¤à¥à¤à¤®à¥à¤¯ शà¥à¤à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¥à¤µà¤¯à¤¾à¤½à¤¨à¤! | रà¥à¤à¤¾à¤§à¥à¤¯à¤¾à¤¯à¥ समà¥à¤¦à¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¤¾ हà¥à¤¯à¤·à¥à¤à¥ पà¥à¤à¤¸à¤¾à¤®à¤¶à¥à¤·à¤¤à¤ ||१२९||
तà¥à¤·à¤¾à¤ हà¥à¤¤à¥à¤ à¤à¤¿à¤·à¤à¥à¤¶à¥à¤°à¥à¤·à¥à¤ ! दà¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤¦à¥à¤·à¥à¤à¤¸à¥à¤¯ à¤à¤¾à¤à¥à¤¤à¤¿à¤®à¥ | à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤ ठà¤à¤¾à¤°à¥à¤¤à¥à¤¸à¥à¤¨à¥à¤¯à¥à¤¨ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤ यà¤à¥à¤ à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¿à¤§à¤®à¥ ||१३०||
à¤à¤ªà¤¦à¥à¤°à¤µà¥à¤·à¥ यà¥à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¦à¤°à¥ यशà¥à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤¤à¤ | तà¥à¤·à¤¾à¤ निदानठलिà¤à¥à¤à¤ ठà¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¾à¤ à¤à¥à¤µ ततà¥à¤¤à¥à¤µà¤¤à¤ ||१३१||
समासवà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤à¥à¤¦à¥à¤¨ पà¥à¤°à¤¬à¥à¤°à¥à¤¹à¤¿ [१] à¤à¤¿à¤·à¤à¤¾à¤à¤µà¤°! |
punarÄvÄgnivÄÅastu papraccha bhiá¹£ajÄá¹ varam||128||
ÄtrÄyamupasaá¹ gamya ÅukradÅá¹£ÄstvayÄ'nagha!| rÅgÄdhyÄyÄ samuddiá¹£á¹Ä hyaá¹£á¹au puá¹sÄmaÅÄá¹£ataḥ||129||
tÄá¹£Äá¹ hÄtuá¹ bhiá¹£akÅrÄá¹£á¹ha! duá¹£á¹Äduá¹£á¹asya cÄkrÌ¥tim| cikitsitaá¹ ca kÄrtsnyÄna klaibyaá¹ yacca caturvidham||130||
upadravÄá¹£u yÅnÄ«nÄá¹ pradarÅ yaÅca kÄ«rtitaḥ| tÄá¹£Äá¹ nidÄnaá¹ liá¹ gaá¹ ca cikitsÄá¹ caiva tattvataḥ||131||
samÄsavyÄsabhÄdÄna prabrÅ«hi [1] bhiá¹£ajÄá¹vara!|
punarevAgniveshastu papraccha bhiShajAM varam||128||
Atreyamupasa~ggamya shukradoShAstvayA~anagha!| rogAdhyAye samuddiShTA hyaShTau puMsAmasheShataH||129||
teShAM hetuM bhiShakshreShTha! duShTAduShTasya cAkRutim| cikitsitaM ca kArtsnyena klaibyaM yacca caturvidham||130||
upadraveShu yonInAM pradaro yashca kIrtitaH| teShAM nidAnaM li~ggaM ca cikitsAM caiva tattvataH||131||
samAsavyAsabhedena prabrUhi [1] bhiShajAMvara!|
Agnivesha approached Atreya, the best preceptor among physicians, and asked that Oh ! Innocent or sinless, you have mentioned the eight defects of semen in the chapter on diseases in Sutra Sthana. Oh best among the phsyicians, you have told about the causes of eight defects of semen (shukra), symptoms of normal and abnormal semen, its proper treatment, four types of impotency and pradara (menorrhea or D.U.B.), and complications of disorders of genital tract or uterus. Tell me, in brief as well as in detail about their causes, etiology, symptoms and proper treatment of those disorders. [128-131]
Atreya, the foremost or leading among the sages, said to devoted Agnivesha. [132]
Process of ejaculation and causes of vitiation of shukra (defects in semen and sperms)
तसà¥à¤®à¥ शà¥à¤¶à¥à¤°à¥à¤·à¤®à¤¾à¤£à¤¾à¤¯ पà¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤ मà¥à¤¨à¤¿à¤ªà¥à¤à¥à¤à¤µà¤ ||१३२||
बà¥à¤à¤ यसà¥à¤®à¤¾à¤¦à¥à¤µà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¯à¥ [१] तॠहरà¥à¤·à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤¸à¤®à¥à¤¤à¥à¤¥à¤¿à¤¤à¤®à¥ | शà¥à¤à¥à¤°à¤ पà¥à¤°à¥à¤·à¤®à¤¿à¤¤à¥à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤ तसà¥à¤®à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¿ तà¤à¥à¤à¥à¤£à¥ ||१३३||
यथा बà¥à¤à¤®à¤à¤¾à¤²à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤à¥à¤®à¤¿à¤à¥à¤à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤¦à¥à¤·à¤¿à¤¤à¤®à¥ | न विरà¥à¤¹à¤¤à¤¿ सनà¥à¤¦à¥à¤·à¥à¤à¤ तथा शà¥à¤à¥à¤°à¤ शरà¥à¤°à¤¿à¤£à¤¾à¤®à¥ ||१३४||
ठतिवà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤¾à¤®à¤¾à¤¦à¤¸à¤¾à¤¤à¥à¤®à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¾à¤ ठसà¥à¤µà¤¨à¤¾à¤¤à¥ | ठà¤à¤¾à¤²à¥ वाऽपà¥à¤¯à¤¯à¥à¤¨à¥ वा मà¥à¤¥à¥à¤¨à¤ न ठà¤à¤à¥à¤à¤¤à¤ ||१३५||
रà¥à¤à¥à¤·à¤¤à¤¿à¤à¥à¤¤à¤à¤·à¤¾à¤¯à¤¾à¤¤à¤¿à¤²à¤µà¤£à¤¾à¤®à¥à¤²à¥à¤·à¥à¤£à¤¸à¥à¤µà¤¨à¤¾à¤¤à¥ | नारà¥à¤£à¤¾à¤®à¤°à¤¸à¤à¥à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ [२] à¤à¤®à¤¨à¤¾à¤à¥à¤à¤°à¤¯à¤¾ तथा ||१३६||
à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¤à¤¾à¤¶à¥à¤à¤¾à¤¦à¤µà¤¿à¤¸à¥à¤°à¤®à¥à¤à¤¾à¤à¥à¤à¤¸à¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤µà¤¿à¤à¥à¤°à¤®à¤¾à¤¤à¥ | à¤à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤§à¤¾à¤¦à¤à¥à¤à¤¾à¤°à¤¾à¤¦à¥à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤§à¤¿à¤à¤¿à¤ [३] à¤à¤°à¥à¤¶à¤¿à¤¤à¤¸à¥à¤¯ ठ||१३à¥||
वà¥à¤à¤¾à¤à¤¾à¤¤à¤¾à¤¤à¥ à¤à¥à¤·à¤¤à¤¾à¤à¥à¤à¤¾à¤ªà¤¿ धातà¥à¤¨à¤¾à¤ समà¥à¤ªà¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤£à¤¾à¤¤à¥ | दà¥à¤·à¤¾à¤ पà¥à¤¥à¤à¥ समसà¥à¤¤à¤¾ वा पà¥à¤°à¤¾à¤ªà¥à¤¯ रà¥à¤¤à¥à¤µà¤¹à¤¾à¤ सिराठ||१३८||
शà¥à¤à¥à¤°à¤ सनà¥à¤¦à¥à¤·à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¶ ... |१३९|
tasmai ÅuÅrūṣamÄá¹Äya prÅvÄca munipuá¹ gavaḥ||132||
bÄ«jaá¹ yasmÄdvyavÄyÄ [1] tu hará¹£ayÅnisamutthitam| Åukraá¹ pauruá¹£amityuktaá¹ tasmÄdvaká¹£yÄmi tacchrÌ¥á¹u||133||
yathÄ bÄ«jamakÄlÄmbukrÌ¥mikÄ«á¹Ägnidūṣitam| na virÅhati sanduá¹£á¹aá¹ tathÄ Åukraá¹ ÅarÄ«riá¹Äm||134||
ativyavÄyÄdvyÄyÄmÄdasÄtmyÄnÄá¹ ca sÄvanÄt| akÄlÄ vÄ'pyayÅnau vÄ maithunaá¹ na ca gacchataḥ||135||
rÅ«ká¹£atiktakaá¹£ÄyÄtilavaá¹ÄmlÅá¹£á¹asÄvanÄt| nÄrÄ«á¹ÄmarasajñÄnÄá¹ [2] gamanÄjjarayÄ tathÄ||136||
cintÄÅÅkÄdavisrambhÄcchastraká¹£ÄrÄgnivibhramÄt| bhayÄtkrÅdhÄdabhÄ«cÄrÄdvyÄdhibhiḥ [3] karÅitasya ca||137||
vÄgÄghÄtÄt ká¹£atÄccÄpi dhÄtÅ«nÄá¹ sampradūṣaá¹Ät| dÅá¹£Äḥ prÌ¥thak samastÄ vÄ prÄpya rÄtÅvahÄḥ sirÄḥ||138||
Åukraá¹ sandūṣayantyÄÅu ...|139|
tasmai shushrUShamANAya provAca munipu~ggavaH||132||
Bijam yasmAdvyavAye tu harShayonisamutthitam| shukraM pauruShamityuktaM tasmAdvakShyAmi tacchRuNu||133||
yathA bIjamakAlAmbukRumikITAgnidUShitam| na virohati sanduShTaM tathA shukraM sharIriNAm||134||
ativyavAyAdvyAyAmAdasAtmyAnAM ca sevanAt| akAle vA~apyayonau vA maithunaM na ca gacchataH||135||
rUkShatiktakaShAyAtilavaNAmloShNasevanAt| nArINAmarasaj~jAnAM gamanAjjarayA tathA||136||
cintAshokAdavisrambhAcchastrakShArAgnivibhramAt| bhayAtkrodhAdabhIcArAdvyAdhibhiH karshitasya ca||137||
vegAghAtAt kShatAccApi dhAtUnAM sampradUShaNAt| doShAH pRuthak samastA vA prApya retovahAH sirAH||138||
shukraM sandUShayantyAshu ...|139|
that as the semen (shukra) gets ejaculated as a result of excitement and is the sign of masculinity. The reason behind calling it seed will be explained by me which one should listen.
The seed as an effect of delighted coitus, has been described as shukra, is the male characteristic known as semen. As the (plant) seed at inappropriate time, affected by unseasonal rains, worms, pests & fire does not grow out, in the same way the semen (does not grow up) in human body.
Excess intercourse, excess exercise, consumption of unsuitable food, untimely coitus, other than in vagina, or abstinence from it, consumption of dry, bitter, astringent, salty, sour, hot food; unaware of female desire, untimely ejaculation, senility, anxiety, distress, distrust, imperfect (local) usage of surgical instruments, alkali, agni (cautery); apprehension, rage, exorcism, emaciation (secondary) to diseases; repression of urges, wound, morbidity producing dhatus, doshas, individually or collectively reaching to retovaha srotas lead to acute disorders of the shukra (semen).[132-139]
Eight abnormalities in semen
... तदà¥à¤µà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¿ विà¤à¤¾à¤à¤¶à¤ | फà¥à¤¨à¤¿à¤²à¤ तनॠरà¥à¤à¥à¤·à¤ ठविवरà¥à¤£à¤ पà¥à¤¤à¤¿ पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤®à¥ ||१३९||
ठनà¥à¤¯à¤§à¤¾à¤¤à¥à¤ªà¤¸à¤à¤¸à¥à¤·à¥à¤à¤®à¤µà¤¸à¤¾à¤¦à¤¿ तथाऽषà¥à¤à¤®à¤®à¥ | फà¥à¤¨à¤¿à¤²à¤ तनॠरà¥à¤à¥à¤·à¤ ठà¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤²à¥à¤ªà¤ ठमारà¥à¤¤à¤¾à¤¤à¥ ||१४०||
à¤à¤µà¤¤à¥à¤¯à¥à¤ªà¤¹à¤¤à¤ शà¥à¤à¥à¤°à¤ न तदà¥à¤à¤°à¥à¤à¤¾à¤¯ à¤à¤²à¥à¤ªà¤¤à¥ | सनà¥à¤²à¤®à¤¥à¤µà¤¾ पà¥à¤¤à¤®à¤¤à¥à¤¯à¥à¤·à¥à¤£à¤ पà¥à¤¤à¤¿à¤à¤¨à¥à¤§à¤¿ ठ||१४१||
दहलà¥à¤²à¤¿à¤à¥à¤à¤ विनिरà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¤¿ शà¥à¤à¥à¤°à¤ पितà¥à¤¤à¥à¤¨ दà¥à¤·à¤¿à¤¤à¤®à¥ | शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤£à¤¾ बदà¥à¤§à¤®à¤¾à¤°à¥à¤à¤ तॠà¤à¤µà¤¤à¥à¤¯à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤ªà¤¿à¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤®à¥ ||१४२||
सà¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤®à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤à¤®à¤¨à¤¾à¤¦à¤à¤¿à¤à¤¾à¤¤à¤¾à¤¤à¥ à¤à¥à¤·à¤¤à¤¾à¤¦à¤ªà¤¿ | शà¥à¤à¥à¤°à¤ पà¥à¤°à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¤à¥ à¤à¤¨à¥à¤¤à¥à¤ पà¥à¤°à¤¾à¤¯à¥à¤£ रà¥à¤§à¤¿à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¯à¤®à¥ ||१४३||
वà¥à¤à¤¸à¤¨à¥à¤§à¤¾à¤°à¤£à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤ वायà¥à¤¨à¤¾ विहतठपथि | à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤£ याति à¤à¥à¤°à¤¥à¤¿à¤¤à¤®à¤µà¤¸à¤¾à¤¦à¤¿ तथाऽऽषà¥à¤à¤®à¤®à¥ ||१४४||
à¤à¤¤à¤¿ दà¥à¤·à¤¾à¤ समाà¤à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¤¾à¤ शà¥à¤à¥à¤°à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤·à¥à¤à¥ सलà¤à¥à¤·à¤£à¤¾à¤ |
... tadvaká¹£yÄmi vibhÄgaÅaḥ| phÄnilaá¹ tanu rÅ«ká¹£aá¹ ca vivará¹aá¹ pÅ«ti picchilam||139||
anyadhÄtÅ«pasaá¹sr̥ṣá¹amavasÄdi tathÄ'á¹£á¹amam| phÄnilaá¹ tanu rÅ«ká¹£aá¹ ca krÌ¥cchrÄá¹Älpaá¹ ca mÄrutÄt||140||
bhavatyupahataá¹ Åukraá¹ na tadgarbhÄya kalpatÄ| sanÄ«lamathavÄ pÄ«tamatyuá¹£á¹aá¹ pÅ«tigandhi ca||141||
dahalliá¹ gaá¹ viniryÄti Åukraá¹ pittÄna dūṣitam| ÅlÄá¹£maá¹Ä baddhamÄrgaá¹ tu bhavatyatyarthapicchilam||142||
strÄ«á¹ÄmatyarthagamanÄdabhighÄtÄt ká¹£atÄdapi| Åukraá¹ pravartatÄ jantÅḥ prÄyÄá¹a rudhirÄnvayam||143||
vÄgasandhÄraá¹Äcchukraá¹ vÄyunÄ vihataá¹ pathi| krÌ¥cchrÄá¹a yÄti grathitamavasÄdi tathÄá¹£á¹amam||144||
iti dÅá¹£Äḥ samÄkhyÄtÄḥ ÅukrasyÄá¹£á¹au salaká¹£aá¹Äḥ|
... tadvakShyAmi vibhAgashaH | phenilaM tanu rUkShaM ca vivarNaM pUti picchilam ||139||
anyadhAtUpasaMsRuShTamavasAdi tathA~aShTamam | phenilaM tanu rUkShaM ca kRucchreNAlpaM ca mArutAt ||140||
bhavatyupahataM shukraM na tadgarbhAya kalpate | sanIlamathavA pItamatyuShNaM pUtigandhi ca ||141||
dahalli~ggaM viniryAti shukraM pittena dUShitam | shleShmaNA baddhamArgaM tu bhavatyatyarthapicchilam ||142||
strINAmatyarthagamanAdabhighAtAt kShatAdapi | shukraM pravartate jantoH prAyeNa rudhirAnvayam ||143||
vegasandhAraNAcchukraM vAyunA vihataM pathi | kRucchreNa yAti grathitamavasAdi tathA~a~aShTamam ||144||
iti doShAH samAkhyAtAH shukrasyAShTau salakShaNAH |
It is (The disorders of shukra) being described discretely.
Fenilam (frothy), tanu (slender), ruksham (arid), vivarnam (discolored), pooti (putrid), pichhilam (slimy), afflicted with other dhatus & precipitant are the eight (shukra disorders).
Frothy, slender, arid, scanty, discomforting ejaculation is due to vata (dominance). Thus affected semen is incapable of fertilization (garbha).
Semen of bluish or yellow discoloration,(with) putrid odor, ejaculation with burning sensation is affected by pitta.
Semen affected by kapha is extremely slimy and obstructs channel of semen (ejaculatory duct).
Ejaculated semen with blood is due to excess coitus, (local) or injury.
The eighth (type of semen disorder) is due to repression of shukra. Semen gets obstructed within its channel by (vitiated) vata; which may ejaculate painfully with increased viscosity. Thus eight disorders of shukra (semen) are illustrated with symptoms. [139-144]
Characteristics of shuddha retas (normal semen)
सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤ à¤à¤¨à¤ पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤ ठमधà¥à¤°à¤ à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤¦à¤¾à¤¹à¤¿ ठ||१४५||
रà¥à¤¤à¤ शà¥à¤¦à¥à¤§à¤ विà¤à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤µà¥à¤¤à¤ [१] सà¥à¤«à¤à¤¿à¤à¤¸à¤¨à¥à¤¨à¤¿à¤à¤®à¥ |१४६|
snigdhaá¹ ghanaá¹ picchilaá¹ ca madhuraá¹ cÄvidÄhi ca||145||
rÄtaḥ Åuddhaá¹ vijÄnÄ«yÄcchvÄtaá¹ [1] sphaá¹ikasannibham|146|
snigdhaM ghanaM picchilaM ca madhuraM cAvidAhi ca ||145||
retaH shuddhaM vijAnIyAcchvetaM [1] sphaTikasannibham |146|
(Retah)virile Semen which is snigdha (unctous), ghana (viscous), picchila (slimy), madhura (sweet), avidahi (non-blazing), looking like white crystal quartz; known as normal (semen).[146]
Principles of management of disorders of semen
वाà¤à¥à¤à¤°à¤£à¤¯à¥à¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤ªà¤¯à¥à¤à¤¸à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¹à¤¿à¤¤à¥à¤ ||१४६||
रà¤à¥à¤¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¤¹à¤°à¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤¦à¤¿à¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¥à¤¾ | दà¥à¤·à¥à¤à¤ यदा à¤à¤µà¥à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤ तदा ततॠसमà¥à¤ªà¤¾à¤à¤°à¥à¤¤à¥ ||१४à¥||
à¤à¥à¤¤à¤ ठà¤à¥à¤µà¤¨à¥à¤¯à¤ यà¤à¥à¤à¥à¤¯à¤µà¤¨à¤ªà¥à¤°à¤¾à¤¶ à¤à¤µ ठ| à¤à¤¿à¤°à¤¿à¤à¤¸à¥à¤¯ पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¶à¥à¤ रà¥à¤¤à¥à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤¨à¤ªà¥à¤¹à¤¤à¤¿ ||१४८||
वातानà¥à¤µà¤¿à¤¤à¥ हिताठशà¥à¤à¥à¤°à¥ निरà¥à¤¹à¤¾à¤ सानà¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¨à¤¾à¤ | ठà¤à¤¯à¤¾à¤®à¤²à¤à¥à¤¯à¤ ठपà¥à¤¤à¥à¤¤à¥ शसà¥à¤¤à¤ रसायनमॠ[१] ||१४९||
माà¤à¤§à¥à¤¯à¤®à¥à¤¤à¤²à¥à¤¹à¤¾à¤¨à¤¾à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤¯à¤¾ रसायनमà¥| à¤à¤«à¥à¤¤à¥à¤¥à¤¿à¤¤à¤ शà¥à¤à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤ हनà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤à¤²à¥à¤²à¤¾à¤¤à¤à¤¸à¥à¤¯ à¤||१५०||
यदनà¥à¤¯à¤§à¤¾à¤¤à¥à¤¸à¤à¤¸à¥à¤·à¥à¤à¤ शà¥à¤à¥à¤°à¤ तदà¥à¤µà¥à¤à¥à¤·à¥à¤¯ यà¥à¤à¥à¤¤à¤¿à¤¤à¤| यथादà¥à¤·à¤ पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¥à¤à¥à¤¤ दà¥à¤·à¤§à¤¾à¤¤à¥à¤à¤¿à¤·à¤à¥à¤à¤¿à¤¤à¤®à¥||१५१||
सरà¥à¤ªà¤¿à¤ पयॠरसाठशालिरà¥à¤¯à¤µà¤à¥à¤§à¥à¤®à¤·à¤·à¥à¤à¤¿à¤à¤¾à¤| पà¥à¤°à¤¶à¤¸à¥à¤¤à¤¾à¤ शà¥à¤à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¥à¤·à¥ बसà¥à¤¤à¤¿à¤à¤°à¥à¤® विशà¥à¤·à¤¤à¤||१५२||
à¤à¤¤à¥à¤¯à¤·à¥à¤à¤¶à¥à¤à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤£à¤¾à¤ मà¥à¤¨à¤¿à¤¨à¥à¤à¥à¤¤à¤ à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤®à¥|१५३|
vÄjÄ«karaá¹ayÅgaistairupayÅgasukhairhitaiḥ||146||
raktapittaharairyÅgairyÅnivyÄpadikaistathÄ| duá¹£á¹aá¹ yadÄ bhavÄcchukraá¹ tadÄ tat samupÄcarÄt||147||
ghrÌ¥taá¹ ca jÄ«vanÄ«yaá¹ yaccyavanaprÄÅa Äva ca| girijasya prayÅgaÅca rÄtÅdÅá¹£ÄnapÅhati||148||
vÄtÄnvitÄ hitÄḥ ÅukrÄ nirÅ«hÄḥ sÄnuvÄsanÄḥ| abhayÄmalakÄ«yaá¹ ca paittÄ Åastaá¹ rasÄyanam [1] ||149||
mÄgadhyamrÌ¥talÅhÄnÄá¹ triphalÄyÄ rasÄyanam| kaphÅtthitaá¹ ÅukradÅá¹£aá¹ hanyÄdbhallÄtakasya ca||150||
yadanyadhÄtusaá¹sr̥ṣá¹aá¹ Åukraá¹ tadvÄ«ká¹£ya yuktitaḥ| yathÄdÅá¹£aá¹ prayuñjÄ«ta dÅá¹£adhÄtubhiá¹£agjitam||151||
sarpiḥ payÅ rasÄḥ ÅÄliryavagÅdhÅ«maá¹£aá¹£á¹ikÄḥ| praÅastÄḥ ÅukradÅá¹£Äá¹£u bastikarma viÅÄá¹£ataḥ||152||
ityaá¹£á¹aÅukradÅá¹£Äá¹Äá¹ muninÅktaá¹ cikitsitam|153|
vAjIkaraNayogaistairupayogasukhairhitaiH ||146||
raktapittaharairyogairyonivyApadikaistathA | duShTaM yadA bhavecchukraM tadA tat samupAcaret ||147||
ghRutaM ca jIvanIyaM yaccyavanaprAsha eva ca | girijasya prayogashca retodoShAnapohati ||148||
vAtAnvite hitAH shukre nirUhAH sAnuvAsanAH | abhayAmalakIyaM ca paitte shastaM rasAyanam [1] ||149||
mAgadhyamRutalohAnAM triphalAyA rasAyanam | kaphotthitaM shukradoShaM hanyAdbhallAtakasya ca ||150||
yadanyadhAtusaMsRuShTaM shukraM tadvIkShya yuktitaH | yathAdoShaM prayu~jjIta doShadhAtubhiShagjitam ||151||
sarpiH payo rasAH shAliryavagodhUmaShaShTikAH | prashastAH shukradoSheShu bastikarma visheShataH ||152||
ityaShTashukradoShANAM muninoktaM cikitsitam |153|
In case of diseases of semen, treatment with use of vajikarana formulations (aphrodisiac) are beneficial .
Management with jeevaneeya ghritam, chyavanaprasham, (girija) shilajatu remove the diseases of virile semen.
For semen affected by vata, niruha basti with anuvasana is advisable. For pittaja (disorder) of semen rasayana (formulations) are preferred.
Semen disorders caused by kapha shall be treated with pippali, amrita (guduchi), loha, triphala, and bhallataka rasayana.
When semen is affected by other dhatus, it shall be observed and skillfully treated, according to the dosha (vitiated), and the dhatu.
Sarpi (ghee), payo (milk), rasa (mamsarasa/ soup of meat), shali (shali rice), yava (barley), shashtika, especially basti are advisable in the disorder of the semen.
This is the treatment advised by the sages for eight semen disorders.[146-153]
Klaibya (impotency)
रà¥à¤¤à¥à¤¦à¥à¤·à¥à¤¦à¥à¤à¤µà¤ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤ यसà¥à¤®à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤¦à¥à¤§à¥à¤¯à¥à¤µ सिधà¥à¤¯à¤¤à¤¿ ||१५३||
ततॠवà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¿ तॠसमà¥à¤¯à¤à¤à¥à¤¨à¤¿à¤µà¥à¤¶! यथातथमॠ|१५४|
rÄtÅdÅá¹£Ådbhavaá¹ klaibyaá¹ yasmÄcchuddhyaiva sidhyati||153||
tatÅ vaká¹£yÄmi tÄ samyagagnivÄÅa! yathÄtatham|154|
retodoShodbhavaM klaibyaM yasmAcchuddhyaiva sidhyati ||153||
tato vakShyAmi te samyagagnivesha! yathAtatham |154|
An impotency due to disorders of semen is cured by elimination of the disorder; which is appropriately being described as it is (Agnivesha).[153-154]
Causes of klaibya (impotency)
बà¥à¤à¤§à¥à¤µà¤à¥à¤ªà¤à¤¾à¤¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤ à¤à¤°à¤¯à¤¾ शà¥à¤à¥à¤°à¤¸à¤à¥à¤à¥à¤·à¤¯à¤¾à¤¤à¥ ||१५४||
à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤ समà¥à¤ªà¤¦à¥à¤¯à¤¤à¥ तसà¥à¤¯ शà¥à¤£à¥ सामानà¥à¤¯à¤²à¤à¥à¤·à¤£à¤®à¥ | सà¤à¥à¤à¤²à¥à¤ªà¤ªà¥à¤°à¤µà¤£à¥ नितà¥à¤¯à¤ पà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤ वशà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤ªà¤¿ सà¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤®à¥ ||१५५||
न याति लिà¤à¥à¤à¤¶à¥à¤¥à¤¿à¤²à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ à¤à¤¦à¤¾à¤à¤¿à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¤¿ वा यदि | शà¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤ सà¥à¤µà¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤¶à¥à¤ मà¥à¤à¤¸à¤à¥à¤à¤²à¥à¤ªà¤à¥à¤·à¥à¤à¤¿à¤¤à¤ ||१५६||
मà¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¶à¤¿à¤¶à¥à¤¨à¤¶à¥à¤ निरà¥à¤¬à¥à¤à¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¤à¤¤à¥ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤²à¤à¥à¤·à¤£à¤®à¥ | सामानà¥à¤¯à¤²à¤à¥à¤·à¤£à¤ हà¥à¤¯à¥à¤¤à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤¸à¥à¤¤à¤°à¥à¤£ पà¥à¤°à¤µà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¤à¥ ||१५à¥||
bÄ«jadhvajÅpaghÄtÄbhyÄá¹ jarayÄ Åukrasaá¹ ká¹£ayÄt||154||
klaibyaá¹ sampadyatÄ tasya ÅrÌ¥á¹u sÄmÄnyalaká¹£aá¹am| saá¹ kalpapravaá¹Å nityaá¹ priyÄá¹ vaÅyÄmapi striyam||155||
na yÄti liá¹ gaÅaithilyÄt kadÄcidyÄti vÄ yadi| ÅvÄsÄrtaḥ svinnagÄtraÅca mÅghasaá¹ kalpacÄá¹£á¹itaḥ||156||
mlÄnaÅiÅnaÅca nirbÄ«jaḥ syÄdÄtat klaibyalaká¹£aá¹am| sÄmÄnyalaká¹£aá¹aá¹ hyÄtadvistarÄá¹a pravaká¹£yatÄ||157||
bIjadhvajopaghAtAbhyAM jarayA shukrasa~gkShayAt ||154||
klaibyaM sampadyate tasya shRuNu sAmAnyalakShaNam | sa~gkalpapravaNo nityaM priyAM vashyAmapi striyam ||155||
na yAti li~ggashaithilyAt kadAcidyAti vA yadi | shvAsArtaH svinnagAtrashca moghasa~gkalpaceShTitaH ||156||
mlAnashishnashca nirbIjaH syAdetat klaibyalakShaNam | sAmAnyalakShaNaM hyetadvistareNa pravakShyate ||157||
Common symptoms of the impotency caused by the beeja-upaghata (hereditary/congenital defect), dhwajopaghata (erectile dysfunction), jara (senility), shukrasamkshaya (diminished semen) shall be noticed.
A person desiring sex is unable to complete sexual intercourse with loved and even obedient female due to loss of erection. Even if he (tries to) attempt, he gets more exhausted with dyspnea, excess perspiration, futile sexual efforts, languid penis and is devoid of semen. These are the general features of impotency. Specific features will be described later.[154-157]
Bijopaghataja klaibya (impotency due to genetic abonormality)
शà¥à¤¤à¤°à¥à¤à¥à¤·à¤¾à¤²à¥à¤ªà¤¸à¤à¥à¤à¥à¤²à¤¿à¤·à¥à¤à¤µà¤¿à¤°à¥à¤¦à¥à¤§à¤¾à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤à¥à¤à¤¨à¤¾à¤¤à¥ [१] | शà¥à¤à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¤à¤¾à¤à¤¯à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤¸à¤¾à¤¤à¥ सà¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤ à¤à¤¾à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤¸à¥à¤µà¤¨à¤¾à¤¤à¥ ||१५८||
ठà¤à¤¿à¤à¤¾à¤°à¤¾à¤¦à¤µà¤¿à¤¸à¥à¤°à¤®à¥à¤à¤¾à¤¦à¥à¤°à¤¸à¤¾à¤¦à¥à¤¨à¤¾à¤ ठसà¤à¥à¤à¥à¤·à¤¯à¤¾à¤¤à¥ | वातादà¥à¤¨à¤¾à¤ ठवà¥à¤·à¤®à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¤¥à¥à¤µà¤¾à¤¨à¤¶à¤¨à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤°à¤®à¤¾à¤¤à¥ ||१५९||
नारà¥à¤£à¤¾à¤®à¤°à¤¸à¤à¥à¤à¤¤à¥à¤µà¤¾à¤¤à¥ पà¤à¥à¤à¤à¤°à¥à¤®à¤¾à¤ªà¤à¤¾à¤°à¤¤à¤ | बà¥à¤à¥à¤ªà¤à¤¾à¤¤à¤¾à¤¦à¥à¤à¤µà¤¤à¤¿ पाणà¥à¤¡à¥à¤µà¤°à¥à¤£à¤ सà¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤¬à¤²à¤ ||१६०||
ठलà¥à¤ªà¤ªà¥à¤°à¤¾à¤£à¥à¤½à¤²à¥à¤ªà¤¹à¤°à¥à¤·à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¤®à¤¦à¤¾à¤¸à¥ à¤à¤µà¥à¤¨à¥à¤¨à¤°à¤ | हà¥à¤¤à¥à¤ªà¤¾à¤£à¥à¤¡à¥à¤°à¥à¤à¤¤à¤®à¤à¤à¤¾à¤®à¤²à¤¾à¤¶à¥à¤°à¤®à¤ªà¥à¤¡à¤¿à¤¤à¤ ||१६१||
à¤à¤°à¥à¤¦à¥à¤¯à¤¤à¥à¤¸à¤¾à¤°à¤¶à¥à¤²à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤ à¤à¤¾à¤¸à¤à¥à¤µà¤°à¤¨à¤¿à¤ªà¥à¤¡à¤¿à¤¤à¤ | बà¥à¤à¥à¤ªà¤à¤¾à¤¤à¤à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤ ... |१६२|
ÅÄ«tarÅ«ká¹£Älpasaá¹ kliá¹£á¹aviruddhÄjÄ«rá¹abhÅjanÄt [1] | ÅÅkacintÄbhayatrÄsÄt strÄ«á¹Äá¹ cÄtyarthasÄvanÄt||158||
abhicÄrÄdavisrambhÄdrasÄdÄ«nÄá¹ ca saá¹ ká¹£ayÄt| vÄtÄdÄ«nÄá¹ ca vaiá¹£amyÄttathaivÄnaÅanÄcchramÄt||159||
nÄrÄ«á¹ÄmarasajñatvÄt pañcakarmÄpacÄrataḥ| bÄ«jÅpaghÄtÄdbhavati pÄá¹á¸uvará¹aḥ sudurbalaḥ||160||
alpaprÄá¹Å'lpahará¹£aÅca pramadÄsu bhavÄnnaraḥ| hrÌ¥tpÄá¹á¸urÅgatamakakÄmalÄÅramapÄ«á¸itaḥ||161||
chardyatÄ«sÄraÅÅ«lÄrtaḥ kÄsajvaranipÄ«á¸itaḥ| bÄ«jÅpaghÄtajaá¹ klaibyaá¹ ...|163|
shItarUkShAlpasa~gkliShTaviruddhAjIrNabhojanAt [1] | shokacintAbhayatrAsAt strINAM cAtyarthasevanAt ||158||
abhicArAdavisrambhAdrasAdInAM ca sa~gkShayAt | vAtAdInAM ca vaiShamyAttathaivAnashanAcchramAt ||159||
nArINAmarasaj~jatvAt pa~jcakarmApacArataH | bIjopaghAtAdbhavati pANDuvarNaH sudurbalaH ||160||
alpaprANo~alpaharShashca pramadAsu bhavennaraH | hRutpANDurogatamakakAmalAshramapIDitaH ||161||
chardyatIsArashUlArtaH kAsajvaranipIDitaH | bIjopaghAtajaM klaibyaM ... |162|
Intake of sheeta (cold), ruksha (arid), less, sanklishta (muddled), incompatible, unprocessed food; shoka (anguish), chinta (apprehension), bhaya (fear), trasa (trouble), excess indulgence in women, exorcism, suspicion, deficiency of Rasadi dhatus, doshic imbalances (vata, pitta, kapha), fasting, exertion, unawareness of female interests, undergoing incorrect Panchakarma, and deficient semen leads to pallor, weak, less vital person with incomplete erection (even) for young women; may get affected with disorders of the heart, pandu, tamaka (disorders of respiratory system), kamala (liver disorders), exhaustion, vomiting, diarrhea, colic, cough, and jwara (fever). This impotency is due to loss of beeja (sperms).[158-162]
Dhwajabhangaja klaibya (impotency due to erectile dysfunction)
... धà¥à¤µà¤à¤à¤à¥à¤à¤à¥à¤¤à¤ शà¥à¤£à¥ ||१६२||
ठतà¥à¤¯à¤®à¥à¤²à¤²à¤µà¤£à¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¤µà¤¿à¤°à¥à¤¦à¥à¤§à¤¾à¤¸à¤¾à¤¤à¥à¤®à¥à¤¯à¤à¥à¤à¤¨à¤¾à¤¤à¥ | ठतà¥à¤¯à¤®à¥à¤¬à¥à¤ªà¤¾à¤¨à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤·à¤®à¤¾à¤¤à¥ पिषà¥à¤à¤¾à¤¨à¥à¤¨à¤à¥à¤°à¥à¤à¥à¤à¤¨à¤¾à¤¤à¥ ||१६३||
दधिà¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤ªà¤®à¤¾à¤à¤¸à¤¸à¥à¤µà¤¨à¤¾à¤¦à¥à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤§à¤¿à¤à¤°à¥à¤·à¤£à¤¾à¤¤à¥ | à¤à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¥à¤µ à¤à¤®à¤¨à¤¾à¤¦à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤à¤®à¤¨à¤¾à¤¦à¤ªà¤¿ ||१६४||
दà¥à¤°à¥à¤à¤°à¥à¤à¤¾à¤ [१] à¤à¤¿à¤°à¥à¤¤à¥à¤¸à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤ तथà¥à¤µ ठरà¤à¤¸à¥à¤µà¤²à¤¾à¤®à¥ | दà¥à¤°à¥à¤à¤¨à¥à¤§à¤¾à¤ दà¥à¤·à¥à¤à¤¯à¥à¤¨à¤¿à¤ ठतथà¥à¤µ ठपरिसà¥à¤°à¥à¤¤à¤¾à¤®à¥ [२] ||१६५||
à¤à¤¦à¥à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¤®à¤¦à¤¾à¤ मà¥à¤¹à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¥ à¤à¤à¥à¤à¥à¤¤à¥ à¤à¤¾à¤®à¤¹à¤°à¥à¤·à¤¿à¤¤à¤ | à¤à¤¤à¥à¤·à¥à¤ªà¤¦à¤¾à¤à¤¿à¤à¤®à¤¨à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤«à¤¸à¤¶à¥à¤à¤¾à¤à¤¿à¤à¤¾à¤¤à¤¤à¤ ||१६६||
ठधावनादà¥à¤µà¤¾ मà¥à¤¢à¥à¤°à¤¸à¥à¤¯ शसà¥à¤¤à¥à¤°à¤¦à¤¨à¥à¤¤à¤¨à¤à¤à¥à¤·à¤¤à¤¾à¤¤à¥ | à¤à¤¾à¤·à¥à¤ पà¥à¤°à¤¹à¤¾à¤°à¤¨à¤¿à¤·à¥à¤ªà¥à¤·à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤¸à¥à¤µà¤¨à¤¾à¤¤à¥ ||१६à¥||
रà¥à¤¤à¤¸à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¤¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¤¾à¤¦à¥à¤§à¥à¤µà¤à¤à¤à¥à¤à¤ पà¥à¤°à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¤à¥ |
(à¤à¤µà¤¨à¥à¤¤à¤¿ [३] यानि रà¥à¤ªà¤¾à¤£à¤¿ तसà¥à¤¯ वà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¥à¤¯à¤¤à¤ परमà¥) | शà¥à¤µà¤¯à¤¥à¥à¤°à¥à¤µà¥à¤¦à¤¨à¤¾ मà¥à¤¢à¥à¤°à¥ राà¤à¤¶à¥à¤à¥à¤µà¥à¤ªà¤²à¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¤à¥ ||१६८||
सà¥à¤«à¥à¤à¤¾à¤¶à¥à¤ तà¥à¤µà¥à¤°à¤¾ à¤à¤¾à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¥ लिà¤à¥à¤à¤ªà¤¾à¤à¥ à¤à¤µà¤¤à¥à¤¯à¤ªà¤¿ | माà¤à¤¸à¤µà¥à¤¦à¥à¤§à¤¿à¤°à¥à¤à¤µà¥à¤à¥à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¯ वà¥à¤°à¤£à¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¤¿à¤ªà¥à¤°à¤ à¤à¤µà¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤ªà¤¿ ||१६९||
पà¥à¤²à¤¾à¤à¥à¤¦à¤à¤¸à¤à¥à¤à¤¾à¤¶à¤ सà¥à¤°à¤¾à¤µà¤ शà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤¾à¤°à¥à¤£à¤ªà¥à¤°à¤à¤ | वलयà¥à¤à¥à¤°à¥à¤¤à¥ [४] à¤à¤¾à¤ªà¤¿ à¤à¤ िनशà¥à¤ परिà¤à¥à¤°à¤¹à¤ ||१à¥à¥¦||
à¤à¥à¤µà¤°à¤¸à¥à¤¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¾ à¤à¥à¤°à¤®à¥ मà¥à¤°à¥à¤à¥à¤à¤¾ à¤à¥à¤à¤°à¥à¤¦à¤¿à¤¶à¥à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¯à¥à¤ªà¤à¤¾à¤¯à¤¤à¥ | रà¤à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤ सà¥à¤°à¤µà¥à¤à¥à¤à¤¾à¤ªà¤¿ नà¥à¤²à¤®à¤¾à¤µà¤¿à¤²à¤²à¥à¤¹à¤¿à¤¤à¤®à¥ ||१à¥à¥§||
ठà¤à¥à¤¨à¤¿à¤¨à¥à¤µ ठदà¤à¥à¤§à¤¸à¥à¤¯ तà¥à¤µà¥à¤°à¥ दाहठसवà¥à¤¦à¤¨à¤ | बसà¥à¤¤à¥ वà¥à¤·à¤£à¤¯à¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤½à¤ªà¤¿ सà¥à¤µà¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤ वà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£à¥à¤·à¥ ठ||१à¥à¥¨||
à¤à¤¦à¤¾à¤à¤¿à¤¤à¥à¤ªà¤¿à¤à¥à¤à¤¿à¤²à¥ वाऽपि पाणà¥à¤¡à¥à¤ सà¥à¤°à¤¾à¤µà¤¶à¥à¤ à¤à¤¾à¤¯à¤¤à¥ | शà¥à¤µà¤¯à¤¥à¥à¤°à¥à¤à¤¾à¤¯à¤¤à¥ मनà¥à¤¦à¤ सà¥à¤¤à¤¿à¤®à¤¿à¤¤à¥à¤½à¤²à¥à¤ªà¤ªà¤°à¤¿à¤¸à¥à¤°à¤µà¤ ||१à¥à¥©||
à¤à¤¿à¤°à¤¾à¤à¥à¤ पाà¤à¤ वà¥à¤°à¤à¤¤à¤¿ शà¥à¤à¥à¤°à¤ वाऽथ पà¥à¤°à¤®à¥à¤à¥à¤¯à¤¤à¥ | à¤à¤¾à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¥ à¤à¥à¤°à¤¿à¤®à¤¯à¤¶à¥à¤à¤¾à¤ªà¤¿ à¤à¥à¤²à¤¿à¤¦à¥à¤¯à¤¤à¥ पà¥à¤¤à¤¿à¤à¤¨à¥à¤§à¤¿ ठ||१à¥à¥ª||
विशà¥à¤°à¥à¤¯à¤¤à¥ मणिशà¥à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¯ मà¥à¤¢à¥à¤°à¤ मà¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤µà¤¥à¤¾à¤ªà¤¿ ठ| धà¥à¤µà¤à¤à¤à¥à¤à¤à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤®à¤¿à¤¤à¥à¤¯à¥à¤¤à¤¤à¥ समà¥à¤¦à¤¾à¤¹à¥à¤¤à¤®à¥ ||१à¥à¥«||
à¤à¤¤à¤ [५] पà¤à¥à¤à¤µà¤¿à¤§à¤ à¤à¥à¤à¤¿à¤¦à¥à¤§à¥à¤µà¤à¤à¤à¥à¤à¤ पà¥à¤°à¤à¤à¥à¤·à¤¤à¥ |१à¥à¥¬|
... dhvajabhaá¹ gakrÌ¥taá¹ ÅrÌ¥á¹u||162||
atyamlalavaá¹aká¹£ÄraviruddhÄsÄtmyabhÅjanÄt| atyambupÄnÄdviá¹£amÄt piá¹£á¹ÄnnagurubhÅjanÄt||163||
dadhikṣīrÄnÅ«pamÄá¹sasÄvanÄdvyÄdhikará¹£aá¹Ät| kanyÄnÄá¹ caiva gamanÄdayÅnigamanÄdapi||164||
dÄ«rgharÅgÄá¹ [1] cirÅtsr̥ṣá¹Äá¹ tathaiva ca rajasvalÄm| durgandhÄá¹ duá¹£á¹ayÅniá¹ ca tathaiva ca parisrutÄm [2] ||165||
Ä«drÌ¥ÅīṠpramadÄá¹ mÅhÄdyÅ gacchÄt kÄmahará¹£itaḥ| catuá¹£padÄbhigamanÄcchÄphasaÅcÄbhighÄtataḥ||166||
adhÄvanÄdvÄ mÄá¸hrasya Åastradantanakhaká¹£atÄt| kÄá¹£á¹haprahÄraniá¹£pÄá¹£ÄcchÅ«kÄnÄá¹ cÄtisÄvanÄt||167||
rÄtasaÅca pratÄ«ghÄtÄddhvajabhaá¹ gaḥ pravartatÄ|
(bhavanti [3] yÄni rÅ«pÄá¹i tasya vaká¹£yÄmyataḥ param)| ÅvayathurvÄdanÄ mÄá¸hrÄ rÄgaÅcaivÅpalaká¹£yatÄ||168||
sphÅá¹ÄÅca tÄ«vrÄ jÄyantÄ liá¹ gapÄkÅ bhavatyapi| mÄá¹savrÌ¥ddhirbhavÄccÄsya vraá¹Äḥ ká¹£ipraá¹ bhavantyapi||169||
pulÄkÅdakasaá¹ kÄÅaḥ srÄvaḥ ÅyÄvÄruá¹aprabhaḥ| valayÄ«kurutÄ [4] cÄpi kaá¹hinaÅca parigrahaḥ||170||
jvarastr̥ṣá¹Ä bhramÅ mÅ«rcchÄ cchardiÅcÄsyÅpajÄyatÄ| raktaá¹ kr̥ṣá¹aá¹ sravÄccÄpi nÄ«lamÄvilalÅhitam||171||
agninÄva ca dagdhasya tÄ«vrÅ dÄhaḥ savÄdanaḥ| bastau vr̥ṣaá¹ayÅrvÄ'pi sÄ«vanyÄá¹ vaá¹ ká¹£aá¹Äá¹£u ca||172||
kadÄcitpicchilÅ vÄ'pi pÄá¹á¸uḥ srÄvaÅca jÄyatÄ| ÅvayathurjÄyatÄ mandaḥ stimitÅ'lpaparisravaḥ||173||
cirÄcca pÄkaá¹ vrajati ÅÄ«ghraá¹ vÄ'tha pramucyatÄ| jÄyantÄ krimayaÅcÄpi klidyatÄ pÅ«tigandhi ca||174||
viÅÄ«ryatÄ maá¹iÅcÄsya mÄá¸hraá¹ muá¹£kÄvathÄpi ca| dhvajabhaá¹ gakrÌ¥taá¹ klaibyamityÄtat samudÄhrÌ¥tam||175||
Ätaá¹ [5] pañcavidhaá¹ kÄciddhvajabhaá¹ gaá¹ pracaká¹£atÄ|176|
... dhvajabha~ggakRutaM shRuNu ||162||
atyamlalavaNakShAraviruddhAsAtmyabhojanAt | atyambupAnAdviShamAt piShTAnnagurubhojanAt ||163||
dadhikShIrAnUpamAMsasevanAdvyAdhikarShaNAt | kanyAnAM caiva gamanAdayonigamanAdapi ||164||
dIrgharogAM [1] cirotsRuShTAM tathaiva ca rajasvalAm | durgandhAM duShTayoniM ca tathaiva ca parisrutAm [2] ||165||
IdRushIM pramadAM mohAdyo gacchet kAmaharShitaH | catuShpadAbhigamanAcchephasashcAbhighAtataH ||166||
adhAvanAdvA meDhrasya shastradantanakhakShatAt | kAShThaprahAraniShpeShAcchUkAnAM cAtisevanAt ||167||
retasashca pratIghAtAddhvajabha~ggaH pravartate |
(bhavanti [3] yAni rUpANi tasya vakShyAmyataH param) | shvayathurvedanA meDhre rAgashcaivopalakShyate ||168||
sphoTAshca tIvrA jAyante li~ggapAko bhavatyapi | mAMsavRuddhirbhaveccAsya vraNAH kShipraM bhavantyapi ||169||
pulAkodakasa~gkAshaH srAvaH shyAvAruNaprabhaH | valayIkurute [4] cApi kaThinashca parigrahaH ||170||
jvarastRuShNA bhramo mUrcchA cchardishcAsyopajAyate | raktaM kRuShNaM sraveccApi nIlamAvilalohitam ||171||
agnineva ca dagdhasya tIvro dAhaH savedanaH | bastau vRuShaNayorvA~api sIvanyAM va~gkShaNeShu ca ||172||
kadAcitpicchilo vA~api pANDuH srAvashca jAyate | shvayathurjAyate mandaH stimito~alpaparisravaH ||173||
cirAcca pAkaM vrajati shIghraM vA~atha pramucyate | jAyante krimayashcApi klidyate pUtigandhi ca ||174||
vishIryate maNishcAsya meDhraM muShkAvathApi ca | dhvajabha~ggakRutaM klaibyamityetat samudAhRutam ||175||
etaM [5] pa~jcavidhaM keciddhvajabha~ggaM pracakShate |176|
Lets us understand (the impotency) due to erectile dysfunction.
Intake of excess sour, salty, kshara (alkaline), incompatible and unsuitable food, drinking excess water, irregular meals, intake of floury & heavy preparations, use of curd, milk, meat of marshy animals, emaciation after the diseases, coitus with female child, other than vaginal coitus, cohabitation of with female with chronic illness, who is menstruating, with foul odor, with vaginal disorders, and excessive vaginal discharge leads to the impotency due to the erectile dysfunction.
The kind of coitus out of exhilaration with young females, with quadrupeds, injury to phallus, no cleansing of penis, wounds on penis due to sharp instruments, teeth, nails, or strikes by wood stick, pressing, excess use of awry insects and holding back the virile semen leads to to the impotency due to the erectile dysfunction.
Let us understand its rupa (characteristics):
Swelling, pain, & redness of the penis, appearance of severe boils, lingapaka (penile inflammation), abnormal growth of mamsa (warts), wounds occur instantaneously. Further, appearance of watery discharge like pulaka (rice), or blackish or reddish in color, ring formation, hardening of penile circumference; fever, excess thirst, giddiness, fainting, vomiting occurs. Reddish, blackish, bluish or voilet discharge occurs with intense burning sensation & pain at bladder, scrotum, seevani(frenum of the prepuce) and inguinal region. Perhaps there is slimy, pale discharge, mild swelling, with moist feeling and scanty discharge.[163-175]
It may take time to suppurate or may subside quickly or may get infected with parasites; it becomes moist and has foul odor. The glans penis is necrosed or even the whole phallus and scrotum may slough out. This is description of the impotency due to erectile dysfunction. Some (other authors) consider five types of the same. [174-175]
Jarasambhavajaja klaibya (impotency due to senility)
à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤ à¤à¤°à¤¾à¤¸à¤®à¥à¤à¤µà¤ हि पà¥à¤°à¤µà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¥à¤¯à¤¥ तà¤à¥à¤à¥à¤£à¥ ||१à¥à¥¬||
à¤à¤à¤¨à¥à¤¯à¤®à¤§à¥à¤¯à¤ªà¥à¤°à¤µà¤°à¤ वयसà¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤µà¤¿à¤§à¤®à¥à¤à¥à¤¯à¤¤à¥ | ठतिपà¥à¤°à¤µà¤¯à¤¸à¤¾à¤ शà¥à¤à¥à¤°à¤ पà¥à¤°à¤¾à¤¯à¤¶à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¤à¥ नà¥à¤£à¤¾à¤®à¥ ||१à¥à¥||
रसादà¥à¤¨à¤¾à¤ सà¤à¥à¤à¥à¤·à¤¯à¤¾à¤à¥à¤ तथà¥à¤µà¤¾à¤µà¥à¤·à¥à¤¯à¤¸à¥à¤µà¤¨à¤¾à¤¤à¥ | बलवà¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤¨à¥à¤¦à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤£à¤¾à¤ ठà¤à¥à¤°à¤®à¥à¤£à¥à¤µ परिà¤à¥à¤·à¤¯à¤¾à¤¤à¥ ||१à¥à¥®||
परिà¤à¥à¤·à¤¯à¤¾à¤¦à¤¾à¤¯à¥à¤·à¤¶à¥à¤à¤¾à¤ªà¥à¤¯à¤¨à¤¾à¤¹à¤¾à¤°à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤°à¤®à¤¾à¤¤à¥ à¤à¥à¤²à¤®à¤¾à¤¤à¥ | à¤à¤°à¤¾à¤¸à¤®à¥à¤à¤µà¤à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤®à¤¿à¤¤à¥à¤¯à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤¹à¥à¤¤à¥à¤à¤¿à¤°à¥à¤¨à¥à¤£à¤¾à¤®à¥ ||१à¥à¥¯||
à¤à¤¾à¤¯à¤¤à¥ तà¥à¤¨ सà¥à¤½à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤§à¤¾à¤¤à¥à¤ सà¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤¬à¤²à¤ | विवरà¥à¤£à¥ दà¥à¤°à¥à¤¬à¤²à¥ दà¥à¤¨à¤ à¤à¥à¤·à¤¿à¤ªà¥à¤°à¤ वà¥à¤¯à¤¾à¤§à¤¿à¤®à¤¥à¤¾à¤¶à¥à¤¨à¥à¤¤à¥ ||१८०||
à¤à¤¤à¤à¥à¤à¤°à¤¾à¤¸à¤®à¥à¤à¤µà¤ हि ... |१८१|
klaibyaá¹ jarÄsambhavaá¹ hi pravaká¹£yÄmyatha tacchrÌ¥á¹u||176||
jaghanyamadhyapravaraá¹ vayastrividhamucyatÄ| atipravayasÄá¹ Åukraá¹ prÄyaÅaḥ kṣīyatÄ nrÌ¥á¹Äm||177||
rasÄdÄ«nÄá¹ saá¹ ká¹£ayÄcca tathaivÄvr̥ṣyasÄvanÄt| balavÄ«ryÄndriyÄá¹Äá¹ ca kramÄá¹aiva pariká¹£ayÄt||178||
pariká¹£ayÄdÄyuá¹£aÅcÄpyanÄhÄrÄcchramÄt klamÄt| jarÄsambhavajaá¹ klaibyamityÄtairhÄtubhirnrÌ¥á¹Äm||179||
jÄyatÄ tÄna sÅ'tyarthaá¹ kṣīá¹adhÄtuḥ sudurbalaḥ| vivará¹Å durbalÅ dÄ«naḥ ká¹£ipraá¹ vyÄdhimathÄÅnutÄ||180||
ÄtajjarÄsambhavaá¹ hi ...|181|
klaibyaM jarAsambhavaM hi pravakShyAmyatha tacchRuNu ||176||
jaghanyamadhyapravaraM vayastrividhamucyate | atipravayasAM shukraM prAyashaH kShIyate nRuNAm ||177||
rasAdInAM sa~gkShayAcca tathaivAvRuShyasevanAt | balavIryendriyANAM ca krameNaiva parikShayAt ||178||
parikShayAdAyuShashcApyanAhArAcchramAt klamAt | jarAsambhavajaM klaibyamityetairhetubhirnRuNAm ||179||
jAyate tena so~atyarthaM kShINadhAtuH sudurbalaH | vivarNo durbalo dInaH kShipraM vyAdhimathAshnute ||180||
etajjarAsambhavaM hi ... |181|
The impotency due to senility is being described here for understanding.
Age has been categorized in three groups â jaghanya (early), madhya (middle) and pravara (elder) age group. Generally, lesser semen is in elderly person due to deficiency of rasadi dhatu, consumption of avrishya (non-aphrodisiac) food, gradual loss of strength, energy and sensory-motor organs, reducing life span, malnutrition, physical exertion & mental exhaustion leads to senility related impotency.
Eventually, the person keeps on aging with deep debility of dhatus, weakness, loss of complexion, with poor energy, easily caught by the diseases. This is the impotency due to senility.[176-180]
Kshayaja klaibya (impotency due to deficiency of dhatu)
... à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤¥à¤ à¤à¥à¤·à¤¯à¤à¤ शà¥à¤£à¥ | ठतà¥à¤µ à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¤à¤¨à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤µ शà¥à¤à¤¾à¤¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤§à¤¾à¤¦à¥à¤à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¤¥à¤¾ ||१८१||
à¤à¤°à¥à¤·à¥à¤¯à¥à¤¤à¥à¤à¤£à¥à¤ ामदà¥à¤¦à¥à¤µà¥à¤à¤¾à¤¨à¥ [१] सदा विशति यॠनरठ| à¤à¥à¤¶à¥ वा सà¥à¤µà¤¤à¥ रà¥à¤à¥à¤·à¤®à¤¨à¥à¤¨à¤ªà¤¾à¤¨à¤ तथà¥à¤·à¤§à¤®à¥ ||१८२||
दà¥à¤°à¥à¤¬à¤²à¤ªà¥à¤°à¤à¥à¤¤à¤¿à¤¶à¥à¤à¥à¤µ निराहारॠà¤à¤µà¥à¤¦à¥à¤¯à¤¦à¤¿ | ठसातà¥à¤®à¥à¤¯à¤à¥à¤à¤¨à¤¾à¤à¥à¤à¤¾à¤ªà¤¿ [२] हà¥à¤¦à¤¯à¥ यॠवà¥à¤¯à¤µà¤¸à¥à¤¥à¤¿à¤¤à¤ ||१८३||
रसठपà¥à¤°à¤§à¤¾à¤¨à¤§à¤¾à¤¤à¥à¤°à¥à¤¹à¤¿ à¤à¥à¤·à¥à¤¯à¥à¤¤à¤¾à¤¶à¥ ततॠनà¥à¤£à¤¾à¤®à¥ | रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤¦à¤¯à¤¶à¥à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¥ धातवसà¥à¤¤à¤¸à¥à¤¯ दà¥à¤¹à¤¿à¤¨à¤ ||१८४||
शà¥à¤à¥à¤°à¤¾à¤µà¤¸à¤¾à¤¨à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¥à¤à¥à¤¯à¥à¤½à¤ªà¤¿ शà¥à¤à¥à¤°à¤ धाम परठमतमॠ| à¤à¥à¤¤à¤¸à¥ वाऽतिहरà¥à¤·à¥à¤£ वà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¯à¤ सà¥à¤µà¤¤à¥à¤½à¤¤à¤¿ यठ||१८५||
तसà¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¤à¥ शà¥à¤à¥à¤°à¤ ततठपà¥à¤°à¤¾à¤ªà¥à¤¨à¥à¤¤à¤¿ सà¤à¥à¤à¥à¤·à¤¯à¤®à¥ | à¤à¥à¤°à¤ वà¥à¤¯à¤¾à¤§à¤¿à¤®à¤µà¤¾à¤ªà¥à¤¨à¥à¤¤à¤¿ मरणठवा स à¤à¤à¥à¤à¤¤à¤¿ ||१८६||
शà¥à¤à¥à¤°à¤ तसà¥à¤®à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤¶à¥à¤·à¥à¤£ रà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤®à¤¾à¤°à¥à¤à¥à¤¯à¤®à¤¿à¤à¥à¤à¤¤à¤¾ | à¤à¤µà¤ निदानलिà¤à¥à¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤®à¥à¤à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤ à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¿à¤§à¤®à¥ ||१८à¥||
à¤à¥à¤à¤¿à¤¤à¥ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¥ तà¥à¤µà¤¸à¤¾à¤§à¥à¤¯à¥ दà¥à¤µà¥ धà¥à¤µà¤à¤à¤à¥à¤à¤à¥à¤·à¤¯à¥à¤¦à¥à¤à¤µà¥ | वदनà¥à¤¤à¤¿ शà¥à¤«à¤¸à¤¶à¥à¤à¥à¤¦à¤¾à¤¦à¥à¤µà¥à¤·à¤£à¥à¤¤à¥à¤ªà¤¾à¤à¤¨à¥à¤¨ ठ||१८८||
मातापितà¥à¤°à¥à¤°à¥à¤¬à¥à¤à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤¦à¤¶à¥à¤à¥à¤¶à¥à¤à¤¾à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤¨à¤ | à¤à¤°à¥à¤à¤¸à¥à¤¥à¤¸à¥à¤¯ यदा दà¥à¤·à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¾à¤ªà¥à¤¯ रà¥à¤¤à¥à¤µà¤¹à¤¾à¤à¤¸à¤¿à¤°à¤¾à¤ ||१८९||
शà¥à¤·à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥ तनà¥à¤¨à¤¾à¤¶à¤¾à¤¦à¥à¤°à¥à¤¤à¤¶à¥à¤à¤¾à¤ªà¥à¤¯à¥à¤ªà¤¹à¤¨à¥à¤¯à¤¤à¥ | ततà¥à¤° समà¥à¤ªà¥à¤°à¥à¤£à¤¸à¤°à¥à¤µà¤¾à¤à¥à¤à¤ स à¤à¤µà¤¤à¥à¤¯à¤ªà¥à¤®à¤¾à¤¨à¥ पà¥à¤®à¤¾à¤¨à¥ ||१९०||
à¤à¤¤à¥ तà¥à¤µà¤¸à¤¾à¤§à¥à¤¯à¤¾ वà¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¤¾à¤ सनà¥à¤¨à¤¿à¤ªà¤¾à¤¤à¤¸à¤®à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¯à¤¾à¤¤à¥ |१९१|
... caturthaá¹ ká¹£ayajaá¹ ÅrÌ¥á¹u| atÄ«va cintanÄccaiva ÅÅkÄtkrÅdhÄdbhayÄttathÄ||181||
Ä«rá¹£yÅtkaá¹á¹hÄmadÅdvÄgÄn [1] sadÄ viÅati yÅ naraḥ| krÌ¥ÅÅ vÄ sÄvatÄ rÅ«ká¹£amannapÄnaá¹ tathauá¹£adham||182||
durbalaprakrÌ¥tiÅcaiva nirÄhÄrÅ bhavÄdyadi| asÄtmyabhÅjanÄccÄpi [2] hrÌ¥dayÄ yÅ vyavasthitaḥ||183||
rasaḥ pradhÄnadhÄturhi kṣīyÄtÄÅu tatÅ nrÌ¥á¹Äm| raktÄdayaÅca kṣīyantÄ dhÄtavastasya dÄhinaḥ||184||
ÅukrÄvasÄnÄstÄbhyÅ'pi Åukraá¹ dhÄma paraá¹ matam| cÄtasÅ vÄ'tihará¹£Äá¹a vyavÄyaá¹ sÄvatÄ'ti yaḥ||185||
tasyÄÅu kṣīyatÄ Åukraá¹ tataḥ prÄpnÅti saá¹ ká¹£ayam| ghÅraá¹ vyÄdhimavÄpnÅti maraá¹aá¹ vÄ sa gacchati||186||
Åukraá¹ tasmÄdviÅÄá¹£Äá¹a raká¹£yamÄrÅgyamicchatÄ| Ävaá¹ nidÄnaliá¹ gÄbhyÄmuktaá¹ klaibyaá¹ caturvidham||187||
kÄcit klaibyÄ tvasÄdhyÄ dvÄ dhvajabhaá¹ gaká¹£ayÅdbhavÄ| vadanti ÅÄphasaÅchÄdÄdvr̥ṣaá¹ÅtpÄá¹anÄna ca||188||
mÄtÄpitrÅrbÄ«jadÅá¹£ÄdaÅubhaiÅcÄkrÌ¥tÄtmanaḥ| garbhasthasya yadÄ dÅá¹£Äḥ prÄpya rÄtÅvahÄḥsirÄḥ||189||
ÅÅá¹£ayantyÄÅu tannÄÅÄdrÄtaÅcÄpyupahanyatÄ| tatra sampÅ«rá¹asarvÄá¹ gaḥ sa bhavatyapumÄn pumÄn||190||
ÄtÄ tvasÄdhyÄ vyÄkhyÄtÄḥ sannipÄtasamucchrayÄt|191|
... caturthaM kShayajaM shRuNu | atIva cintanAccaiva shokAtkrodhAdbhayAttathA ||181||
IrShyotkaNThAmadodvegAn [1] sadA vishati yo naraH | kRusho vA sevate rUkShamannapAnaM tathauShadham ||182||
durbalaprakRutishcaiva nirAhAro bhavedyadi | asAtmyabhojanAccApi [2] hRudaye yo vyavasthitaH ||183||
rasaH pradhAnadhAturhi kShIyetAshu tato nRuNAm | raktAdayashca kShIyante dhAtavastasya dehinaH ||184||
shukrAvasAnAstebhyo~api shukraM dhAma paraM matam | cetaso vA~atiharSheNa vyavAyaM sevate~ati yaH ||185||
tasyAshu kShIyate shukraM tataH prApnoti sa~gkShayam | ghoraM vyAdhimavApnoti maraNaM vA sa gacchati ||186||
shukraM tasmAdvisheSheNa rakShyamArogyamicchatA | evaM nidAnali~ggAbhyAmuktaM klaibyaM caturvidham ||187||
kecit klaibye tvasAdhye dve dhvajabha~ggakShayodbhave | vadanti shephasashchedAdvRuShaNotpATanena ca ||188||
mAtApitrorbIjadoShAdashubhaishcAkRutAtmanaH | garbhasthasya yadA doShAH prApya retovahAHsirAH ||189||
shoShayantyAshu tannAshAdretashcApyupahanyate | tatra sampUrNasarvA~ggaH sa bhavatyapumAn pumAn ||190||
ete tvasAdhyA vyAkhyAtAH sannipAtasamucchrayAt |191|
Letâs understand fourth (type) is kshayaja (due to deficiency)â
Excess stress, grief, rage, apprehension, envy, curiosity, intoxication, & agitation; emaciated, regular consumer of arid food and medicines, fasting by the debilitated & scanty intake of food, leads diminished rasa at hridaya.
The principal dhatus diminish rapidly resulting in deficiency of rakatadi dhatu (sequentially) in the person; till it affects shukra dhatu. Shukra dhatu is the superior among all the dhatus.
In case the person indulges in coitus due to over exhilaration of mind, it leads to immediate loss of semen causing overall kshaya; which may further cause serious illness or death.
Therefore shukra (semen) shall be conserved especially for those willing to conserve the health.
Thus four types of the impotency have been described with the etiology and symptomatology.
As per some other opinion, the two types of impotency, erectile dysfunction and kshayaja are incurable, also by penilectomy and orchidectomy.
Doshas due to beejadosha (genetic defects) of parents and ominous past conduct when penetrate into the virile semen system, it causes destruction of virile semen, leading to an impotent man even after endowment of complete organs. These are known as incurable due to provocation of sannipata (aggravation of all three doshas) [181-191]
Management of klaibya (impotency)
à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤®à¤¤à¤¸à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤§à¥à¤µà¤ समासवà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¤à¤ शà¥à¤£à¥ ||१९१||
शà¥à¤à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¥à¤·à¥ निरà¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¤ à¤à¥à¤·à¤à¤ यनà¥à¤®à¤¯à¤¾à¤½à¤¨à¤! | à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¥à¤ªà¤¶à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¯à¥ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤à¥à¤·à¤¤à¤¹à¤¿à¤¤à¤ ठयतॠ||१९२||
बसà¥à¤¤à¤¯à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¸à¤°à¥à¤ªà¥à¤à¤·à¤¿ वà¥à¤·à¥à¤¯à¤¯à¥à¤à¤¾à¤¶à¥à¤ यॠमताठ| रसायनपà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¾à¤¶à¥à¤ सरà¥à¤µà¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¥ पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥ ||१९३||
समà¥à¤à¥à¤·à¥à¤¯ दà¥à¤¹à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤¬à¤²à¤ à¤à¥à¤·à¤à¤à¤¾à¤²à¤µà¤¿à¤¤à¥ | वà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¯à¤¹à¥à¤¤à¥à¤à¥ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¥ तथा धातà¥à¤µà¤¿à¤ªà¤°à¥à¤¯à¤¯à¤¾à¤¤à¥ [१] ||१९४||
दà¥à¤µà¤µà¥à¤¯à¤ªà¤¾à¤¶à¥à¤°à¤¯à¤ à¤à¥à¤µ à¤à¥à¤·à¤à¤ à¤à¤¾à¤à¤¿à¤à¤¾à¤°à¤à¥ [२] | समासà¥à¤¨à¥à¤¤à¤¦à¥à¤¦à¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¤ à¤à¥à¤·à¤à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤¶à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¯à¥ ||१९५||
cikitsitamatastÅ«rdhvaá¹ samÄsavyÄsataḥ ÅrÌ¥á¹u||191||
ÅukradÅá¹£Äá¹£u nirdiá¹£á¹aá¹ bhÄá¹£ajaá¹ yanmayÄ'nagha!| klaibyÅpaÅÄntayÄ kuryÄt kṣīá¹aká¹£atahitaá¹ ca yat||192||
bastayaḥ kṣīrasarpÄ«á¹á¹£i vr̥ṣyayÅgÄÅca yÄ matÄḥ| rasÄyanaprayÅgÄÅca sarvÄnÄtÄn prayÅjayÄt||193||
samÄ«ká¹£ya dÄhadÅá¹£Ägnibalaá¹ bhÄá¹£ajakÄlavit| vyavÄyahÄtujÄ klaibyÄ tathÄ dhÄtuviparyayÄt [1] ||194||
daivavyapÄÅrayaá¹ caiva bhÄá¹£ajaá¹ cÄbhicÄrajÄ [2] | samÄsÄnaitaduddiá¹£á¹aá¹ bhÄá¹£ajaá¹ klaibyaÅÄntayÄ||195||
cikitsitamatastUrdhvaM samAsavyAsataH shRuNu ||191||
shukradoSheShu nirdiShTaM bheShajaM yanmayA~anagha! | klaibyopashAntaye kuryAt kShINakShatahitaM ca yat ||192||
bastayaH kShIrasarpIMShi vRuShyayogAshca ye matAH | rasAyanaprayogAshca sarvAnetAn prayojayet ||193||
samIkShya dehadoShAgnibalaM bheShajakAlavit | vyavAyahetuje klaibye tathA dhAtuviparyayAt [1] ||194||
daivavyapAshrayaM caiva bheShajaM cAbhicAraje [2] | samAsenaitaduddiShTaM bheShajaM klaibyashAntaye ||195||
Letâs understand general and specific treatments of above mentioned (diseases)â
Whatever remedy mentioned by me for the shukra (semen) disorders as well as the remedy beneficial for the kshataksheena shall be applied for the alleviation of impotency.
Indications are basti, ksheera-sarpi (combination of milk and ghee), vrishya yoga (aphrodisiac), & rasayana prayoga (rejuvenating medicines); all together shall be administered here for the treatment of impotency, caused by excess coitus, dhatu viparyaya (opposite qualities of body tissues), considering deha-bala (strength of the patient), doshaâbala (degree of dosha vitiation), agni-bala (power of agni) & bheshaja-kala (time of medicine administration).
Daivavyapashrya (spiritual) treatment modalities indicated in the impotency caused by exorcism. Altogether is the objective to alleviate the impotency.[192-195]
विसà¥à¤¤à¤°à¥à¤£ पà¥à¤°à¤µà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¿ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¤à¤ पà¥à¤¨à¤ | सà¥à¤¸à¥à¤µà¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤¸à¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤¸à¥à¤¯ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤ विरà¥à¤à¤¨à¤®à¥ ||१९६||
ठनà¥à¤¨à¤¾à¤¶à¤¨à¤ ततठà¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤¥à¤µà¤¾à¤½à¤½à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤ªà¤¨à¤ पà¥à¤¨à¤ | पà¥à¤°à¤¦à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤®à¤¤à¤¿à¤®à¤¾à¤¨à¥ वà¥à¤¦à¥à¤¯à¤¸à¥à¤¤à¤¤à¤¸à¥à¤¤à¤®à¤¨à¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¯à¥à¤¤à¥ ||१९à¥||
पलाशà¥à¤°à¤£à¥à¤¡à¤®à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¥à¤ पशà¥à¤à¤¾à¤¦à¤¾à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥à¤¤à¤¤à¤ | वाà¤à¥à¤à¤°à¤£à¤¯à¥à¤à¤¾à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¥à¤µà¤ यॠसमà¥à¤¦à¤¾à¤¹à¥à¤¤à¤¾à¤ ||१९८||
à¤à¤¿à¤·à¤à¤¾ तॠपà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¥à¤¯à¤¾à¤ सà¥à¤¯à¥à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¥ बà¥à¤à¥à¤ªà¤à¤¾à¤¤à¤à¥ | धà¥à¤µà¤à¤à¤à¥à¤à¤à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤ à¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¥à¤µà¤¾ तसà¥à¤¯à¤¾à¤à¤°à¥à¤¤à¥ à¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤®à¥ ||१९९||
पà¥à¤°à¤¦à¥à¤¹à¤¾à¤¨à¥ परिषà¥à¤à¤¾à¤à¤¶à¥à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾ रà¤à¥à¤¤à¤®à¥à¤à¥à¤·à¤£à¤®à¥ | सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ªà¤¾à¤¨à¤ ठà¤à¥à¤°à¥à¤µà¥à¤¤ ससà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ ठविरà¥à¤à¤¨à¤®à¥ ||२००||
ठनà¥à¤µà¤¾à¤¸à¤ [१] ततठà¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤¥à¤µà¤¾à¤½à¤½à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤ªà¤¨à¤ पà¥à¤¨à¤ | वà¥à¤°à¤£à¤µà¤à¥à¤ à¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤ सरà¥à¤µà¤¾à¤¸à¥à¤¤à¤¤à¥à¤° à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤à¤à¥à¤·à¤£à¤ ||२०१||
à¤à¤°à¤¾à¤¸à¤®à¥à¤à¤µà¤à¥ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¥ à¤à¥à¤·à¤¯à¤à¥ à¤à¥à¤µ à¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¤à¥ | सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¸à¥à¤µà¥à¤¦à¥à¤ªà¤ªà¤¨à¥à¤¨à¤¸à¥à¤¯ ससà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ शà¥à¤§à¤¨à¤ हितमॠ||२०२||
à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¸à¤°à¥à¤ªà¤¿à¤°à¥à¤µà¥à¤·à¥à¤¯à¤¯à¥à¤à¤¾ बसà¥à¤¤à¤¯à¤¶à¥à¤à¥à¤µ यापनाठ| रसायनपà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¾à¤¶à¥à¤ तयà¥à¤°à¥à¤à¥à¤·à¤à¤®à¥à¤à¥à¤¯à¤¤à¥ ||२०३||
विसà¥à¤¤à¤°à¥à¤£à¥à¤¤à¤¦à¥à¤¦à¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¤à¤ मया |२०४|
vistarÄá¹a pravaká¹£yÄmi klaibyÄnÄá¹ bhÄá¹£ajaá¹ punaḥ| susvinnasnigdhagÄtrasya snÄhayuktaá¹ virÄcanam||196||
annÄÅanaá¹ tataḥ kuryÄdathavÄsthÄpanaá¹ punaḥ| pradadyÄnmatimÄn vaidyastatastamanuvÄsayÄt||197||
palÄÅairaá¹á¸amustÄdyaiḥ paÅcÄdÄsthÄpayÄttataḥ| vÄjÄ«karaá¹ayÅgÄÅca pÅ«rvaá¹ yÄ samudÄhrÌ¥tÄḥ||198||
bhiá¹£ajÄ tÄ prayÅjyÄḥ syuḥ klaibyÄ bÄ«jÅpaghÄtajÄ| dhvajabhaá¹ gakrÌ¥taá¹ klaibyaá¹ jñÄtvÄ tasyÄcarÄt kriyÄm||199||
pradÄhÄn pariá¹£ÄkÄá¹Åca kuryÄdvÄ raktamÅká¹£aá¹am| snÄhapÄnaá¹ ca kurvÄ«ta sasnÄhaá¹ ca virÄcanam||200||
anuvÄsaá¹ [1] tataḥ kuryÄdathavÄsthÄpanaá¹ punaḥ| vraá¹avacca kriyÄḥ sarvÄstatra kuryÄdvicaká¹£aá¹aḥ||201||
jarÄsambhavajÄ klaibyÄ ká¹£ayajÄ caiva kÄrayÄt| snÄhasvÄdÅpapannasya sasnÄhaá¹ ÅÅdhanaá¹ hitam||202||
kṣīrasarpirvr̥ṣyayÅgÄ bastayaÅcaiva yÄpanÄḥ| rasÄyanaprayÅgÄÅca tayÅrbhÄá¹£ajamucyatÄ||203||
vistarÄá¹aitaduddiá¹£á¹aá¹ klaibyÄnÄá¹ bhÄá¹£ajaá¹ mayÄ|204|
vistareNa pravakShyAmi klaibyAnAM bheShajaM punaH | susvinnasnigdhagAtrasya snehayuktaM virecanam ||196||
annAshanaM tataH kuryAdathavA~a~asthApanaM punaH | pradadyAnmatimAn vaidyastatastamanuvAsayet ||197||
palAshairaNDamustAdyaiH pashcAdAsthApayettataH | vAjIkaraNayogAshca pUrvaM ye samudAhRutAH ||198||
bhiShajA te prayojyAH syuH klaibye bIjopaghAtaje | dhvajabha~ggakRutaM klaibyaM j~jAtvA tasyAcaret kriyAm ||199||
pradehAn pariShekAMshca kuryAdvA raktamokShaNam | snehapAnaM ca kurvIta sasnehaM ca virecanam ||200||
anuvAsaM [1] tataH kuryAdathavA~a~asthApanaM punaH | vraNavacca kriyAH sarvAstatra kuryAdvicakShaNaH ||201||
jarAsambhavaje klaibye kShayaje caiva kArayet | snehasvedopapannasya sasnehaM shodhanaM hitam ||202||
kShIrasarpirvRuShyayogA bastayashcaiva yApanAH | rasAyanaprayogAshca tayorbheShajamucyate ||203||
vistareNaitaduddiShTaM klaibyAnAM bheShajaM mayA |204|
The treatment of the impotency is being redescribed in detail. Snehana and swedana shall be done in the patient of impotency; along with the unctuous therapeutic purgation. After that either the patient shall be nourished or asthapana basti shall be given by the sound physician followed by the anuvasana basti.
Asthapana basti shall be given with palasha (Butea sp), erandamoola (Ricinus root), musta (Cyprus rotundus) etc.
The aphrodiasiac remedies mentioned earlier shall be used in impotency due to beejopaghata.
The impotency due to erectile dysfunction shall be treated with pradeha and parisheka or snehapana, blood letting (raktamokshana) and therapeutic induction of purgation with unctuous medications. After virechana that is therapeutic purgation asthapana or anuvasana basti shall be administered and the treatment shall be planned similar to the treatment of wounds (vrana) in erectile dysfunction.
Impotency secondary to the aging shall be treated as the kshayaja with snehana, swedana and unctuous purification therapies. Cow milk, ghee, and aphrodisiac formulations aling with yapana basti, rasayana treatment are the remedies illustrated as the remedy for the impotency.[196-204]
Asrigadara (menorrhagia)
यठपà¥à¤°à¥à¤µà¤®à¥à¤à¥à¤¤à¤ पà¥à¤°à¤¦à¤°à¤ शà¥à¤£à¥ हà¥à¤¤à¥à¤µà¤¾à¤¦à¤¿à¤à¤¿à¤¸à¥à¤¤à¥ तमॠ||२०४||
याऽतà¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤ सà¥à¤µà¤¤à¥ नारॠलवणामà¥à¤²à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¿ ठ| à¤à¤à¥à¤¨à¥à¤¯à¤¥ विदाहà¥à¤¨à¤¿ सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤¾à¤¨à¤¿ पिशितानि ठ||२०५||
à¤à¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤¯à¥à¤¦à¤à¤¾à¤¨à¤¿ मà¥à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¿ à¤à¥à¤¶à¤°à¤¾à¤ पायसठदधि [१] | शà¥à¤à¥à¤¤à¤®à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤¦à¥à¤¨à¤¿ à¤à¤à¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤ à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤½à¤¨à¤¿à¤²à¤ ||२०६||
रà¤à¥à¤¤à¤ [२] पà¥à¤°à¤®à¤¾à¤£à¤®à¥à¤¤à¥à¤à¥à¤°à¤®à¥à¤¯ à¤à¤°à¥à¤à¤¾à¤¶à¤¯à¤à¤¤à¤¾à¤ सिराठ| रà¤à¥à¤µà¤¹à¤¾à¤ समाशà¥à¤°à¤¿à¤¤à¥à¤¯ रà¤à¥à¤¤à¤®à¤¾à¤¦à¤¾à¤¯ तदà¥à¤°à¤à¤ ||२०à¥||
यसà¥à¤®à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤µà¤°à¥à¤§à¤¯à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥ रसà¤à¤¾à¤µà¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤®à¤¾à¤¨à¤¤à¤¾ [३] | तसà¥à¤®à¤¾à¤¦à¤¸à¥à¤à¥à¤¦à¤°à¤ पà¥à¤°à¤¾à¤¹à¥à¤°à¥à¤¤à¤¤à¥à¤¤à¤¨à¥à¤¤à¥à¤°à¤µà¤¿à¤¶à¤¾à¤°à¤¦à¤¾à¤ ||२०८||
रà¤à¤ पà¥à¤°à¤¦à¥à¤°à¥à¤¯à¤¤à¥ यसà¥à¤®à¤¾à¤¤à¥ पà¥à¤°à¤¦à¤°à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¨ स सà¥à¤®à¥à¤¤à¤ | सामानà¥à¤¯à¤¤à¤ समà¥à¤¦à¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¤ à¤à¤¾à¤°à¤£à¤ लिà¤à¥à¤à¤®à¥à¤µ ठ||२०९||
yaḥ pÅ«rvamuktaḥ pradaraḥ ÅrÌ¥á¹u hÄtvÄdibhistu tam||204||
yÄ'tyarthaá¹ sÄvatÄ nÄrÄ« lavaá¹ÄmlagurÅ«á¹i ca| kaá¹Å«nyatha vidÄhÄ«ni snigdhÄni piÅitÄni ca||205||
grÄmyaudakÄni mÄdyÄni krÌ¥ÅarÄá¹ pÄyasaá¹ dadhi [1] | ÅuktamastusurÄdÄ«ni bhajantyÄḥ kupitÅ'nilaḥ||206||
raktaá¹ [2] pramÄá¹amutkramya garbhÄÅayagatÄḥ sirÄḥ| rajÅvahÄḥ samÄÅritya raktamÄdÄya tadrajaḥ||207||
yasmÄdvivardhayatyÄÅu rasabhÄvÄdvimÄnatÄ [3] | tasmÄdasrÌ¥gdaraá¹ prÄhurÄtattantraviÅÄradÄḥ||208||
rajaḥ pradÄ«ryatÄ yasmÄt pradarastÄna sa smrÌ¥taḥ| sÄmÄnyataḥ samuddiá¹£á¹aá¹ kÄraá¹aá¹ liá¹ gamÄva ca||209||
yaH pUrvamuktaH pradaraH shRuNu hetvAdibhistu tam ||204||
yA~atyarthaM sevate nArI lavaNAmlagurUNi ca | kaTUnyatha vidAhIni snigdhAni pishitAni ca ||205||
grAmyaudakAni medyAni kRusharAM pAyasaM dadhi [1] | shuktamastusurAdIni bhajantyAH kupito~anilaH ||206||
raktaM [2] pramANamutkramya garbhAshayagatAH sirAH | rajovahAH samAshritya raktamAdAya tadrajaH ||207||
yasmAdvivardhayatyAshu rasabhAvAdvimAnatA [3] | tasmAdasRugdaraM prAhuretattantravishAradAH ||208||
rajaH pradIryate yasmAt pradarastena sa smRutaH | sAmAnyataH samuddiShTaM kAraNaM li~ggameva ca ||209||
Now listen about the pradara (menorrhagia) which has been mentioned earlier with its etiology etc. The woman who consumes excessive salty, sour, food heavy to digest, bitter, pungent, fatty diets, meat of domestic and aquatic animals, cooked rice with pulse (krishira), rice cooked with milk (payasa), curd, vinegar (shukta), curd water, alcohol etc. causes vata dosha vitiation along with vitiated rakta (because of above factors) increases its amount and such increased rakta stays in the artava vaha strotas and hence immediately increases the menstrual blood. The increased raja is by virtue of mixture with increased rakta. The erudite (experts) named it as asrigdara and because of excessive flow of menstrual blood it is called pradara (menorrhagia). The general causes and symptoms of pradara are directed here. [204-209]
Four types of pradara
à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¿à¤§à¤ वà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¤à¤¸à¥à¤¤à¥ वातादà¥à¤¯à¥à¤ सनà¥à¤¨à¤¿à¤ªà¤¾à¤¤à¤¤à¤ | ठतà¤à¤ªà¤°à¤ पà¥à¤°à¤µà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¿ हà¥à¤¤à¥à¤µà¤¾à¤à¥à¤¤à¤¿à¤à¤¿à¤·à¤à¥à¤à¤¿à¤¤à¤®à¥ ||२१०||
caturvidhaá¹ vyÄsatastu vÄtÄdyaiḥ sannipÄtataḥ| ataḥparaá¹ pravaká¹£yÄmi hÄtvÄkrÌ¥tibhiá¹£agjitam||210||
caturvidhaM vyAsatastu vAtAdyaiH sannipAtataH | ataHparaM pravakShyAmi hetvAkRutibhiShagjitam ||210||
By description, pradara is classified in for types. Three by single dosha (vataja, pittaja, kaphaja) and the fourth type is by all three doshas (sannipataja). After this, I am describing the causes, symptoms and treatment of pradara roga. [210]
Vata dominant pradara
रà¥à¤à¥à¤·à¤¾à¤¦à¤¿à¤à¤¿à¤°à¥à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¸à¥à¤¤à¥ रà¤à¥à¤¤à¤®à¤¾à¤¦à¤¾à¤¯ पà¥à¤°à¥à¤µà¤µà¤¤à¥ | à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¤ पà¥à¤°à¤¦à¤°à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤²à¥à¤²à¤à¥à¤·à¤£à¤ तसà¥à¤¯ मॠशà¥à¤£à¥ ||२११||
फà¥à¤¨à¤¿à¤²à¤ तनॠरà¥à¤à¥à¤·à¤ ठशà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤ à¤à¤¾à¤°à¥à¤£à¤®à¥à¤µ ठ| à¤à¤¿à¤à¤¶à¥à¤à¥à¤¦à¤à¤¸à¤à¥à¤à¤¾à¤¶à¤ सरà¥à¤à¤ वाऽथ नà¥à¤°à¥à¤à¤®à¥ ||२१२||
à¤à¤à¤¿à¤µà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£à¤¹à¥à¤¤à¥à¤ªà¤¾à¤°à¥à¤¶à¥à¤µà¤ªà¥à¤·à¥à¤ शà¥à¤°à¥à¤£à¤¿à¤·à¥ मारà¥à¤¤à¤ | à¤à¥à¤°à¥à¤¤à¥ वà¥à¤¦à¤¨à¤¾à¤ तà¥à¤µà¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤¤à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¤à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤à¤ विदà¥à¤ ||२१३||
rÅ«ká¹£ÄdibhirmÄrutastu raktamÄdÄya pÅ«rvavat| kupitaḥ pradaraá¹ kuryÄllaká¹£aá¹aá¹ tasya mÄ ÅrÌ¥á¹u||211||
phÄnilaá¹ tanu rÅ«ká¹£aá¹ ca ÅyÄvaá¹ cÄruá¹amÄva ca| kiá¹ÅukÅdakasaá¹ kÄÅaá¹ sarujaá¹ vÄ'tha nÄ«rujam||212||
kaá¹ivaá¹ ká¹£aá¹ahrÌ¥tpÄrÅvapr̥ṣá¹haÅrÅá¹iá¹£u mÄrutaḥ| kurutÄ vÄdanÄá¹ tÄ«vrÄmÄtadvÄtÄtmakaá¹ viduḥ||213||
rUkShAdibhirmArutastu raktamAdAya pUrvavat | kupitaH pradaraM kuryAllakShaNaM tasya me shRuNu ||211||
kiMshukodakasa~gkAshaM sarujaM vA~atha nIrujam ||212||
kaTiva~gkShaNahRutpArshvapRuShThashroNiShu mArutaH | kurute vedanAM tIvrAmetadvAtAtmakaM viduH ||213||
The vitiated vayu due to intake of rough diet, along with rakta (blood) causes pradara roga as aforesaid etiology. Now listen to the symptoms of pradara. The menstrual blood is frothy, thin, rough, dark (blackish), reddish, resembling water of palash flower in colour, comes with or without pain. During menstruation, intense pain occurs in waist, groin, cardiac region, back, flanks and pelvic region this should be known as vataja pradara. [211-213]
Pitta dominant pradara
ठमà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤£à¤²à¤µà¤£à¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¥à¤ पितà¥à¤¤à¤ पà¥à¤°à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¤ यदा | पà¥à¤°à¥à¤µà¤µà¤¤à¥ पà¥à¤°à¤¦à¤°à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ पà¥à¤¤à¥à¤¤à¤¿à¤à¤ लिà¤à¥à¤à¤¤à¤ शà¥à¤£à¥ ||२१४||
सनà¥à¤²à¤®à¤¥à¤µà¤¾ पà¥à¤¤à¤®à¤¤à¥à¤¯à¥à¤·à¥à¤£à¤®à¤¸à¤¿à¤¤à¤ तथा | नितानà¥à¤¤à¤°à¤à¥à¤¤à¤ सà¥à¤°à¤µà¤¤à¤¿ मà¥à¤¹à¥à¤°à¥à¤®à¥à¤¹à¥à¤°à¤¥à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤®à¤¤à¥ ||२१५||
दाहराà¤à¤¤à¥à¤·à¤¾à¤®à¥à¤¹à¤à¥à¤µà¤°à¤à¥à¤°à¤®à¤¸à¤®à¤¾à¤¯à¥à¤¤à¤®à¥ | ठसà¥à¤à¥à¤¦à¤°à¤ पà¥à¤¤à¥à¤¤à¤¿à¤à¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¿à¤à¤ तॠपà¥à¤°à¤µà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¤à¥ ||२१६||
amlÅá¹£á¹alavaá¹aká¹£Äraiḥ pittaá¹ prakupitaá¹ yadÄ| pÅ«rvavat pradaraá¹ kuryÄt paittikaá¹ liá¹ gataḥ ÅrÌ¥á¹u||214||
sanÄ«lamathavÄ pÄ«tamatyuá¹£á¹amasitaá¹ tathÄ| nitÄntaraktaá¹ sravati muhurmuhurathÄrtimat||215||
dÄharÄgatr̥ṣÄmÅhajvarabhramasamÄyutam| asrÌ¥gdaraá¹ paittikaá¹ syÄcchlaiá¹£mikaá¹ tu pravaká¹£yatÄ||216||
amloShNalavaNakShAraiH pittaM prakupitaM yadA | pUrvavat pradaraM kuryAt paittikaM li~ggataH shRuNu ||214||
sanIlamathavA pItamatyuShNamasitaM tathA | nitAntaraktaM sravati muhurmuhurathArtimat ||215||
dAharAgatRuShAmohajvarabhramasamAyutam | asRugdaraM paittikaM syAcchlaiShmikaM tu pravakShyate ||216||
Pitta is aggravated by intake of sour, hot, salty things in excess, causes the pradara like aforesaid etiology. After this, listen about the symptoms of pittaja pradara. The menstrual blood is bluish, yellow or blackish in color, very hot, and it is discharged in profuse amount frequently with pain, burning, redness, thirst, mental confusion, fever and dizziness, it is known as pittaja pradara. Now kaphaja pradara will be described. [214-216]
Kapha dominant pradara
à¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤¦à¤¿à¤à¤¿à¤°à¥à¤¹à¥à¤¤à¥à¤à¤¿à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¥à¤µà¤µà¤¤à¥ à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¤ à¤à¤«à¤ | पà¥à¤°à¤¦à¤°à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¤à¥ तसà¥à¤¯ लà¤à¥à¤·à¤£à¤ ततà¥à¤¤à¥à¤µà¤¤à¤ शà¥à¤£à¥ ||२१à¥||
पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤ पाणà¥à¤¡à¥à¤µà¤°à¥à¤£à¤ ठà¤à¥à¤°à¥ सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤ ठशà¥à¤¤à¤²à¤®à¥ | सà¥à¤°à¤µà¤¤à¥à¤¯à¤¸à¥à¤à¥ शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤²à¤ ठà¤à¤¨à¤ मनà¥à¤¦à¤°à¥à¤à¤¾à¤à¤°à¤®à¥ ||२१८||
à¤à¤°à¥à¤¦à¥à¤¯à¤°à¥à¤à¤à¤¹à¥à¤²à¥à¤²à¤¾à¤¸à¤¶à¥à¤µà¤¾à¤¸à¤à¤¾à¤¸à¤¸à¤®à¤¨à¥à¤µà¤¿à¤¤à¤®à¥ | (वà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¤à¥ [४] à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤£à¤¾à¤ सामानà¥à¤¯à¤®à¤¿à¤¹ à¤à¤¾à¤°à¤£à¤®à¥ ||२१९||
यतà¥à¤¤à¤¦à¥à¤µ तà¥à¤°à¤¿à¤¦à¥à¤·à¤¸à¥à¤¯ à¤à¤¾à¤°à¤£à¤ पà¥à¤°à¤¦à¤°à¤¸à¥à¤¯ तॠ| )
gurvÄdibhirhÄtubhiÅca pÅ«rvavat kupitaḥ kaphaḥ| pradaraá¹ kurutÄ tasya laká¹£aá¹aá¹ tattvataḥ ÅrÌ¥á¹u||217||
picchilaá¹ pÄá¹á¸uvará¹aá¹ ca guru snigdhaá¹ ca ÅÄ«talam| sravatyasrÌ¥k ÅlÄá¹£malaá¹ ca ghanaá¹ mandarujÄkaram||218||
chardyarÅcakahrÌ¥llÄsaÅvÄsakÄsasamanvitam| (vaká¹£yatÄ [4] kṣīradÅá¹£Äá¹Äá¹ sÄmÄnyamiha kÄraá¹am||219||
yattadÄva tridÅá¹£asya kÄraá¹aá¹ pradarasya tu)|
gurvAdibhirhetubhishca pUrvavat kupitaH kaphaH | pradaraM kurute tasya lakShaNaM tattvataH shRuNu ||217||
picchilaM pANDuvarNaM ca guru snigdhaM ca shItalam | sravatyasRuk shleShmalaM ca ghanaM mandarujAkaram ||218||
chardyarocakahRullAsashvAsakAsasamanvitam | (vakShyate [4] kShIradoShANAM sAmAnyamiha kAraNam ||219||
yattadeva tridoShasya kAraNaM pradarasya tu | )
The vitiated kapha due to intake of heavy food or diet causes the pradara like condition and listen the exact symptoms of it. The menstrual blood flows out as greasy (slimy), pale, heavy, unctuous, cold, mixed with kapha, viscous and with mild pain. It is associated with vomiting, loss of appetite, alacrity or nausea, breathlessness and cough. (Further the general causes of vitiated milk will be described which are the causes of tridoshaja pradara). [217-219]
Sannipataja Pradara
तà¥à¤°à¤¿à¤²à¤¿à¤à¥à¤à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¤ विदà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤¨à¥à¤à¤¾à¤µà¤¸à¥à¤¥à¤®à¤¸à¥à¤à¥à¤¦à¤°à¤®à¥ ||२२०||
नारॠतà¥à¤µà¤¤à¤¿à¤ªà¤°à¤¿à¤à¥à¤²à¤¿à¤·à¥à¤à¤¾ यदा पà¥à¤°à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¶à¥à¤£à¤¿à¤¤à¤¾ | सरà¥à¤µà¤¹à¥à¤¤à¥à¤¸à¤®à¤¾à¤à¤¾à¤°à¤¾à¤¦à¤¤à¤¿à¤µà¥à¤¦à¥à¤§à¤¸à¥à¤¤à¤¦à¤¾à¤½à¤¨à¤¿à¤²à¤ ||२२१||
रà¤à¥à¤¤à¤®à¤¾à¤°à¥à¤à¥à¤£ सà¥à¤à¤¤à¤¿ पà¥à¤°à¤¤à¥à¤¯à¤¨à¥à¤à¤¬à¤²à¤ [५] à¤à¤«à¤®à¥ | दà¥à¤°à¥à¤à¤¨à¥à¤§à¤ पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤ पà¥à¤¤à¤ विदà¤à¥à¤§à¤ पितà¥à¤¤à¤¤à¥à¤à¤¸à¤¾ ||२२२||
वसाठमà¥à¤¦à¤¶à¥à¤ यावदà¥à¤§à¤¿ समà¥à¤ªà¤¾à¤¦à¤¾à¤¯ वà¥à¤à¤µà¤¾à¤¨à¥ | सà¥à¤à¤¤à¥à¤¯à¤ªà¤¤à¥à¤¯à¤®à¤¾à¤°à¥à¤à¥à¤£ सरà¥à¤ªà¤¿à¤°à¥à¤®à¤à¥à¤à¤µà¤¸à¥à¤ªà¤®à¤®à¥ ||२२३||
triliá¹ gasaá¹yutaá¹ vidyÄnnaikÄvasthamasrÌ¥gdaram||220||
nÄrÄ« tvatiparikliá¹£á¹Ä yadÄ prakṣīá¹aÅÅá¹itÄ| sarvahÄtusamÄcÄrÄdativrÌ¥ddhastadÄ'nilaḥ||221||
raktamÄrgÄá¹a srÌ¥jati pratyanÄ«kabalaá¹ [5] kapham| durgandhaá¹ picchilaá¹ pÄ«taá¹ vidagdhaá¹ pittatÄjasÄ||222||
vasÄá¹ mÄdaÅca yÄvaddhi samupÄdÄya vÄgavÄn| srÌ¥jatyapatyamÄrgÄá¹a sarpirmajjavasÅpamam||223||
trili~ggasaMyutaM vidyAnnaikAvasthamasRugdaram ||220||
nArI tvatiparikliShTA yadA prakShINashoNitA | sarvahetusamAcArAdativRuddhastadA~anilaH ||221||
raktamArgeNa sRujati pratyanIkabalaM [5] kapham | durgandhaM picchilaM pItaM vidagdhaM pittatejasA ||222||
vasAM medashca yAvaddhi samupAdAya vegavAn | sRujatyapatyamArgeNa sarpirmajjavasopamam ||223||
If the different symptoms which are mentioned for vata, pitta and kapha are present collectively then it is said to be sannipataja pradara. When a women who is severely ill and anaemic is indulged in consuming diet capable of aggravating all doshas, the intensely aggravated vayu due to use of all etiological factors, pushes out the kapha, responsible for discharge from the vagina which is foul smelling, slimy and yellow due to burning with the heat of pitta. Along with this, the yoni also expels with force the muscle and fat, burnt with pitta hence resembling like marrow and blood or ghrita. [220-223]
Signs of incurability in pradara
शशà¥à¤µà¤¤à¥ सà¥à¤°à¤µà¤¤à¥à¤¯à¤¥à¤¾à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¤ तà¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤¦à¤¾à¤¹à¤à¥à¤µà¤°à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¿à¤¤à¤¾à¤®à¥ | à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤°à¤à¥à¤¤à¤¾à¤ दà¥à¤°à¥à¤¬à¤²à¤¾à¤ स तामसाधà¥à¤¯à¤¾à¤ विवरà¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥ ||२२४||
ÅaÅvat sravatyathÄsrÄvaá¹ tr̥ṣá¹ÄdÄhajvarÄnvitÄm| kṣīá¹araktÄá¹ durbalÄá¹ sa tÄmasÄdhyÄá¹ vivarjayÄt||224||
shashvat sravatyathAsrAvaM tRuShNAdAhajvarAnvitAm | kShINaraktAM durbalAM sa tAmasAdhyAM vivarjayet ||224||
If there is continuous discharge from the vagina of woman and associated with thirst, burning sensation and fever and if she is anemic and weak then her pradara roga is incurable, and it should not be treated. [224]
Characteristics of normal menstruation
मासानà¥à¤¨à¤¿à¤·à¥à¤ªà¤¿à¤à¥à¤à¤¦à¤¾à¤¹à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¿ पà¤à¥à¤à¤°à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤¬à¤¨à¥à¤§à¤¿ ठ| नà¥à¤µà¤¾à¤¤à¤¿à¤¬à¤¹à¥ नातà¥à¤¯à¤²à¥à¤ªà¤®à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤µà¤ शà¥à¤¦à¥à¤§à¤®à¤¾à¤¦à¤¿à¤¶à¥à¤¤à¥ ||२२५||
à¤à¥à¤à¥à¤à¤¾à¤«à¤²à¤¸à¤µà¤°à¥à¤£à¤ ठपदà¥à¤®à¤¾à¤²à¤à¥à¤¤à¤à¤¸à¤¨à¥à¤¨à¤¿à¤à¤®à¥ [१] | à¤à¤¨à¥à¤¦à¥à¤°à¤à¥à¤ªà¤à¤¸à¤à¥à¤à¤¾à¤¶à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤µà¤ शà¥à¤¦à¥à¤§à¤®à¤¾à¤¦à¤¿à¤¶à¥à¤¤à¥ ||२२६||
mÄsÄnniá¹£picchadÄhÄrti pañcarÄtrÄnubandhi ca| naivÄtibahu nÄtyalpamÄrtavaá¹ ÅuddhamÄdiÅÄt||225||
guñjÄphalasavará¹aá¹ ca padmÄlaktakasannibham [1] | indragÅpakasaá¹ kÄÅamÄrtavaá¹ ÅuddhamÄdiÅÄt||226||
mAsAnniShpicchadAhArti pa~jcarAtrAnubandhi ca | naivAtibahu nAtyalpamArtavaM shuddhamAdishet ||225||
gu~jjAphalasavarNaM ca padmAlaktakasannibham [1] | indragopakasa~gkAshamArtavaM shuddhamAdishet ||226||
If menstrual discharge (artava) comes after a month without stickiness (sliminess), burning sensation and pain, persists for five days, neither too little nor excess in quantity then it is considered as free from doshas or normal. In color, artava (menstrual blood) should be red like gunja fruit, red lotus flower or mahavara or red as indragopaka insect, such artava is considered as normal menstrual blood. [225-226]
Treatment of pradara
यà¥à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤ वातलादà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¾à¤ यदà¥à¤à¥à¤¤à¤®à¤¿à¤¹ à¤à¥à¤·à¤à¤®à¥ | à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¦à¤°à¤¾à¤£à¤¾à¤ ठततॠसरà¥à¤µà¤ à¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¦à¥à¤à¤¿à¤·à¤à¥ ||२२à¥||
yÅnÄ«nÄá¹ vÄtalÄdyÄnÄá¹ yaduktamiha bhÄá¹£ajam| caturá¹Äá¹ pradarÄá¹Äá¹ ca tat sarvaá¹ kÄrayÄdbhiá¹£ak||227||
yonInAM vAtalAdyAnAM yaduktamiha bheShajam | caturNAM pradarANAM ca tat sarvaM kArayedbhiShak ||227||
The treatment of vatala and other yonivyapat which has been mentioned earlier in this chapter, should also be administered all four types of pradara roga respectively.[227]
रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤¸à¤¾à¤°à¤¿à¤£à¤¾à¤ यà¤à¥à¤ तथा शà¥à¤£à¤¿à¤¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¤¿à¤¨à¤¾à¤®à¥ | रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ ठयतॠपà¥à¤°à¥à¤à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤·à¤à¤ तà¤à¥à¤ à¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¤à¥ ||२२८||
raktÄtisÄriá¹Äá¹ yacca tathÄ ÅÅá¹itapittinÄm| raktÄrÅasÄá¹ ca yat prÅktaá¹ bhÄá¹£ajaá¹ tacca kÄrayÄt||228||
raktAtisAriNAM yacca tathA shoNitapittinAm | raktArshasAM ca yat proktaM bheShajaM tacca kArayet ||228||
The treatment which is advised for raktatisara (diarrhea with expulsion of blood), raktapitta (internal hemorrhage) and raktarsha (bleeding piles) should be administered in pradara roga.[228]
Stanya dushti (abnormalities of breast milk and lactation)
धातà¥à¤°à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¨à¤¸à¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¸à¤®à¥à¤ªà¤¦à¥à¤à¥à¤¤à¤¾ विसà¥à¤¤à¤°à¤¤à¤ पà¥à¤°à¤¾ | सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¸à¤à¥à¤à¤¨à¤¨à¤ à¤à¥à¤µ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¸à¥à¤¯ ठविशà¥à¤§à¤¨à¤®à¥ ||२२९|| वातादिदà¥à¤·à¥à¤à¥ लिà¤à¥à¤à¤ ठà¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¸à¥à¤¯ ठà¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤®à¥ | ततà¥à¤¸à¤°à¥à¤µà¤®à¥à¤à¥à¤¤à¤ यॠतà¥à¤µà¤·à¥à¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤à¥à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤¤à¤¾à¤ ||२३०|| वातादिषà¥à¤µà¥à¤µ तानॠविदà¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¥à¤°à¤à¤à¥à¤·à¥à¤°à¥à¤à¤¿à¤·à¤à¥à¤¤à¤®à¤ | तà¥à¤°à¤¿à¤µà¤¿à¤§à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¥ यतठशिषà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¤¤à¥ वà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¿ विसà¥à¤¤à¤°à¤®à¥ ||२३१| dhÄtrÄ«stanastanyasampaduktÄ vistarataḥ purÄ| stanyasañjananaá¹ caiva stanyasya ca viÅÅdhanam||229|| vÄtÄdiduá¹£á¹Ä liá¹ gaá¹ ca kṣīá¹asya ca cikitsitam| tatsarvamuktaá¹ yÄ tvaá¹£á¹au kṣīradÅá¹£Äḥ prakÄ«rtitÄḥ||230|| vÄtÄdiá¹£vÄva tÄn vidyÄcchÄstracaká¹£urbhiá¹£aktamaḥ| trividhÄstu yataḥ Åiá¹£yÄstatÅ vaká¹£yÄmi vistaram||231|| | dhAtrIstanastanyasampaduktA vistarataH purA | stanyasa~jjananaM caiva stanyasya ca vishodhanam ||229|| vAtAdiduShTe li~ggaM ca kShINasya ca cikitsitam | tatsarvamuktaM ye tvaShTau kShIradoShAH prakIrtitAH ||230|| vAtAdiShveva tAn vidyAcchAstracakShurbhiShaktamaH | trividhAstu yataH shiShyAstato vakShyAmi vistaram ||231||
The excellent characteristics of foster mother (wet nurse), breast and breast milk have been described earlier. The stanya samjanana (galactogogue), purification of milk, symptoms of breast milk vitiated by vatadi dosha, symptoms and treatment of poor breast milk production, eight types of milk defects have been mentioned earlier. The eight types of breast milk morbidities are also caused by vata etc. dosha, which is known to physician well versed in knowledge of Ayurveda. Disciples are of three types, pravara (with high intelligence), madhyama (with mediocre intelligence) and avara (with low intelligence). Hence, for the knowledge of all three types of disciples, the details of these eight types of morbidities of breast milk is described in detail hereafter. (229-231) Causes of Stanya dushti (abnormal breast milk): ठà¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤¸à¤¾à¤¤à¥à¤®à¥à¤¯à¤µà¤¿à¤·à¤®à¤µà¤¿à¤°à¥à¤¦à¥à¤§à¤¾à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤à¥à¤à¤¨à¤¾à¤¤à¥ | लवणामà¥à¤²à¤à¤à¥à¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¤ªà¥à¤°à¤à¥à¤²à¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤¨à¤¾à¤ ठसà¥à¤µà¤¨à¤¾à¤¤à¥ ||२३२|| मनà¤à¤¶à¤°à¥à¤°à¤¸à¤¨à¥à¤¤à¤¾à¤ªà¤¾à¤¦à¤¸à¥à¤µà¤ªà¥à¤¨à¤¾à¤¨à¥à¤¨à¤¿à¤¶à¤¿ à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¤à¤¨à¤¾à¤¤à¥ | पà¥à¤°à¤¾à¤ªà¥à¤¤à¤µà¥à¤à¤ªà¥à¤°à¤¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¤¾à¤¦à¤ªà¥à¤°à¤¾à¤ªà¥à¤¤à¥à¤¦à¥à¤°à¤£à¥à¤¨ ठ||२३३|| परमानà¥à¤¨à¤ à¤à¥à¤¡à¤à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤¶à¤°à¤¾à¤ दधि मनà¥à¤¦à¤à¤®à¥ [१] | ठà¤à¤¿à¤·à¥à¤¯à¤¨à¥à¤¦à¥à¤¨à¤¿ माà¤à¤¸à¤¾à¤¨à¤¿ à¤à¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤ªà¥à¤¦à¤à¤¾à¤¨à¤¿ ठ||२३४|| à¤à¥à¤à¥à¤¤à¥à¤µà¤¾ à¤à¥à¤à¥à¤¤à¥à¤µà¤¾ दिवासà¥à¤µà¤ªà¥à¤¨à¤¾à¤¨à¥à¤®à¤¦à¥à¤¯à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¤¿à¤¨à¤¿à¤·à¥à¤µà¤£à¤¾à¤¤à¥ | ठनायासादà¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¤¾à¤¤à¥ [२] à¤à¥à¤°à¥à¤§à¤¾à¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¤à¥à¤à¤à¤°à¥à¤¶à¤¨à¥à¤ ||२३५|| दà¥à¤·à¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤µà¤¹à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¾à¤ªà¥à¤¯ सिराठसà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤ पà¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¥à¤¯ ठ| à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤°à¤·à¥à¤à¤µà¤¿à¤§à¤ à¤à¥à¤¯à¥ दà¥à¤·à¤¤à¤¸à¥à¤¤à¤¨à¥à¤¨à¤¿à¤¬à¥à¤§ मॠ||२३६||
ajÄ«rá¹ÄsÄtmyaviá¹£amaviruddhÄtyarthabhÅjanÄt| lavaá¹Ämlakaá¹uká¹£ÄrapraklinnÄnÄá¹ ca sÄvanÄt||232|| manaḥÅarÄ«rasantÄpÄdasvapnÄnniÅi cintanÄt| prÄptavÄgapratÄ«ghÄtÄdaprÄptÅdÄ«raá¹Äna ca||233|| paramÄnnaá¹ guá¸akrÌ¥taá¹ krÌ¥ÅarÄá¹ dadhi mandakam [1] | abhiá¹£yandÄ«ni mÄá¹sÄni grÄmyÄnÅ«paudakÄni ca||234|| bhuktvÄ bhuktvÄ divÄsvapnÄnmadyasyÄtiniá¹£Ävaá¹Ät| anÄyÄsÄdabhÄ«ghÄtÄt [2] krÅdhÄccÄtaá¹ kakarÅanaiḥ||235|| dÅá¹£Äḥ kṣīravahÄḥ prÄpya sirÄḥ stanyaá¹ pradūṣya ca| kuryuraá¹£á¹avidhaá¹ bhÅ«yÅ dÅá¹£atastannibÅdha mÄ||236|| ajIrNAsAtmyaviShamaviruddhAtyarthabhojanAt | lavaNAmlakaTukShArapraklinnAnAM ca sevanAt ||232|| manaHsharIrasantApAdasvapnAnnishi cintanAt | prAptavegapratIghAtAdaprAptodIraNena ca ||233|| paramAnnaM guDakRutaM kRusharAM dadhi mandakam [1] | abhiShyandIni mAMsAni grAmyAnUpaudakAni ca ||234|| bhuktvA bhuktvA divAsvapnAnmadyasyAtiniShevaNAt | anAyAsAdabhIghAtAt [2] krodhAccAta~gkakarshanaiH ||235|| doShAH kShIravahAH prApya sirAH stanyaM pradUShya ca | kuryuraShTavidhaM bhUyo doShatastannibodha me ||236|| Due to intake of food during indigestion, unsuitable, irregular, excessive and contradictory food, excessive intake of salty, sour, pungent, alkaline and rotten substances, mental and physical stress, insomnia, awakening at night, anxiety, suppression of urges and propulsion of non occurring urges, frequent intake of parmanna (milk pudding), eatable substances prepared with jaggery and rice cooked with pulse (khichari), curd, slowly formed curd or which is not fully fermented, kapha stimulating food, meat of domestic, marshy and aquatic animals, daily sleeping during day time, excess use of wine, lack of physical stress, injury, anger and suffering from chronic illness, emaciation of body, all these factors leads to aggravation of vatadi doshas and reaches the milk carrying vessels and vitiate the breast milk, thus causing eight types of defects. The clinical features of vitiated breast milk by different doshas will be described further which you may understand. (232-236) Signs of vitiation of breast milk as per dosha dominance: वà¥à¤°à¤¸à¥à¤¯à¤ फà¥à¤¨à¤¸à¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¥ रà¥à¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤ à¤à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¨à¤¿à¤²à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤à¥ | पितà¥à¤¤à¤¾à¤¦à¥à¤µà¥à¤µà¤°à¥à¤£à¥à¤¯à¤¦à¥à¤°à¥à¤à¤¨à¥à¤§à¥à¤¯à¥ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ªà¥à¤à¥à¤à¤¿à¤²à¥à¤¯à¤à¥à¤°à¤µà¤®à¥ ||२३à¥|| à¤à¤«à¤¾à¤¦à¥à¤à¤µà¤¤à¤¿ रà¥à¤à¥à¤·à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¥à¤°à¤¨à¤¿à¤²à¤ सà¥à¤µà¥à¤ पà¥à¤°à¤à¥à¤ªà¤£à¥à¤ | à¤à¥à¤°à¥à¤¦à¥à¤§à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾à¤¶à¤¯à¤ पà¥à¤°à¤¾à¤ªà¥à¤¯ रसठसà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¸à¥à¤¯ [३] दà¥à¤·à¤¯à¥à¤¤à¥ ||२३८|| vairasyaá¹ phÄnasaá¹ ghÄtÅ rauká¹£yaá¹ cÄtyanilÄtmakÄ| pittÄdvaivará¹yadaurgandhyÄ snÄhapaicchilyagauravam||237||
kaphÄdbhavati rÅ«ká¹£Ädyairanilaḥ svaiḥ prakÅpaá¹aiḥ| kruddhaḥ kṣīrÄÅayaá¹ prÄpya rasaá¹ stanyasya [3] dūṣayÄt||238||
vairasyaM phenasa~gghAto raukShyaM cetyanilAtmake | pittAdvaivarNyadaurgandhye snehapaicchilyagauravam ||237|| kaphAdbhavati rUkShAdyairanilaH svaiH prakopaNaiH | kruddhaH kShIrAshayaM prApya rasaM stanyasya [3] dUShayet ||238|| The breast milk vitiated by vata dosha shows abnormal taste, presence of froth and roughness; whereas pitta vitiated breast milk becomes discoloured and foul smelling. Due to kapha, the breast milk becomes excessive unctuous, slimy and heavy in digestion. Vayu and other doshas are vitiated by intake of ununctuous and other dietary factors. These vitiated doshas reach breast and affect the taste of milk. (237-238)
Signs of vata vitiation in breast milk and baby:
विरसठवातसà¤à¤¸à¥à¤·à¥à¤à¤ à¤à¥à¤¶à¥à¤à¤µà¤¤à¤¿ ततॠपिबनॠ|
न à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¯ सà¥à¤µà¤¦à¤¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤ à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤£ ठविवरà¥à¤§à¤¤à¥ ||२३९||
virasaá¹ vÄtasaá¹sr̥ṣá¹aá¹ krÌ¥ÅÄ«bhavati tat piban|
na cÄsya [4] svadatÄ kṣīraá¹ krÌ¥cchrÄá¹a ca vivardhatÄ||239||
virasaM vAtasaMsRuShTaM kRushIbhavati tat piban |
na cAsya [4] svadate kShIraM kRucchreNa ca vivardhate ||239||
The child who feeds on the milk of abnormal taste affected by the vata, becomes very weak. The child does not enjoy the taste of milk and thus his growth gets impaired.(239)
तथà¥à¤µ वायà¥à¤ à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤®à¤¨à¥à¤¤à¤°à¥à¤µà¤¿à¤²à¥à¤¡à¤¯à¤¨à¥ |
à¤à¤°à¥à¤¤à¤¿ फà¥à¤¨à¤¸à¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¤ ततà¥à¤¤à¥ [५] à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¾à¤¤à¥ पà¥à¤°à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¤à¥ ||२४०||
tathaiva vÄyuḥ kupitaḥ stanyamantarvilÅá¸ayan|
karÅti phÄnasaá¹
ghÄtaá¹ tattu [5] krÌ¥cchrÄt pravartatÄ||240||
tathaiva vAyuH kupitaH stanyamantarviloDayan |
karoti phenasa~gghAtaM tattu [5] kRucchrAt pravartate ||240||
The aggravated vayu reaches the breast and churns the milk by which excessive froth is produced and hence such milk flows out of breast with great difficulty.(240)
तà¥à¤¨ à¤à¥à¤·à¤¾à¤®à¤¸à¥à¤µà¤°à¥ बालॠबदà¥à¤§à¤µà¤¿à¤£à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤ |
वातिà¤à¤ शà¥à¤°à¥à¤·à¤°à¥à¤à¤ वा पà¥à¤¨à¤¸à¤ वाऽधिà¤à¤à¥à¤à¤¤à¤¿ ||२४१||
tÄna ká¹£ÄmasvarÅ bÄlÅ baddhaviá¹mÅ«tramÄrutaḥ|
vÄtikaá¹ ÅÄ«rá¹£arÅgaá¹ vÄ pÄ«nasaá¹ vÄ'dhigacchati||241||
tena kShAmasvaro bAlo baddhaviNmUtramArutaH |
vAtikaM shIrSharogaM vA pInasaM vA~adhigacchati ||241||
Consuming the frothy milk, the childâs voice becomes feeble. His stool, urine and flatus are retained. He suffers from shirorogas due to vata and pinasa (chronic coryza). (241)
पà¥à¤°à¥à¤µà¤µà¤¤à¥ à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¥ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ शà¥à¤·à¤¯à¤¤à¥à¤½à¤¨à¤¿à¤²à¤ |
रà¥à¤à¥à¤·à¤ ततॠपिबतॠरà¥à¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¬à¤²à¤¹à¥à¤°à¤¾à¤¸à¤ पà¥à¤°à¤à¤¾à¤¯à¤¤à¥ ||२४२||
pÅ«rvavat kupitaḥ stanyÄ snÄhaá¹ ÅÅá¹£ayatÄ'nilaḥ|
rÅ«ká¹£aá¹ tat pibatÅ rauká¹£yÄdbalahrÄsaḥ prajÄyatÄ||242||
pUrvavat kupitaH stanye snehaM shoShayate~anilaH |
rUkShaM tat pibato raukShyAdbalahrAsaH prajAyate ||242||
The vitiated vayu due to consumption of rough food items, dries up unctuousness or fat of milk. If the child takes this harsh or rough milk, it causes the decrease in strength. (242) Signs of pitta vitiation in breast milk and baby: पितà¥à¤¤à¤®à¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤¦à¤¿à¤à¤¿à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¦à¥à¤§à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¤¯à¤®à¤à¤¿à¤ªà¥à¤²à¥à¤¤à¤®à¥ | à¤à¤°à¥à¤¤à¤¿ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤µà¥à¤µà¤°à¥à¤£à¥à¤¯à¤ नà¥à¤²à¤ªà¥à¤¤à¤¾à¤¸à¤¿à¤¤à¤¾à¤¦à¤¿à¤à¤®à¥ ||२४३|| pittamuá¹£á¹Ädibhiḥ kruddhaá¹ stanyÄÅayamabhiplutam| karÅti stanyavaivará¹yaá¹ nÄ«lapÄ«tÄsitÄdikam||243|| pittamuShNAdibhiH kruddhaM stanyAshayamabhiplutam | karoti stanyavaivarNyaM nIlapItAsitAdikam ||243||
The vitiated pitta due to intake of hot items etc. reaches in the seat of milk and produces the discoloured milk such as blue, yellow, black.(243) विवरà¥à¤£à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤ सà¥à¤µà¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤²à¥à¤°à¥à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤µà¤¿à¤à¥ शिशà¥à¤ | नितà¥à¤¯à¤®à¥à¤·à¥à¤£à¤¶à¤°à¥à¤°à¤¶à¥à¤ नाà¤à¤¿à¤¨à¤¨à¥à¤¦à¤¤à¤¿ तठसà¥à¤¤à¤¨à¤®à¥ ||२४४|| vivará¹agÄtraḥ svinnaḥ syÄttr̥ṣá¹Älurbhinnaviá¹ ÅiÅuḥ| nityamuá¹£á¹aÅarÄ«raÅca nÄbhinandati taá¹ stanam||244|| vivarNagAtraH svinnaH syAttRuShNAlurbhinnaviT shishuH | nityamuShNasharIrashca nAbhinandati taM stanam ||244||
The child refuses to take the such abnormal coloured milk. If he consumes, his body becomes of abnormal complexion, excessive perspiration, excessive feeling of thirst, thin stool (diarrhoea) and constant warmness. (244) पà¥à¤°à¥à¤µà¤µà¤¤à¥ à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¥ पितà¥à¤¤à¥ दà¥à¤°à¥à¤à¤¨à¥à¤§à¥à¤¯à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤®à¥à¤à¥à¤à¤¤à¤¿ | पाणà¥à¤¡à¥à¤µà¤¾à¤®à¤¯à¤¸à¥à¤¤à¤¤à¥à¤ªà¤¿à¤¬à¤¤à¤ à¤à¤¾à¤®à¤²à¤¾ ठà¤à¤µà¥à¤à¥à¤à¤¿à¤¶à¥à¤ ||२४५|| pÅ«rvavat kupitÄ pittÄ daurgandhyaá¹ kṣīramrÌ¥cchati| pÄá¹á¸vÄmayastatpibataḥ kÄmalÄ ca bhavÄcchiÅÅḥ||245|| pUrvavat kupite pitte daurgandhyaM kShIramRucchati | pANDvAmayastatpibataH kAmalA ca bhavecchishoH ||245||
The vitiated pitta due to intake of pitta aggravating factors produces the foul smell in the milk. If the child takes this milk then he suffers from anaemia and jaundice.(245) Signs of kapha vitiation in breast milk and baby: à¤à¥à¤°à¥à¤¦à¥à¤§à¥ à¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤¦à¤¿à¤à¤¿à¤ शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¾ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾à¤¶à¤¯à¤à¤¤à¤ सà¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤ | सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¿à¤¤à¤¤à¥à¤µà¤¾à¤¤à¥à¤¤à¤¤à¥à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤®à¤¤à¤¿à¤¸à¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤ à¤à¤°à¥à¤¤à¤¿ तॠ||२४६|| kruddhÅ gurvÄdibhiḥ ÅlÄá¹£mÄ kṣīrÄÅayagataḥ striyÄḥ| snÄhÄnvitatvÄttatkṣīramatisnigdhaá¹ karÅti tu||246|| kruddho gurvAdibhiH shleShmA kShIrAshayagataH striyAH | snehAnvitatvAttatkShIramatisnigdhaM karoti tu ||246|| The vitiated kapha due to intake of heavy substances or food items etc. reaches the breast of woman and makes it too unctuous because of its own unctuous quality.(246) à¤à¤°à¥à¤¦à¤¨à¤ à¤à¥à¤¨à¥à¤¥à¤¨à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¨ लालालà¥à¤°à¥à¤à¤¾à¤¯à¤¤à¥ शिशà¥à¤ | नितà¥à¤¯à¥à¤ªà¤¦à¤¿à¤à¥à¤§à¥à¤ सà¥à¤°à¥à¤¤à¥à¤à¤¿à¤°à¥à¤¨à¤¿à¤¦à¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤²à¤®à¤¸à¤®à¤¨à¥à¤µà¤¿à¤¤à¤ [६] ||२४à¥|| शà¥à¤µà¤¾à¤¸à¤à¤¾à¤¸à¤ªà¤°à¥à¤¤à¤¸à¥à¤¤à¥ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤à¤¤à¤®à¤à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¿à¤¤à¤ | chardanaḥ kunthanastÄna lÄlÄlurjÄyatÄ ÅiÅuḥ| nityÅpadigdhaiḥ srÅtÅbhirnidrÄklamasamanvitaḥ [6] ||247|| ÅvÄsakÄsaparÄ«tastu prasÄkatamakÄnvitaḥ| chardanaH kunthanastena lAlAlurjAyate shishuH | nityopadigdhaiH srotobhirnidrAklamasamanvitaH [6] ||247|| shvAsakAsaparItastu prasekatamakAnvitaH |
The child who takes or consumes this too unctuous (atisnigdha) milk suffers from vomiting, gripping pain, and excessive salivation. As the channels are constantly filled or smeared with kapha, the child suffers from sleep, exhaustion, breathlessness, cough, excessive dribbling of saliva and darkness (tamaka).(247) ठà¤à¤¿à¤à¥à¤¯ à¤à¤«à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤ पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¤à¥ यदा ||२४८|| लालालà¥à¤ शà¥à¤¨à¤µà¤à¥à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤·à¤¿à¤°à¥à¤à¤¡à¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¤¤à¥ पिबà¤à¥à¤à¤¿à¤¶à¥à¤ | abhibhÅ«ya kaphaḥ stanyaá¹ picchilaá¹ kurutÄ yadÄ||248|| lÄlÄluḥ ÅÅ«navaktrÄká¹£irjaá¸aḥ syÄttat pibañchiÅuḥ| abhibhUya kaphaH stanyaM picchilaM kurute yadA ||248|| lAlAluH shUnavaktrAkShirjaDaH syAttat piba~jchishuH |
When kapha is vitiated or predominates with its own factors, it makes the breast milk slimy. The child who takes this slimy milk suffers from the salivation, swelling of face and dull eyes.(248) à¤à¤«à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾à¤¶à¤¯à¤à¤¤à¥ à¤à¥à¤°à¥à¤¤à¥à¤µà¤¾à¤¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤à¥à¤°à¤µà¤®à¥ ||२४९|| à¤à¤°à¥à¤¤à¤¿ [à¥] à¤à¥à¤°à¥ ततॠपà¥à¤¤à¥à¤µà¤¾ बालॠहà¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤à¤®à¥à¤à¥à¤à¤¤à¤¿ | ठनà¥à¤¯à¤¾à¤à¤¶à¥à¤ विविधातà¥à¤°à¥à¤à¤¾à¤¨à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¸à¤®à¤¾à¤¶à¥à¤°à¤¿à¤¤à¤¾à¤¨à¥ ||२५०|| kaphaḥ kṣīrÄÅayagatÅ gurutvÄt kṣīragauravam||249|| karÅti [7] guru tat pÄ«tvÄ bÄlÅ hrÌ¥drÅgamrÌ¥cchati| anyÄá¹Åca vividhÄtrÅgÄnkuryÄtkṣīrasamÄÅritÄn||250|| kaphaH kShIrAshayagato gurutvAt kShIragauravam ||249|| karoti [7] guru tat pItvA bAlo hRudrogamRucchati | anyAMshca vividhAtrogAnkuryAtkShIrasamAshritAn ||250|| Kapha due to its heaviness reaches breast and causes heaviness in the milk. The child suffers from heart diseases after taking this milk. Other various disorders are caused by the heavy milk.(250)
Treatment of diseases due to vitiated breast milk:
à¤à¥à¤·à¥à¤°à¥ वातादिà¤à¤¿à¤°à¥à¤¦à¥à¤·à¥à¤à¥ समà¥à¤à¤µà¤¨à¥à¤¤à¤¿ तदातà¥à¤®à¤à¤¾à¤ |
ततà¥à¤°à¤¾à¤¦à¥ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¶à¥à¤¦à¥à¤§à¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤ धातà¥à¤°à¥à¤ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¥à¤ªà¤ªà¤¾à¤¦à¤¿à¤¤à¤¾à¤®à¥ ||२५१||
सà¤à¤¸à¥à¤µà¥à¤¦à¥à¤¯ विधिवदà¥à¤µà¥à¤¦à¥à¤¯à¥ वमनà¥à¤¨à¥à¤ªà¤ªà¤¾à¤¦à¤¯à¥à¤¤à¥ |
kṣīrÄ vÄtÄdibhirduá¹£á¹Ä sambhavanti tadÄtmakÄḥ|
tatrÄdau stanyaÅuddhyarthaá¹ dhÄtrīṠsnÄhÅpapÄditÄm||251||
saá¹svÄdya vidhivadvaidyÅ vamanÄnÅpapÄdayÄt|
kShIre vAtAdibhirduShTe sambhavanti tadAtmakAH |
tatrAdau stanyashuddhyarthaM dhAtrIM snehopapAditAm ||251||
saMsvedya vidhivadvaidyo vamanenopapAdayet |
When the breast milk is vitiated by aggravated vata and other doshas, other various disorders specific to such doshas afflict the child. The vaidya needs to purify the breast milk and for this, the mother or wet nurse should given massage and fomentation in a proper way and after that emesis should be done. (251) वà¤à¤¾à¤ªà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤à¥à¤à¥à¤¯à¤·à¥à¤à¥à¤¯à¤¾à¤¹à¥à¤µà¤«à¤²à¤µà¤¤à¥à¤¸à¤à¤¸à¤°à¥à¤·à¤ªà¥à¤ ||२५२|| à¤à¤²à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¨à¤¿à¤®à¥à¤¬à¤ªà¤à¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¥à¤ सलवणà¥à¤°à¥à¤µà¤®à¥à¤¤à¥ | vacÄpriyaá¹ guyaá¹£á¹yÄhvaphalavatsakasará¹£apaiḥ||252|| kalkairnimbapaá¹ÅlÄnÄá¹ kvÄthaiḥ salavaá¹airvamÄt| vacApriya~gguyaShTyAhvaphalavatsakasarShapaiH ||252|| kalkairnimbapaTolAnAM kvAthaiH salavaNairvamet |
The paste of vacha, priyangu, mulethi, madanaphala, kutaja and yellow mustard with saindhav lavana, mixed in the decoction of nimba and patola should be given to the wet nurse for the emesis. (252) समà¥à¤¯à¤à¥à¤µà¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¾à¤ यथानà¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤ à¤à¥à¤¤à¤¸à¤à¤¸à¤°à¥à¤à¤¨à¤¾à¤ ततठ||२५३|| दà¥à¤·à¤à¤¾à¤²à¤¬à¤²à¤¾à¤ªà¥à¤à¥à¤·à¥ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¯à¤¿à¤¤à¥à¤µà¤¾ विरà¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥ | samyagvÄntÄá¹ yathÄnyÄyaá¹ krÌ¥tasaá¹sarjanÄá¹ tataḥ||253|| dÅá¹£akÄlabalÄpÄkṣī snÄhayitvÄ virÄcayÄt| samyagvAntAM yathAnyAyaM kRutasaMsarjanAM tataH ||253|| doShakAlabalApekShI snehayitvA virecayet |
After proper emesis, dhatri (wet nurse) should be administered samsarjana kriya (diet as prescribed). She should be given purgation therapy after proper oleation, considering the dosha, season and strength of patient. (253) तà¥à¤°à¤¿à¤µà¥à¤¤à¤¾à¤®à¤à¤¯à¤¾à¤ वाऽपि तà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤°à¤¸à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¤¾à¤®à¥ ||२५४|| पाययà¥à¤¨à¥à¤®à¤§à¥à¤¸à¤à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤®à¤à¤¯à¤¾à¤ वाऽपि à¤à¥à¤µà¤²à¤¾à¤®à¥ | (पाययà¥à¤¨à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤¸à¤à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤ विरà¥à¤à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤ ठशासà¥à¤¤à¥à¤°à¤µà¤¿à¤¤à¥ [८] ) ||२५५|| trivrÌ¥tÄmabhayÄá¹ vÄ'pi triphalÄrasasaá¹yutÄm||254|| pÄyayÄnmadhusaá¹yuktÄmabhayÄá¹ vÄ'pi kÄvalÄm| (pÄyayÄnmÅ«trasaá¹yuktÄá¹ virÄkÄrthaá¹ ca ÅÄstravit [8] )||255|| trivRutAmabhayAM vA~api triphalArasasaMyutAm ||254|| pAyayenmadhusaMyuktAmabhayAM vA~api kevalAm | (pAyayenmUtrasaMyuktAM virekArthaM ca shAstravit [8] ) ||255||
She should be given the paste of nishoth or haritaki mixed with the decoction of triphala or honey or only powder of haritaki mixed with cowâs urine can be given. (254-255) समà¥à¤¯à¤à¥à¤µà¤¿à¤°à¤¿à¤à¥à¤¤à¤¾à¤ मतिमानॠà¤à¥à¤¤à¤¸à¤à¤¸à¤°à¥à¤à¤¨à¤¾à¤ पà¥à¤¨à¤ | ततॠदà¥à¤·à¤¾à¤µà¤¶à¥à¤·à¤à¥à¤¨à¥à¤°à¤¨à¥à¤¨à¤ªà¤¾à¤¨à¥à¤°à¥à¤ªà¤¾à¤à¤°à¥à¤¤à¥ [९] ||२५६|| samyagviriktÄá¹ matimÄn krÌ¥tasaá¹sarjanÄá¹ punaḥ| tatÅ dÅá¹£ÄvaÅÄá¹£aghnairannapÄnairupÄcarÄt [9] ||256|| samyagviriktAM matimAn kRutasaMsarjanAM punaH | tato doShAvasheShaghnairannapAnairupAcaret [9] ||256||
After proper purgation, again she should be given proper dietetic regimens (sansarjana kriya should be performed) and for removal of the remaining doshas, suitable diet and drinks should be given as follows. (256) शालयठषषà¥à¤à¤¿à¤à¤¾ वा सà¥à¤¯à¥à¤ शà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¾à¤à¤¾ à¤à¥à¤à¤¨à¥ हिताठ| पà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤à¥à¤à¤µà¤ à¤à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤¾ यवा वà¥à¤£à¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¸à¥à¤¤à¤¥à¤¾ ||२५à¥||
ÅÄlayaḥ á¹£aá¹£á¹ikÄ vÄ syuḥ ÅyÄmÄkÄ bhÅjanÄ hitÄḥ| priyaá¹ gavaḥ kÅradÅ«á¹£Ä yavÄ vÄá¹uyavÄstathÄ||257|| shAlayaH ShaShTikA vA syuH shyAmAkA bhojane hitAH | priya~ggavaH koradUShA yavA veNuyavAstathA ||257||
Shali rice, shashthi rice or shyama rice, priyangu, kodrava, barley, bamboo and yava are beneficial diet.(257) वà¤à¤¶à¤µà¥à¤¤à¥à¤°à¤à¤²à¤¾à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤ शाà¤à¤¾à¤°à¥à¤¥à¥ [१०] सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¸à¤à¤¸à¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤ | मà¥à¤¦à¥à¤à¤¾à¤¨à¥ मसà¥à¤°à¤¾à¤¨à¥ यà¥à¤·à¤¾à¤°à¥à¤¥à¥ à¤à¥à¤²à¤¤à¥à¤¥à¤¾à¤à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¤à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ ||२५८|| vaá¹ÅavÄtrakalÄyÄÅca ÅÄkÄrthÄ [10] snÄhasaá¹skrÌ¥tÄḥ| mudgÄn masÅ«rÄn yūṣÄrthÄ kulatthÄá¹Åca prakalpayÄt||258|| vaMshavetrakalAyAshca shAkArthe [10] snehasaMskRutAH | mudgAn masUrAn yUShArthe kulatthAMshca prakalpayet ||258||
For shaka, (vegetable preparation) the bamboo shoots, vetra and peas processed with ghrita or oil should be taken. Green gram, lentils and kulattha should be used for yusha (vegetarian soup). (258) निमà¥à¤¬à¤µà¥à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤°à¤à¥à¤²à¤à¤µà¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¾à¤à¤¾à¤®à¤²à¤à¥à¤ शà¥à¤¤à¤¾à¤¨à¥ | सवà¥à¤¯à¥à¤·à¤¸à¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¤¾à¤¨à¥ यà¥à¤·à¤¾à¤¨à¥à¤¦à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¶à¥à¤§à¤¨à¤¾à¤¨à¥ ||२५९|| शशानॠà¤à¤ªà¤¿à¤à¥à¤à¤²à¤¾à¤¨à¥à¤£à¤¾à¤¨à¥ सà¤à¤¸à¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¤¦à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ | nimbavÄtrÄgrakulakavÄrtÄkÄmalakaiḥ ÅrÌ¥tÄn| savyÅá¹£asaindhavÄn yūṣÄndÄpayÄtstanyaÅÅdhanÄn||259|| ÅaÅÄn kapiñjalÄnÄá¹Än saá¹skrÌ¥tÄá¹Åca pradÄpayÄt| nimbavetrAgrakulakavArtAkAmalakaiH shRutAn | savyoShasaindhavAn yUShAndApayetstanyashodhanAn ||259|| shashAn kapi~jjalAneNAn saMskRutAMshca pradApayet |
The soup which is used for purification of milk, should be prepared with tender leaves of neem and vetra, parvala leaves, brinjal and amalaka added with dry zinger (shunthi), pepper, pippali and rock salt. Processed meat of rabbits, grey partridge or sparrow, and of deer should be given to the wet nurse. (259) शारà¥à¤à¥à¤à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤¸à¤ªà¥à¤¤à¤ªà¤°à¥à¤£à¤¤à¥à¤µà¤à¤¶à¥à¤µà¤à¤¨à¥à¤§à¤¾à¤¶à¥à¤¤à¤ à¤à¤²à¤®à¥ ||२६०|| पाययà¥à¤¤à¤¾à¤¥à¤µà¤¾ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¶à¥à¤¦à¥à¤§à¤¯à¥ रà¥à¤¹à¤¿à¤£à¥à¤¶à¥à¤¤à¤®à¥ | ÅÄrá¹ gÄá¹£á¹Äsaptapará¹atvagaÅvagandhÄÅrÌ¥taá¹ jalam||260|| pÄyayÄtÄthavÄ stanyaÅuddhayÄ rÅhiá¹Ä«ÅrÌ¥tam| shAr~ggeShTAsaptaparNatvagashvagandhAshRutaM jalam ||260|| pAyayetAthavA stanyashuddhaye rohiNIshRutam |
For purification of breast milk of dhatri; decoction of kakajangha, bark of chhativan (sapta parna) and ashwagandha or simply decoction of katuki (rohini) should be given to drink.(260)
à¤
मà¥à¤¤à¤¾à¤¸à¤ªà¥à¤¤à¤ªà¤°à¥à¤£à¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¤ à¤à¥à¤µ सनाà¤à¤°à¤®à¥ ||२६१||
à¤à¤¿à¤°à¤¾à¤¤à¤¤à¤¿à¤à¥à¤¤à¤à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¤ शà¥à¤²à¥à¤à¤ªà¤¾à¤¦à¥à¤°à¤¿à¤¤à¤¾à¤¨à¥ पिबà¥à¤¤à¥ |
तà¥à¤°à¥à¤¨à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¶à¥à¤¦à¥à¤§à¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤®à¤¿à¤¤à¤¿ सामानà¥à¤¯à¤à¥à¤·à¤à¤®à¥ ||२६२||
amrÌ¥tÄsaptapará¹atvakkvÄthaá¹ caiva sanÄgaram||261|| kirÄtatiktakakvÄthaá¹ ÅlÅkapÄdÄritÄn pibÄt| trÄ«nÄtÄnstanyaÅuddhyarthamiti sÄmÄnyabhÄá¹£ajam||262|| amRutAsaptaparNatvakkvAthaM caiva sanAgaram ||261|| kirAtatiktakakvAthaM shlokapAderitAn pibet | trInetAnstanyashuddhyarthamiti sAmAnyabheShajam ||262||
The decoction of guduchi and bark of saptaparna or decoction of dry zinger (shunthi) or decoction of chiraita (kiratatikta) should be given to the dhatri for purification of milk. Thus the general medicines are described here for the purification of milk. (261-262) à¤à¥à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤¤à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤£à¤¾à¤ पà¥à¤¥à¤à¤¨à¥à¤¯à¤ निबà¥à¤§à¤¤ | पाययà¥à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤°à¤¸à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾à¤ दà¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤·à¤¾à¤®à¤§à¥à¤à¤¸à¤¾à¤°à¤¿à¤µà¤¾à¤ ||२६३|| शà¥à¤²à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤ªà¤¿à¤·à¥à¤à¤¾à¤ पयसà¥à¤¯à¤¾à¤ ठसमालà¥à¤¡à¥à¤¯ सà¥à¤à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤¨à¤¾ | kÄ«rtitaá¹ stanyadÅá¹£Äá¹Äá¹ prÌ¥thaganyaá¹ nibÅdhata| pÄyayÄdvirasakṣīrÄá¹ drÄká¹£ÄmadhukasÄrivÄḥ||263|| Ålaká¹£á¹apiá¹£á¹Äá¹ payasyÄá¹ ca samÄlÅá¸ya sukhÄmbunÄ|
kIrtitaM stanyadoShANAM pRuthaganyaM nibodhata | pAyayedvirasakShIrAM drAkShAmadhukasArivAH ||263|| shlakShNapiShTAM payasyAM ca samAloDya sukhAmbunA |
Now listen the treatment of other specific defects of the breast milk. The woman having milk of abnormal taste should be given fine paste of munakka, mulethi, sariva and ksheeravidari mixed with luke warm water. (263) पà¤à¥à¤à¤à¥à¤²à¤à¥à¤²à¤¤à¥à¤¥à¥à¤¶à¥à¤ पिषà¥à¤à¥à¤°à¤¾à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ सà¥à¤¤à¤¨à¥ ||२६४|| शà¥à¤·à¥à¤à¥ पà¥à¤°à¤à¥à¤·à¤¾à¤²à¥à¤¯ निरà¥à¤¦à¥à¤¹à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¤¥à¤¾ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤ विशà¥à¤§à¥à¤¯à¤¤à¤¿ | pañcakÅlakulatthaiÅca piá¹£á¹airÄlÄpayÄt stanau||264|| Åuá¹£kau praká¹£Älya nirduhyÄttathÄ stanyaá¹ viÅudhyati| pa~jcakolakulatthaishca piShTairAlepayet stanau ||264|| shuShkau prakShAlya nirduhyAttathA stanyaM vishudhyati |
The paste of panchakola and kulathi should be applied locally on the breast and when the paste dries, it should be washed with warm water and milk to be expressed from the breast. Thus the affected milk gets purified. (264) फà¥à¤¨à¤¸à¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¤µà¤¤à¥à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤ यसà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¤¾à¤ पाययà¥à¤¤à¥ सà¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤®à¥ ||२६५|| पाठानाà¤à¤°à¤¶à¤¾à¤°à¥à¤à¥à¤à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤®à¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤ [११] पिषà¥à¤à¥à¤µà¤¾ सà¥à¤à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤¨à¤¾ | phÄnasaá¹ ghÄtavatkṣīraá¹ yasyÄstÄá¹ pÄyayÄt striyam||265|| pÄá¹hÄnÄgaraÅÄrá¹ gÄá¹£á¹ÄmÅ«rvÄḥ [11] piá¹£á¹vÄ sukhÄmbunÄ| phenasa~gghAtavatkShIraM yasyAstAM pAyayet striyam ||265|| pAThAnAgarashAr~ggeShTAmUrvAH [11] piShTvA sukhAmbunA |
The woman whose milk gets frothy, she should be given drink the paste of patha, sunthi, kakajangha and murva with warm water. (265) ठà¤à¥à¤à¤¨à¤ नाà¤à¤°à¤ [१२] दारॠबिलà¥à¤µà¤®à¥à¤²à¤ पà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤à¥à¤à¤µà¤ ||२६६|| सà¥à¤¤à¤¨à¤¯à¥à¤ पà¥à¤°à¥à¤µà¤µà¤¤à¥ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¯à¤ लà¥à¤ªà¤¨à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¶à¥à¤§à¤¨à¤®à¥ | añjanaá¹ nÄgaraá¹ [12] dÄru bilvamÅ«laá¹ priyaá¹ gavaḥ||266|| stanayÅḥ pÅ«rvavat kÄryaá¹ lÄpanaá¹ kṣīraÅÅdhanam| a~jjanaM nAgaraM [12] dAru bilvamUlaM priya~ggavaH ||266|| stanayoH pUrvavat kAryaM lepanaM kShIrashodhanam |
In the woman having the thick frothy milk, the paste of anjana, shunthi, devadaru, crust of bilva root and fruit of priyangu should be applied on the breast to purify the milk. (As mentioned before after the paste dries, the breast should be cleaned with warm water and breast milk should be expressed out).(266) à¤à¤¿à¤°à¤¾à¤¤à¤¤à¤¿à¤à¥à¤¤à¤à¤ शà¥à¤£à¥à¤ à¥à¤ सामà¥à¤¤à¤¾à¤ à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¤¯à¥à¤¦à¥à¤à¤¿à¤·à¤à¥ ||२६à¥|| तठà¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¤ पाययà¥à¤¦à¥à¤§à¤¾à¤¤à¥à¤°à¥à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¦à¥à¤·à¤¨à¤¿à¤¬à¤°à¥à¤¹à¤£à¤®à¥ | kirÄtatiktakaá¹ Åuá¹á¹hīṠsÄmrÌ¥tÄá¹ kvÄthayÄdbhiá¹£ak||267|| taá¹ kvÄthaá¹ pÄyayÄddhÄtrīṠstanyadÅá¹£anibarhaá¹am| kirAtatiktakaM shuNThIM sAmRutAM kvAthayedbhiShak ||267|| taM kvAthaM pAyayeddhAtrIM stanyadoShanibarhaNam |
The vaidya should prescribe the decoction of guduchi, chiraita and shunhti to the wet nurse to purify the frothy breast milk. (267) सà¥à¤¤à¤¨à¥ à¤à¤¾à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ पिषà¥à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤µà¤à¥à¤§à¥à¤®à¤¸à¤°à¥à¤·à¤ªà¥à¤ ||२६८|| stanau cÄlÄpayÄt piá¹£á¹airyavagÅdhÅ«masará¹£apaiḥ||268|| stanau cAlepayet piShTairyavagodhUmasarShapaiH ||268||
The paste of barley, wheat and mustard seed should be applied on the breast in the manner described previously.(268) षडà¥à¤µà¤¿à¤°à¥à¤à¤¾à¤¶à¥à¤°à¤¿à¤¤à¥à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤·à¤§à¥à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¶à¥à¤§à¤¨à¥à¤ | रà¥à¤à¥à¤·à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾ [१३] पिबà¥à¤¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤ तà¥à¤°à¥à¤µà¤¾ सिदà¥à¤§à¤ à¤à¥à¤¤à¤ पिबà¥à¤¤à¥ ||२६९|| á¹£aá¸virÄkÄÅritÄ«yÅktairauá¹£adhaiḥ stanyaÅÅdhanaiḥ| rÅ«ká¹£akṣīrÄ [13] pibÄt kṣīraá¹ tairvÄ siddhaá¹ ghrÌ¥taá¹ pibÄt||269|| ShaDvirekAshritIyoktairauShadhaiH stanyashodhanaiH | rUkShakShIrA [13] pibet kShIraM tairvA siddhaM ghRutaM pibet ||269||
The woman having ununctuous milk should be given the milk or ghrita processed with ten stanya shodhana drugs, which are mentioned in fourth chapter of Sutra sthana named shadvirekashritiya.(269) पà¥à¤°à¥à¤µà¤µà¤à¥à¤à¥à¤µà¤à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¤ ठपà¤à¥à¤à¤®à¥à¤²à¤ पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¨à¤®à¥ | सà¥à¤¤à¤¨à¤¯à¥à¤ सà¤à¤µà¤¿à¤§à¤¾à¤¤à¤µà¥à¤¯à¤ सà¥à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¶à¥à¤§à¤¨à¤®à¥ ||२à¥à¥¦|| pÅ«rvavajjÄ«vakÄdyaá¹ ca pañcamÅ«laá¹ pralÄpanam| stanayÅḥ saá¹vidhÄtavyaá¹ sukhÅá¹£á¹aá¹ stanyaÅÅdhanam||270|| pUrvavajjIvakAdyaM ca pa~jcamUlaM pralepanam | stanayoH saMvidhAtavyaM sukhoShNaM stanyashodhanam ||270|| As earlier the luke warm paste of jivaniya varga and five drugs of brihat panchamula should be applied over the breast for purification of breast milk. (Washing of breast and manual expression of milk after drying of paste).(270) यषà¥à¤à¥à¤®à¤§à¥à¤à¤®à¥à¤¦à¥à¤µà¥à¤à¤¾à¤ªà¤¯à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¿à¤¨à¥à¤§à¥à¤µà¤¾à¤°à¤¿à¤à¤¾à¤ | शà¥à¤¤à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤¨à¤¾ पिबà¥à¤¤à¥à¤à¤²à¥à¤à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤µà¥à¤µà¤°à¥à¤£à¥à¤¯à¤¨à¤¾à¤¶à¤¨à¤®à¥ ||२à¥à¥§|| yaá¹£á¹Ä«madhukamrÌ¥dvÄ«kÄpayasyÄsindhuvÄrikÄḥ| ÅÄ«tÄmbunÄ pibÄtkalkaá¹ kṣīravaivará¹yanÄÅanam||271|| yaShTImadhukamRudvIkApayasyAsindhuvArikAH | shItAmbunA pibetkalkaM kShIravaivarNyanAshanam ||271||
To remove the discolouration of milk the dhatri (wetnurse) should take the paste of mulethi, draksha, ksheera vidari, sindubar with cold water. (271) दà¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤·à¤¾à¤®à¤§à¥à¤à¤à¤²à¥à¤à¥à¤¨ सà¥à¤¤à¤¨à¥ à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ | पà¥à¤°à¤à¥à¤·à¤¾à¤²à¥à¤¯ वारिणा à¤à¥à¤µ निरà¥à¤¦à¥à¤¹à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¥ [१४] पà¥à¤¨à¤ पà¥à¤¨à¤ ||२à¥à¥¨|| drÄká¹£ÄmadhukakalkÄna stanau cÄsyÄḥ pralÄpayÄt| praká¹£Älya vÄriá¹Ä caiva nirduhyÄttau [14] punaḥ punaḥ||272|| drAkShAmadhukakalkena stanau cAsyAH pralepayet | prakShAlya vAriNA caiva nirduhyAttau [14] punaH punaH ||272||
The paste of madhuka should be applied on the breasts of the dhatri and after drying it is washed with warm water and milk should be expressed repeatedly.(272)
विषाणिà¤à¤¾à¤à¤¶à¥à¤à¥à¤à¥à¤¯à¥ ठतà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤ रà¤à¤¨à¥à¤ वà¤à¤¾à¤®à¥ |
पिबà¥à¤à¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤¨à¤¾ पिषà¥à¤à¥à¤µà¤¾ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¦à¥à¤°à¥à¤à¤¨à¥à¤§à¥à¤¯à¤¨à¤¾à¤¶à¤¿à¤¨à¥à¤®à¥ ||२à¥à¥©||
viá¹£Äá¹ikÄjaÅrÌ¥á¹
gyau ca triphalÄá¹ rajanīṠvacÄm|
pibÄcchÄ«tÄmbunÄ piá¹£á¹vÄ kṣīradaurgandhyanÄÅinÄ«m||273||
viShANikAjashRu~ggyau ca triphalAM rajanIM vacAm |
pibecchItAmbunA piShTvA kShIradaurgandhyanAshinIm ||273||
To remove the foul smell from milk, the paste of aja shringi, meshashringi, triphala, haridra and vacha should be taken with cold water. (273) लिहà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤½à¤ªà¥à¤¯à¤à¤¯à¤¾à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤ सवà¥à¤¯à¥à¤·à¤ माà¤à¥à¤·à¤¿à¤à¤ªà¥à¤²à¥à¤¤à¤®à¥ | à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¦à¥à¤°à¥à¤à¤¨à¥à¤§à¥à¤¯à¤¨à¤¾à¤¶à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤ धातà¥à¤°à¥ पथà¥à¤¯à¤¾à¤¶à¤¿à¤¨à¥ तथा ||२à¥à¥ª|| lihyÄdvÄ'pyabhayÄcÅ«rá¹aá¹ savyÅá¹£aá¹ mÄká¹£ikaplutam| kṣīradaurgandhyanÄÅÄrthaá¹ dhÄtrÄ« pathyÄÅinÄ« tathÄ||274|| lihyAdvA~apyabhayAcUrNaM savyoShaM mAkShikaplutam | kShIradaurgandhyanAshArthaM dhAtrI pathyAshinI tathA ||274||
Or the wet nurse should follow the wholesome diet chart and should take the powder of shunthi, pippali, maricha and haritaki, mixed with honey to alleviate the foul smell from the breast milk. (274) सारिवà¥à¤¶à¥à¤°à¤®à¤à¥à¤à¤¿à¤·à¥à¤ ाशà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¾à¤¤à¤à¤à¥à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨à¥à¤ | पतà¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨à¥à¤¶à¥à¤°à¥à¤ [१५] सà¥à¤¤à¤¨à¥ à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ ||२à¥à¥«|| sÄrivÅÅÄ«ramañjiá¹£á¹hÄÅlÄá¹£mÄtakakucandanaiḥ| patrÄmbucandanÅÅÄ«raiḥ [15] stanau cÄsyÄḥ pralÄpayÄt||275|| sArivoshIrama~jjiShThAshleShmAtakakucandanaiH | patrAmbucandanoshIraiH [15] stanau cAsyAH pralepayet ||275||
The paste of sariva, ushira, manjishtha, bark of sshlesmantaka, rakta chandan or the paste of tejpatra, sugandha bala or rakta chandan, ushira should be applied on the breasts and when it is dried, the breast should be washed with water and milk to be expressed to remove foul smell from breast milk. (275) सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾ [१६] दारà¥à¤®à¥à¤¸à¥à¤¤à¤ªà¤¾à¤ ाठपिषà¥à¤à¥à¤µà¤¾ सà¥à¤à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤¨à¤¾ | पà¥à¤¤à¥à¤µà¤¾ ससà¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¤¿à¤ªà¥à¤°à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¶à¥à¤¦à¥à¤§à¤¿à¤®à¤µà¤¾à¤ªà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ ||२à¥à¥¬|| snigdhakṣīrÄ [16] dÄrumustapÄá¹hÄḥ piá¹£á¹vÄ sukhÄmbunÄ| pÄ«tvÄ sasaindhavÄḥ ká¹£ipraá¹ kṣīraÅuddhimavÄpnuyÄt||276|| snigdhakShIrA [16] dArumustapAThAH piShTvA sukhAmbunA | pItvA sasaindhavAH kShipraM kShIrashuddhimavApnuyAt ||276||
The woman whose milk is too unctuous, she should take the powder of devadaru, musta, patha with rock salt and should drink with luke warm water to purify the breast milk quickly.(276) पाययà¥à¤¤à¥ पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾à¤ शारà¥à¤à¥à¤à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤®à¤à¤¯à¤¾à¤ वà¤à¤¾à¤®à¥ | मà¥à¤¸à¥à¤¤à¤¨à¤¾à¤à¤°à¤ªà¤¾à¤ ाशà¥à¤ पà¥à¤¤à¤¾à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤µà¤¿à¤¶à¥à¤§à¤¨à¤¾à¤ ||२à¥à¥|| pÄyayÄt picchilakṣīrÄá¹ ÅÄrá¹ gÄá¹£á¹ÄmabhayÄá¹ vacÄm| mustanÄgarapÄá¹hÄÅca pÄ«tÄḥ stanyaviÅÅdhanÄḥ||277|| pAyayet picchilakShIrAM shAr~ggeShTAmabhayAM vacAm | mustanAgarapAThAshca pItAH stanyavishodhanAH ||277||
The paste or decoction of kakamachi, haritaki, vacha, musta, shunthi and patha should be given to drink to the woman whose milk is slimy or for purification of milk.(277) तà¤à¥à¤°à¤¾à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤ पिबà¥à¤à¥à¤à¤¾à¤ªà¤¿ यदà¥à¤à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤ªà¤¹à¤®à¥ | विदारà¥à¤¬à¤¿à¤²à¥à¤µà¤®à¤§à¥à¤à¥à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥ à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ ||२à¥à¥®|| takrÄriá¹£á¹aá¹ pibÄccÄpi yaduktaá¹ gudajÄpaham| vidÄrÄ«bilvamadhukaiḥ stanau cÄsyÄḥ pralÄpayÄt||278|| takrAriShTaM pibeccApi yaduktaM gudajApaham | vidArIbilvamadhukaiH stanau cAsyAH pralepayet ||278||
To purify the slimy milk the dhatri (wet nurse) should take the takrarishta as prescribed in treatment of piles. She should apply the paste of vidarikanda, crust of bilvaâs root and mulethi on her breasts.(278) तà¥à¤°à¤¾à¤¯à¤®à¤¾à¤£à¤¾à¤®à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤®à¥à¤¬à¤ªà¤à¥à¤²à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤¶à¥à¤¤à¤®à¥ | à¤à¥à¤°à¥à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾ पिबà¥à¤¦à¤¾à¤¶à¥ सà¥à¤¤à¤¨à¥à¤¯à¤¦à¥à¤·à¤µà¤¿à¤¶à¥à¤¦à¥à¤§à¤¯à¥ ||२à¥à¥¯|| trÄyamÄá¹ÄmrÌ¥tÄnimbapaá¹ÅlatriphalÄÅrÌ¥tam| gurukṣīrÄ pibÄdÄÅu stanyadÅá¹£aviÅuddhayÄ||279|| trAyamANAmRutAnimbapaTolatriphalAshRutam | gurukShIrA pibedAshu stanyadoShavishuddhaye ||279||
The woman having heavy milk should take the decoction of trayamana, guduchi, bark of nimba, patola leaves, triphala for purification of defects of breast milk quickly.(279) पिबà¥à¤¦à¥à¤µà¤¾ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤²à¤à¤µà¥à¤¯à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤¨à¤¾à¤à¤°à¤®à¥ | बलानाà¤à¤°à¤¶à¤¾à¤°à¥à¤à¥à¤à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤®à¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤à¤¿à¤°à¥à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ सà¥à¤¤à¤¨à¥ ||२८०|| पà¥à¤¶à¥à¤¨à¤¿à¤ªà¤°à¥à¤£à¥à¤ªà¤¯à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤ सà¥à¤¤à¤¨à¥ à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ | pibÄdvÄ pippalÄ«mÅ«lacavyacitrakanÄgaram| balÄnÄgaraÅÄrá¹ gÄá¹£á¹ÄmÅ«rvÄbhirlÄpayÄt stanau||280|| prÌ¥Ånipará¹Ä«payasyÄbhyÄá¹ stanau cÄsyÄḥ pralÄpayÄt| pibedvA pippalImUlacavyacitrakanAgaram | balAnAgarashAr~ggeShTAmUrvAbhirlepayet stanau ||280|| pRushniparNIpayasyAbhyAM stanau cAsyAH pralepayet |
Or she should drink the decoction of pippali mula, chavya, chitraka, shunthi or apply the paste of bala, shunthi, kakamachi and murva or similarly application of paste of pithivan and ksheer vidari should be done on her breasts.(280)
à¤
षà¥à¤à¤¾à¤µà¥à¤¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¤¾ हà¥à¤¤à¥à¤²à¤à¥à¤·à¤£à¤à¥à¤·à¤à¥à¤ ||२८१||
निरà¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¦à¥à¤·à¥à¤¤à¥