Line 3,043: |
Line 3,043: |
| | | |
| ===== Treatment of eye diseases ===== | | ===== Treatment of eye diseases ===== |
| + | |
| उत्पन्नमात्रेतरुणेनेत्ररोगेबिडालकः| | | उत्पन्नमात्रेतरुणेनेत्ररोगेबिडालकः| |
− | कार्योदाहोपदेहाश्रुशोफरागानिवारणः||२३१|| | + | कार्योदाहोपदेहाश्रुशोफरागानिवारणः||२३१|| |
| + | |
| नागरंसैन्धवंसर्पिर्मण्डेनचरसक्रिया| | | नागरंसैन्धवंसर्पिर्मण्डेनचरसक्रिया| |
| निघृष्टंवातिकेतद्वन्मधुसैन्धवगैरिकम्||२३२|| | | निघृष्टंवातिकेतद्वन्मधुसैन्धवगैरिकम्||२३२|| |
| + | |
| तथाशावरकंलोध्रंघृतभृष्टंबिडालकः| | | तथाशावरकंलोध्रंघृतभृष्टंबिडालकः| |
| तद्वत्कार्योहरीतक्याघृतभृष्टोरुजापहः||२३३|| | | तद्वत्कार्योहरीतक्याघृतभृष्टोरुजापहः||२३३|| |
| + | |
| पैत्तिकेचन्दनानन्तामञ्जिष्ठाभिर्बिडालकः| | | पैत्तिकेचन्दनानन्तामञ्जिष्ठाभिर्बिडालकः| |
| कार्यःपद्मकयष्ट्याह्वमांसीकालीयकैस्तथा||२३४|| | | कार्यःपद्मकयष्ट्याह्वमांसीकालीयकैस्तथा||२३४|| |
| + | |
| गैरिकंसैन्धवंमुस्तंरोचनाचरसक्रिया| | | गैरिकंसैन्धवंमुस्तंरोचनाचरसक्रिया| |
| कफेकार्यातथाक्षौद्रंप्रियङ्गुःसमनःशिला||२३५|| | | कफेकार्यातथाक्षौद्रंप्रियङ्गुःसमनःशिला||२३५|| |
| + | |
| सन्निपातेतुसर्वैःस्याद्बहिरक्ष्णोःप्रलेपनम्| | | सन्निपातेतुसर्वैःस्याद्बहिरक्ष्णोःप्रलेपनम्| |
| पक्ष्माण्यस्पृश्यताकार्यंसम्पक्वेत्वञ्जनंत्र्यहात्||२३६|| | | पक्ष्माण्यस्पृश्यताकार्यंसम्पक्वेत्वञ्जनंत्र्यहात्||२३६|| |
| + | |
| आश्च्योतनंमारुतजेक्वाथोबिल्वादिभिर्हितः| | | आश्च्योतनंमारुतजेक्वाथोबिल्वादिभिर्हितः| |
| कोष्णःसैरण्डतर्कारीबृहतीमधुशिग्रुभिः||२३७|| | | कोष्णःसैरण्डतर्कारीबृहतीमधुशिग्रुभिः||२३७|| |
| + | |
| पृथ्वीकादार्विमञ्जिष्ठालाक्षाद्विमधुकोत्पलैः| | | पृथ्वीकादार्विमञ्जिष्ठालाक्षाद्विमधुकोत्पलैः| |
| क्वाथःसशर्करःशीतःपूरणंरक्तपित्तनुत्||२३८|| | | क्वाथःसशर्करःशीतःपूरणंरक्तपित्तनुत्||२३८|| |
| + | |
| नागरत्रिफलामुस्तनिम्बवासारसःकफे| | | नागरत्रिफलामुस्तनिम्बवासारसःकफे| |
| कोष्णमाश्च्योतनंमिश्रैरोषधैःसान्निपातके||२३९|| | | कोष्णमाश्च्योतनंमिश्रैरोषधैःसान्निपातके||२३९|| |
| + | |
| बृहत्येरण्डमूलत्वक्शिग्रोःपुष्पंससैन्धवम्| | | बृहत्येरण्डमूलत्वक्शिग्रोःपुष्पंससैन्धवम्| |
| अजाक्षीरेणपिष्टंस्याद्वर्तिर्वाताक्षिरोगनुत्||२४०|| | | अजाक्षीरेणपिष्टंस्याद्वर्तिर्वाताक्षिरोगनुत्||२४०|| |
| + | |
| सुमनःकोरकाःशङ्ख्स्त्रिफलामधुकंबला| | | सुमनःकोरकाःशङ्ख्स्त्रिफलामधुकंबला| |
| पित्तरक्तापहावर्तिःपिष्टादिव्येनवारिणा||२४१|| | | पित्तरक्तापहावर्तिःपिष्टादिव्येनवारिणा||२४१|| |
| + | |
| सैन्धवंत्रिफलाव्योषंशङ्खनाभिःसमुद्रजः| | | सैन्धवंत्रिफलाव्योषंशङ्खनाभिःसमुद्रजः| |
| फेनःशैलेयकंसर्जोवर्तिःश्लेष्माक्षिरोगनुत्||२४२|| | | फेनःशैलेयकंसर्जोवर्तिःश्लेष्माक्षिरोगनुत्||२४२|| |
| + | |
| अमृताह्वाबिसंबिल्वंपटोलंछागलंशकृत्| | | अमृताह्वाबिसंबिल्वंपटोलंछागलंशकृत्| |
| प्रपौण्डरीकंयष्ट्याह्वंदार्वीकालानुसारिवा||२४३|| | | प्रपौण्डरीकंयष्ट्याह्वंदार्वीकालानुसारिवा||२४३|| |
| + | |
| एषामष्टपलान्भागान्सुधौताञ्जर्जरीकृतान्| | | एषामष्टपलान्भागान्सुधौताञ्जर्जरीकृतान्| |
| तोयेपक्त्वारसेपूतेभूयःपक्वेरसेघने||२४४|| | | तोयेपक्त्वारसेपूतेभूयःपक्वेरसेघने||२४४|| |
| + | |
| कर्षंचश्वेतमरिचाज्जातीपुष्पान्नवात्पलम्| | | कर्षंचश्वेतमरिचाज्जातीपुष्पान्नवात्पलम्| |
| चूर्णंक्षिप्त्वाकृतावर्तिःसर्वघ्नीदृक्प्रसादनी||२४५|| | | चूर्णंक्षिप्त्वाकृतावर्तिःसर्वघ्नीदृक्प्रसादनी||२४५|| |
| + | |
| शङ्खप्रवालवैदूर्यलौहताम्रप्लवास्थिभिः| | | शङ्खप्रवालवैदूर्यलौहताम्रप्लवास्थिभिः| |
| स्रोतोजश्वेतमरिचैर्वर्तिःसर्वाक्षिरोगनुत्||२४६|| | | स्रोतोजश्वेतमरिचैर्वर्तिःसर्वाक्षिरोगनुत्||२४६|| |
| + | |
| शाणार्धंमरिचाद्द्वौचपिप्पल्यर्णवफेनयोः| | | शाणार्धंमरिचाद्द्वौचपिप्पल्यर्णवफेनयोः| |
| शाणार्धंसैन्धवाच्छाणानवसौवीरकाञ्जनात्||२४७|| | | शाणार्धंसैन्धवाच्छाणानवसौवीरकाञ्जनात्||२४७|| |
| + | |
| पिष्टंसुसूक्ष्मंचित्रायांचूर्णाञ्जनमिदंशुभम्| | | पिष्टंसुसूक्ष्मंचित्रायांचूर्णाञ्जनमिदंशुभम्| |
| कण्डूकाचकफार्तानांमलानांचविशोधनम्||२४८|| | | कण्डूकाचकफार्तानांमलानांचविशोधनम्||२४८|| |
| + | |
| बस्तमूत्रेत्र्यहंस्थाप्यमेलाचूर्णंसुभावितम्| | | बस्तमूत्रेत्र्यहंस्थाप्यमेलाचूर्णंसुभावितम्| |
| चूर्णाञ्जनंहितैमिर्यक्रिमिपिल्लमलापहम्||२४९|| | | चूर्णाञ्जनंहितैमिर्यक्रिमिपिल्लमलापहम्||२४९|| |
| + | |
| सौवीरमञ्जनंतुत्थंताप्योधातुर्मनःशिला| | | सौवीरमञ्जनंतुत्थंताप्योधातुर्मनःशिला| |
| चक्षुष्यामधुकंलोहामणयःपौष्पमञ्जनम्||२५०|| | | चक्षुष्यामधुकंलोहामणयःपौष्पमञ्जनम्||२५०|| |
| + | |
| सैन्धवंशौकरीदंष्ट्राकतकंचाञ्जनंशुभम्| | | सैन्धवंशौकरीदंष्ट्राकतकंचाञ्जनंशुभम्| |
| तिमिरादिषुचुर्णंवावर्तिर्वेयमनुत्तमा||२५१|| | | तिमिरादिषुचुर्णंवावर्तिर्वेयमनुत्तमा||२५१|| |
| + | |
| कतकस्यफलंशङ्खःसैन्धवंत्र्यूषणंसिता| | | कतकस्यफलंशङ्खःसैन्धवंत्र्यूषणंसिता| |
| फेनोरसाञ्जनंक्षौद्रंविडङ्गानिमनःशिला||२५२|| | | फेनोरसाञ्जनंक्षौद्रंविडङ्गानिमनःशिला||२५२|| |
| + | |
| कुक्कुटाण्डकपालानिवर्तिरेषाव्यपोहति| | | कुक्कुटाण्डकपालानिवर्तिरेषाव्यपोहति| |
| तिमिरंपटलंकाचंमलंचाशुसुखावती||२५३|| | | तिमिरंपटलंकाचंमलंचाशुसुखावती||२५३|| |
| + | |
| इतिसुखावतीवर्तिः| | | इतिसुखावतीवर्तिः| |
| + | |
| त्रिफलाकुक्कुटाण्डत्वक्कासीसमयसोरजः| | | त्रिफलाकुक्कुटाण्डत्वक्कासीसमयसोरजः| |
| नीलोत्पलंविडङ्गानिफेनंचसरितांपतेः||२५४|| | | नीलोत्पलंविडङ्गानिफेनंचसरितांपतेः||२५४|| |
| + | |
| आजेनपयसापिष्ट्वाभावयेत्ताम्रभाजने| | | आजेनपयसापिष्ट्वाभावयेत्ताम्रभाजने| |
| सप्तरात्रंस्थितंभूयःपिष्ट्वाक्षीरेणवर्तयेत्||२५५|| | | सप्तरात्रंस्थितंभूयःपिष्ट्वाक्षीरेणवर्तयेत्||२५५|| |
| + | |
| एषादृष्टिप्रदावर्तिरन्धस्याभिन्नचक्षुषः||२५६|| | | एषादृष्टिप्रदावर्तिरन्धस्याभिन्नचक्षुषः||२५६|| |
| + | |
| इतिदृष्टिप्रदावर्तिः| | | इतिदृष्टिप्रदावर्तिः| |
| + | |
| वदनेकृष्णसर्पस्यनिहितंमासमञ्जनम्||२५६|| | | वदनेकृष्णसर्पस्यनिहितंमासमञ्जनम्||२५६|| |
| + | |
| ततस्तस्मात्समृद्धृत्यसुशुष्कंचूर्णयेद्बुधः| | | ततस्तस्मात्समृद्धृत्यसुशुष्कंचूर्णयेद्बुधः| |
| सुमनःकोरकैःशुष्कैरर्धांशैःसैन्धवेनच||२५७|| | | सुमनःकोरकैःशुष्कैरर्धांशैःसैन्धवेनच||२५७|| |
| + | |
| एतन्नेत्राञ्जनंकार्यंतिमिरघ्नमनुत्तमम्| | | एतन्नेत्राञ्जनंकार्यंतिमिरघ्नमनुत्तमम्| |
| पिप्पल्यःकिंशुकरसोवसासर्पस्यसैन्धवम्||२५८|| | | पिप्पल्यःकिंशुकरसोवसासर्पस्यसैन्धवम्||२५८|| |
| + | |
| जीर्णंघृतंचसर्वाक्षिरोगघ्नीस्याद्रसक्रिया| | | जीर्णंघृतंचसर्वाक्षिरोगघ्नीस्याद्रसक्रिया| |
| कृष्णसर्पवसाक्षौद्रंरसोधात्र्यारसक्रियाः||२५९|| | | कृष्णसर्पवसाक्षौद्रंरसोधात्र्यारसक्रियाः||२५९|| |
| + | |
| शस्तासर्वाक्षिरोगेषुकाचार्बुदमलेषुच| | | शस्तासर्वाक्षिरोगेषुकाचार्बुदमलेषुच| |
| धात्रीरसाञ्जनक्षौद्रसर्पिर्भिस्तुरसक्रिया||२६०|| | | धात्रीरसाञ्जनक्षौद्रसर्पिर्भिस्तुरसक्रिया||२६०|| |
| + | |
| पित्तरक्ताक्षिरोगघ्नीतैमिर्यपटलापहा| | | पित्तरक्ताक्षिरोगघ्नीतैमिर्यपटलापहा| |
| धात्रीसैन्धवपिप्पल्यःस्युरल्पमरिचाःसमाः||२६१|| | | धात्रीसैन्धवपिप्पल्यःस्युरल्पमरिचाःसमाः||२६१|| |
| + | |
| क्षौद्रयुक्तानिहन्त्यान्ध्यंपटलंचरसक्रिया|२६२| | | क्षौद्रयुक्तानिहन्त्यान्ध्यंपटलंचरसक्रिया|२६२| |
| + | |
| इतिनेत्ररोगचिकित्सा| | | इतिनेत्ररोगचिकित्सा| |
| + | |
| utpannamātrē taruṇē nētrarōgē biḍālakaḥ| | | utpannamātrē taruṇē nētrarōgē biḍālakaḥ| |
| kāryō dāhōpadēhāśruśōpharāganivāraṇaḥ||231|| | | kāryō dāhōpadēhāśruśōpharāganivāraṇaḥ||231|| |
| + | |
| nāgaraṁ saindhavaṁ sarpirmaṇḍēna ca rasakriyā| | | nāgaraṁ saindhavaṁ sarpirmaṇḍēna ca rasakriyā| |
| nighr̥ṣṭaṁ vātikē tadvanmadhusaindhavagairikam||232|| | | nighr̥ṣṭaṁ vātikē tadvanmadhusaindhavagairikam||232|| |
| + | |
| tathā śāvarakaṁ lōdhraṁ ghr̥tabhr̥ṣṭaṁ biḍālakaḥ| | | tathā śāvarakaṁ lōdhraṁ ghr̥tabhr̥ṣṭaṁ biḍālakaḥ| |
| tadvat kāryō harītakyā ghr̥tabhr̥ṣṭō rujāpahaḥ||233|| | | tadvat kāryō harītakyā ghr̥tabhr̥ṣṭō rujāpahaḥ||233|| |
| + | |
| paittikē candanānantāmañjiṣṭhābhirbiḍālakaḥ| | | paittikē candanānantāmañjiṣṭhābhirbiḍālakaḥ| |
| kāryaḥ padmakayaṣṭyāhvamāṁsīkālīyakaistathā||234|| | | kāryaḥ padmakayaṣṭyāhvamāṁsīkālīyakaistathā||234|| |
| + | |
| gairikaṁ saindhavaṁ mustaṁ rōcanā ca [1] rasakriyā| | | gairikaṁ saindhavaṁ mustaṁ rōcanā ca [1] rasakriyā| |
| kaphē kāryā tathā kṣaudraṁ priyaṅguḥ samanaḥśilā||235|| | | kaphē kāryā tathā kṣaudraṁ priyaṅguḥ samanaḥśilā||235|| |
| + | |
| sannipātē tu sarvaiḥ syādbahirakṣṇōḥ pralēpanam| | | sannipātē tu sarvaiḥ syādbahirakṣṇōḥ pralēpanam| |
| pakṣmāṇyaspr̥śyatā [2] kāryaṁ sampakvē tvañjanaṁ tryahāt||236|| | | pakṣmāṇyaspr̥śyatā [2] kāryaṁ sampakvē tvañjanaṁ tryahāt||236|| |
| + | |
| āścyōtanaṁ mārutajē kvāthō bilvādibhirhitaḥ| | | āścyōtanaṁ mārutajē kvāthō bilvādibhirhitaḥ| |
| kōṣṇaḥ sairaṇḍatarkārībr̥hatīmadhuśigrubhiḥ||237|| | | kōṣṇaḥ sairaṇḍatarkārībr̥hatīmadhuśigrubhiḥ||237|| |
| + | |
| pr̥thvīkādārvimañjiṣṭhālākṣādvimadhukōtpalaiḥ| | | pr̥thvīkādārvimañjiṣṭhālākṣādvimadhukōtpalaiḥ| |
| kvāthaḥ saśarkaraḥ śītaḥ pūraṇaṁ raktapittanut||238|| | | kvāthaḥ saśarkaraḥ śītaḥ pūraṇaṁ raktapittanut||238|| |
| + | |
| nāgaratriphalāmustanimbavāsārasaḥ [3] kaphē| | | nāgaratriphalāmustanimbavāsārasaḥ [3] kaphē| |
| kōṣṇamāścyōtanaṁ miśrairōṣadhaiḥ sānnipātakē||239|| | | kōṣṇamāścyōtanaṁ miśrairōṣadhaiḥ sānnipātakē||239|| |
| + | |
| br̥hatyēraṇḍamūlatvak śigrōḥ puṣpaṁ sasaindhavam| | | br̥hatyēraṇḍamūlatvak śigrōḥ puṣpaṁ sasaindhavam| |
| ajākṣīrēṇa piṣṭaṁ syādvartirvātākṣirōganut||240|| | | ajākṣīrēṇa piṣṭaṁ syādvartirvātākṣirōganut||240|| |
| + | |
| sumanaḥkōrakāḥ śaṅkhastriphalā madhukaṁ balā| | | sumanaḥkōrakāḥ śaṅkhastriphalā madhukaṁ balā| |
| pittaraktāpahā vartiḥ piṣṭā divyēna vāriṇā||241|| | | pittaraktāpahā vartiḥ piṣṭā divyēna vāriṇā||241|| |
| + | |
| saindhavaṁ triphalā vyōṣaṁ śaṅkhanābhiḥ samudrajaḥ| | | saindhavaṁ triphalā vyōṣaṁ śaṅkhanābhiḥ samudrajaḥ| |
| phēnaḥ śailēyakaṁ sarjō vartiḥ ślēṣmākṣirōganut||242|| | | phēnaḥ śailēyakaṁ sarjō vartiḥ ślēṣmākṣirōganut||242|| |
| + | |
| amr̥tāhvā bisaṁ bilvaṁ paṭōlaṁ chāgalaṁ śakr̥t| | | amr̥tāhvā bisaṁ bilvaṁ paṭōlaṁ chāgalaṁ śakr̥t| |
| prapauṇḍarīkaṁ yaṣṭyāhvaṁ dārvī kālānusārivā||243|| | | prapauṇḍarīkaṁ yaṣṭyāhvaṁ dārvī kālānusārivā||243|| |
| + | |
| ēṣāmaṣṭapalān bhāgān sudhautāñjarjarīkr̥tān| | | ēṣāmaṣṭapalān bhāgān sudhautāñjarjarīkr̥tān| |
| tōyē paktvā rasē pūtē bhūyaḥ pakvē rasē ghanē||244|| | | tōyē paktvā rasē pūtē bhūyaḥ pakvē rasē ghanē||244|| |
| + | |
| karṣaṁ ca śvētamaricājjātīpuṣpānnavāt palam| | | karṣaṁ ca śvētamaricājjātīpuṣpānnavāt palam| |
| cūrṇaṁ kṣiptvā kr̥tā vartiḥ sarvaghnī [4] dr̥kprasādanī||245|| | | cūrṇaṁ kṣiptvā kr̥tā vartiḥ sarvaghnī [4] dr̥kprasādanī||245|| |
| + | |
| śaṅkhapravālavaidūryalauhatāmraplavāsthibhiḥ| | | śaṅkhapravālavaidūryalauhatāmraplavāsthibhiḥ| |
| srōtōjaśvētamaricairvartiḥ sarvākṣirōganut||246|| | | srōtōjaśvētamaricairvartiḥ sarvākṣirōganut||246|| |
| + | |
| śāṇārdhaṁ maricāddvau ca pippalyarṇavaphēnayōḥ| | | śāṇārdhaṁ maricāddvau ca pippalyarṇavaphēnayōḥ| |
| śāṇārdhaṁ saindhavācchāṇā nava sauvīrakāñjanāt||247|| | | śāṇārdhaṁ saindhavācchāṇā nava sauvīrakāñjanāt||247|| |
| + | |
| piṣṭaṁ susūkṣmaṁ citrāyāṁ cūrṇāñjanamidaṁ śubham| | | piṣṭaṁ susūkṣmaṁ citrāyāṁ cūrṇāñjanamidaṁ śubham| |
| kaṇḍūkācakaphārtānāṁ malānāṁ ca viśōdhanam||248|| | | kaṇḍūkācakaphārtānāṁ malānāṁ ca viśōdhanam||248|| |
| + | |
| bastamūtrē tryahaṁ sthāpyamēlācūrṇaṁ subhāvitam| | | bastamūtrē tryahaṁ sthāpyamēlācūrṇaṁ subhāvitam| |
| cūrṇāñjanaṁ hi taimiryakrimipillamalāpaham||249|| | | cūrṇāñjanaṁ hi taimiryakrimipillamalāpaham||249|| |
| + | |
| sauvīramañjanaṁ tutthaṁ tāpyō dhāturmanaḥśilā| | | sauvīramañjanaṁ tutthaṁ tāpyō dhāturmanaḥśilā| |
| cakṣuṣyā madhukaṁ lōhā maṇayaḥ pauṣpamañjanam||250|| | | cakṣuṣyā madhukaṁ lōhā maṇayaḥ pauṣpamañjanam||250|| |
| + | |
| saindhavaṁ śaukarī daṁṣṭrā katakaṁ cāñjanaṁ śubham| | | saindhavaṁ śaukarī daṁṣṭrā katakaṁ cāñjanaṁ śubham| |
| timirādiṣu curṇaṁ vā vartirvēyamanuttamā||251|| | | timirādiṣu curṇaṁ vā vartirvēyamanuttamā||251|| |
| + | |
| katakasya phalaṁ śaṅkhaḥ saindhavaṁ tryūṣaṇaṁ sitā| | | katakasya phalaṁ śaṅkhaḥ saindhavaṁ tryūṣaṇaṁ sitā| |
| phēnō rasāñjanaṁ kṣaudraṁ viḍaṅgāni manaḥśilā||252|| | | phēnō rasāñjanaṁ kṣaudraṁ viḍaṅgāni manaḥśilā||252|| |
| + | |
| kukkuṭāṇḍakapālāni vartirēṣā vyapōhati| | | kukkuṭāṇḍakapālāni vartirēṣā vyapōhati| |
| timiraṁ paṭalaṁ kācaṁ malaṁ cāśu sukhāvatī||253|| | | timiraṁ paṭalaṁ kācaṁ malaṁ cāśu sukhāvatī||253|| |
| + | |
| iti sukhāvatī vartiḥ | | | iti sukhāvatī vartiḥ | |
| + | |
| triphalākukkuṭāṇḍatvakkāsīsamayasō rajaḥ| | | triphalākukkuṭāṇḍatvakkāsīsamayasō rajaḥ| |
| nīlōtpalaṁ viḍaṅgāni phēnaṁ ca saritāṁ patēḥ||254|| | | nīlōtpalaṁ viḍaṅgāni phēnaṁ ca saritāṁ patēḥ||254|| |
| + | |
| ājēna payasā piṣṭvā bhāvayēttāmrabhājanē| | | ājēna payasā piṣṭvā bhāvayēttāmrabhājanē| |
| saptarātraṁ sthitaṁ bhūyaḥ piṣṭvā kṣīrēṇa vartayēt||255|| | | saptarātraṁ sthitaṁ bhūyaḥ piṣṭvā kṣīrēṇa vartayēt||255|| |
| + | |
| ēṣā dr̥ṣṭipradā vartirandhasyābhinnacakṣuṣaḥ||256|| | | ēṣā dr̥ṣṭipradā vartirandhasyābhinnacakṣuṣaḥ||256|| |
| + | |
| iti dr̥ṣṭipradā vartiḥ | | | iti dr̥ṣṭipradā vartiḥ | |
| + | |
| vadanē kr̥ṣṇasarpasya nihitaṁ māsamañjanam||256|| | | vadanē kr̥ṣṇasarpasya nihitaṁ māsamañjanam||256|| |
| + | |
| tatastasmāt samr̥ddhr̥tya suśuṣkaṁ cūrṇayēdbudhaḥ| | | tatastasmāt samr̥ddhr̥tya suśuṣkaṁ cūrṇayēdbudhaḥ| |
| sumanaḥkōrakaiḥ śuṣkairardhāṁśaiḥ saindhavēna ca||257|| | | sumanaḥkōrakaiḥ śuṣkairardhāṁśaiḥ saindhavēna ca||257|| |
| + | |
| ētannētrāñjanaṁ kāryaṁ timiraghnamanuttamam| | | ētannētrāñjanaṁ kāryaṁ timiraghnamanuttamam| |
| pippalyaḥ kiṁśukarasō vasā sarpasya saindhavam||258|| | | pippalyaḥ kiṁśukarasō vasā sarpasya saindhavam||258|| |
| + | |
| jīrṇaṁ ghr̥taṁ ca sarvākṣirōgaghnī syādrasakriyā| | | jīrṇaṁ ghr̥taṁ ca sarvākṣirōgaghnī syādrasakriyā| |
| kr̥ṣṇasarpavasā kṣaudraṁ rasō dhātryā rasakriyāḥ||259|| | | kr̥ṣṇasarpavasā kṣaudraṁ rasō dhātryā rasakriyāḥ||259|| |
| + | |
| śastā sarvākṣirōgēṣu kācārbudamalēṣu ca| | | śastā sarvākṣirōgēṣu kācārbudamalēṣu ca| |
| dhātrīrasāñjanakṣaudrasarpirbhistu rasakriyā||260|| | | dhātrīrasāñjanakṣaudrasarpirbhistu rasakriyā||260|| |
| + | |
| pittaraktākṣirōgaghnī taimiryapaṭalāpahā| | | pittaraktākṣirōgaghnī taimiryapaṭalāpahā| |
| dhātrīsaindhavapippalyaḥ syuralpamaricāḥ samāḥ||261|| | | dhātrīsaindhavapippalyaḥ syuralpamaricāḥ samāḥ||261|| |
| + | |
| kṣaudrayuktā nihantyāndhyaṁ paṭalaṁ ca rasakriyā|262| | | kṣaudrayuktā nihantyāndhyaṁ paṭalaṁ ca rasakriyā|262| |
| + | |
| iti nētrarōgacikitsā | | | iti nētrarōgacikitsā | |
| | | |
| utpannamAtre taruNe netraroge biDAlakaH | | | utpannamAtre taruNe netraroge biDAlakaH | |
| kAryo dAhopadehAshrushopharAgAnivAraNaH ||231|| | | kAryo dAhopadehAshrushopharAgAnivAraNaH ||231|| |
| + | |
| nAgaraM saindhavaM sarpirmaNDena ca rasakriyA | | | nAgaraM saindhavaM sarpirmaNDena ca rasakriyA | |
| nighRuShTaM vAtike tadvanmadhusaindhavagairikam ||232|| | | nighRuShTaM vAtike tadvanmadhusaindhavagairikam ||232|| |
| + | |
| tathA shAvarakaM lodhraM ghRutabhRuShTaM biDAlakaH | | | tathA shAvarakaM lodhraM ghRutabhRuShTaM biDAlakaH | |
| tadvat kAryo harItakyA ghRutabhRuShTo rujApahaH ||233|| | | tadvat kAryo harItakyA ghRutabhRuShTo rujApahaH ||233|| |
| + | |
| paittike candanAnantAma~jjiShThAbhirbiDAlakaH | | | paittike candanAnantAma~jjiShThAbhirbiDAlakaH | |
| kAryaH padmakayaShTyAhvamAMsIkAlIyakaistathA ||234|| | | kAryaH padmakayaShTyAhvamAMsIkAlIyakaistathA ||234|| |
| + | |
| gairikaM saindhavaM mustaM rocanA ca [1] rasakriyA | | | gairikaM saindhavaM mustaM rocanA ca [1] rasakriyA | |
| kaphe kAryA tathA kShaudraM priya~gguH samanaHshilA ||235|| | | kaphe kAryA tathA kShaudraM priya~gguH samanaHshilA ||235|| |
| + | |
| sannipAte tu sarvaiH syAdbahirakShNoH pralepanam | | | sannipAte tu sarvaiH syAdbahirakShNoH pralepanam | |
| pakShmANyaspRushyatA [2] kAryaM sampakve tva~jjanaM tryahAt ||236|| | | pakShmANyaspRushyatA [2] kAryaM sampakve tva~jjanaM tryahAt ||236|| |
| + | |
| AshcyotanaM mArutaje kvAtho bilvAdibhirhitaH | | | AshcyotanaM mArutaje kvAtho bilvAdibhirhitaH | |
| koShNaH sairaNDatarkArIbRuhatImadhushigrubhiH ||237|| | | koShNaH sairaNDatarkArIbRuhatImadhushigrubhiH ||237|| |
| + | |
| pRuthvIkAdArvima~jjiShThAlAkShAdvimadhukotpalaiH | | | pRuthvIkAdArvima~jjiShThAlAkShAdvimadhukotpalaiH | |
| kvAthaH sasharkaraH shItaH pUraNaM raktapittanut ||238|| | | kvAthaH sasharkaraH shItaH pUraNaM raktapittanut ||238|| |
| + | |
| nAgaratriphalAmustanimbavAsArasaH [3] kaphe | | | nAgaratriphalAmustanimbavAsArasaH [3] kaphe | |
| koShNamAshcyotanaM mishrairoShadhaiH sAnnipAtake ||239|| | | koShNamAshcyotanaM mishrairoShadhaiH sAnnipAtake ||239|| |
| + | |
| bRuhatyeraNDamUlatvak shigroH puShpaM sasaindhavam | | | bRuhatyeraNDamUlatvak shigroH puShpaM sasaindhavam | |
| ajAkShIreNa piShTaM syAdvartirvAtAkShiroganut ||240|| | | ajAkShIreNa piShTaM syAdvartirvAtAkShiroganut ||240|| |
| + | |
| sumanaHkorakAH sha~gkhstriphalA madhukaM balA | | | sumanaHkorakAH sha~gkhstriphalA madhukaM balA | |
| pittaraktApahA vartiH piShTA divyena vAriNA ||241|| | | pittaraktApahA vartiH piShTA divyena vAriNA ||241|| |
| + | |
| saindhavaM triphalA vyoShaM sha~gkhanAbhiH samudrajaH | | | saindhavaM triphalA vyoShaM sha~gkhanAbhiH samudrajaH | |
| phenaH shaileyakaM sarjo vartiH shleShmAkShiroganut ||242|| | | phenaH shaileyakaM sarjo vartiH shleShmAkShiroganut ||242|| |
| + | |
| amRutAhvA bisaM bilvaM paTolaM chAgalaM shakRut | | | amRutAhvA bisaM bilvaM paTolaM chAgalaM shakRut | |
| prapauNDarIkaM yaShTyAhvaM dArvI kAlAnusArivA ||243|| | | prapauNDarIkaM yaShTyAhvaM dArvI kAlAnusArivA ||243|| |
| + | |
| eShAmaShTapalAn bhAgAn sudhautA~jjarjarIkRutAn | | | eShAmaShTapalAn bhAgAn sudhautA~jjarjarIkRutAn | |
| toye paktvA rase pUte bhUyaH pakve rase ghane ||244|| | | toye paktvA rase pUte bhUyaH pakve rase ghane ||244|| |
| + | |
| karShaM ca shvetamaricAjjAtIpuShpAnnavAt palam | | | karShaM ca shvetamaricAjjAtIpuShpAnnavAt palam | |
| cUrNaM kShiptvA kRutA vartiH sarvaghnI [4] dRukprasAdanI ||245|| | | cUrNaM kShiptvA kRutA vartiH sarvaghnI [4] dRukprasAdanI ||245|| |
| + | |
| sha~gkhapravAlavaidUryalauhatAmraplavAsthibhiH | | | sha~gkhapravAlavaidUryalauhatAmraplavAsthibhiH | |
| srotojashvetamaricairvartiH sarvAkShiroganut ||246|| | | srotojashvetamaricairvartiH sarvAkShiroganut ||246|| |
| + | |
| shANArdhaM maricAddvau ca pippalyarNavaphenayoH | | | shANArdhaM maricAddvau ca pippalyarNavaphenayoH | |
| shANArdhaM saindhavAcchANA nava sauvIrakA~jjanAt ||247|| | | shANArdhaM saindhavAcchANA nava sauvIrakA~jjanAt ||247|| |
| + | |
| piShTaM susUkShmaM citrAyAM cUrNA~jjanamidaM shubham | | | piShTaM susUkShmaM citrAyAM cUrNA~jjanamidaM shubham | |
| kaNDUkAcakaphArtAnAM malAnAM ca vishodhanam ||248|| | | kaNDUkAcakaphArtAnAM malAnAM ca vishodhanam ||248|| |
| + | |
| bastamUtre tryahaM sthApyamelAcUrNaMsubhAvitam | | | bastamUtre tryahaM sthApyamelAcUrNaMsubhAvitam | |
| cUrNA~jjanaM hi taimiryakrimipillamalApaham ||249|| | | cUrNA~jjanaM hi taimiryakrimipillamalApaham ||249|| |
| + | |
| sauvIrama~jjanaM tutthaM tApyo dhAturmanaHshilA | | | sauvIrama~jjanaM tutthaM tApyo dhAturmanaHshilA | |
| cakShuShyA madhukaM lohA maNayaH pauShpama~jjanam ||250|| | | cakShuShyA madhukaM lohA maNayaH pauShpama~jjanam ||250|| |
| + | |
| saindhavaM shaukarI daMShTrA katakaM cA~jjanaM shubham | | | saindhavaM shaukarI daMShTrA katakaM cA~jjanaM shubham | |
| timirAdiShu curNaM vA vartirveyamanuttamA ||251|| | | timirAdiShu curNaM vA vartirveyamanuttamA ||251|| |
| + | |
| katakasya phalaM sha~gkhaH saindhavaM tryUShaNaM sitA | | | katakasya phalaM sha~gkhaH saindhavaM tryUShaNaM sitA | |
| pheno rasA~jjanaM kShaudraM viDa~ggAni manaHshilA ||252|| | | pheno rasA~jjanaM kShaudraM viDa~ggAni manaHshilA ||252|| |
| + | |
| kukkuTANDakapAlAni vartireShA vyapohati | | | kukkuTANDakapAlAni vartireShA vyapohati | |
| timiraM paTalaM kAcaM malaM cAshu sukhAvatI ||253|| | | timiraM paTalaM kAcaM malaM cAshu sukhAvatI ||253|| |
| + | |
| iti sukhAvatI vartiH | | | iti sukhAvatI vartiH | |
| + | |
| triphalAkukkuTANDatvakkAsIsamayaso rajaH | | | triphalAkukkuTANDatvakkAsIsamayaso rajaH | |
| nIlotpalaM viDa~ggAni phenaM ca saritAM pateH ||254|| | | nIlotpalaM viDa~ggAni phenaM ca saritAM pateH ||254|| |
| + | |
| Ajena payasA piShTvA bhAvayettAmrabhAjane | | | Ajena payasA piShTvA bhAvayettAmrabhAjane | |
| saptarAtraM sthitaM bhUyaH piShTvA kShIreNa vartayet ||255|| | | saptarAtraM sthitaM bhUyaH piShTvA kShIreNa vartayet ||255|| |
| + | |
| eShA dRuShTipradA vartirandhasyAbhinnacakShuShaH ||256|| | | eShA dRuShTipradA vartirandhasyAbhinnacakShuShaH ||256|| |
| + | |
| iti dRuShTipradA vartiH | | | iti dRuShTipradA vartiH | |
| + | |
| vadane kRuShNasarpasya nihitaM mAsama~jjanam ||256|| | | vadane kRuShNasarpasya nihitaM mAsama~jjanam ||256|| |
| + | |
| tatastasmAt samRuddhRutya sushuShkaM cUrNayedbudhaH | | | tatastasmAt samRuddhRutya sushuShkaM cUrNayedbudhaH | |
| sumanaHkorakaiH shuShkairardhAMshaiH saindhavena ca ||257|| | | sumanaHkorakaiH shuShkairardhAMshaiH saindhavena ca ||257|| |
| + | |
| etannetrA~jjanaM kAryaM timiraghnamanuttamam | | | etannetrA~jjanaM kAryaM timiraghnamanuttamam | |
| pippalyaH kiMshukaraso vasA sarpasya saindhavam ||258|| | | pippalyaH kiMshukaraso vasA sarpasya saindhavam ||258|| |
| + | |
| jIrNaM ghRutaM ca sarvAkShirogaghnI syAdrasakriyA | | | jIrNaM ghRutaM ca sarvAkShirogaghnI syAdrasakriyA | |
| kRuShNasarpavasA kShaudraM raso dhAtryA rasakriyAH ||259|| | | kRuShNasarpavasA kShaudraM raso dhAtryA rasakriyAH ||259|| |
| + | |
| shastA sarvAkShirogeShu kAcArbudamaleShu ca | | | shastA sarvAkShirogeShu kAcArbudamaleShu ca | |
| dhAtrIrasA~jjanakShaudrasarpirbhistu rasakriyA ||260|| | | dhAtrIrasA~jjanakShaudrasarpirbhistu rasakriyA ||260|| |
| + | |
| pittaraktAkShirogaghnI taimiryapaTalApahA | | | pittaraktAkShirogaghnI taimiryapaTalApahA | |
| dhAtrIsaindhavapippalyaH syuralpamaricAH samAH ||261|| | | dhAtrIsaindhavapippalyaH syuralpamaricAH samAH ||261|| |
| + | |
| kShaudrayuktA nihantyAndhyaM paTalaM ca rasakriyA |262| | | kShaudrayuktA nihantyAndhyaM paTalaM ca rasakriyA |262| |
| + | |
| iti netrarogacikitsA | | | iti netrarogacikitsA | |
| | | |
− | Principles of treatment: | + | ====== Principles of treatment: Treatment of critical stage of freshly occurred eye diseases ====== |
− | Treatment of critical stage of freshly occurred eye diseases: | + | |
− | Bidalaka (it is the application of drugs in paste form on the closed eye lids excluding eye-lashes) relieves burning sensation, mucous discharge, lacrymation, swelling and congestion or redness. [231] | + | ''Bidalaka'' (it is the application of drugs in paste form on the closed eye lids excluding eye-lashes) relieves burning sensation, mucous discharge, lacrymation, swelling and congestion or redness. [231] |
− | Treatment of vatika eye disease: | + | |
| + | ====== Treatment of ''vatika'' eye disease ====== |
| [Stage I, pastes for application on the eyelid] | | [Stage I, pastes for application on the eyelid] |
− | 1. Shunthi, saindhava, ghee-scum triturated and made a paste also known as “Rasakriya”) is applied as bidalaka.
| + | #''Shunthi, saindhava,'' ghee-scum triturated and made a paste also known as ''rasakriya'') is applied as ''bidalaka''. |
− | 2. Honey, saindhava and gairika (red ochre) rubbed together and applied. [232]
| + | #Honey, saindhava and gairika (red ochre) rubbed together and applied. [232] |
| + | |
| The following paste when applied relieves pain: | | The following paste when applied relieves pain: |
− | 1. Shavara lodhra fried in ghee
| + | #''Shavara lodhra'' fried in ghee |
− | 2. Haritaki fried in the ghee. [233]
| + | #''Haritaki'' fried in the ghee. [233] |
− | Treatment of paittika type eye diseases: | + | |
| + | ====== Treatment of ''paittika'' type eye diseases ====== |
| + | |
| 1. Paste of chandana, ananta, and manjistha is applied. | | 1. Paste of chandana, ananta, and manjistha is applied. |
| 2. Paste of- padmaka, madhuyashti, mamsi, kaliyaka [234] | | 2. Paste of- padmaka, madhuyashti, mamsi, kaliyaka [234] |