9,091
edits
Changes
→Indications of vamana-karma
34. Śleṣmavyādhayo viśeṣeṇa Mahārogādhyāyoktāḥ Especially useful for all the diseases caused by Kapha doṣa which are mentioned in the Mahārogādhyāya of Caraka-Saṃhitā Sūtrasthāna
34. Śleṣmavyādhayo viśeṣeṇa Mahārogādhyāyoktāḥ Especially useful for all the diseases caused by Kapha doṣa which are mentioned in the Mahārogādhyāya of Caraka-Saṃhitā Sūtrasthāna
In these above mentioned conditions, action of vamana karma in causing cure of diseases caused by aggravation of kapha being similar to water laden paddy field getting spoiled due to clogging of water which can be corrected by the letting out the water out of the field like vamana does with kapha. [10]
In these above mentioned conditions, action of ''vamana karma'' in causing cure of diseases caused by aggravation of ''kapha'' being similar to water laden paddy field getting spoiled due to clogging of water which can be corrected by the letting out the water out of the field like ''vamana'' does with ''kapha''. [10]
Contra-indications of virechana-karma
==== Contra-indications of ''virechana-karma'' ====
अविरेच्यास्तु सुभगक्षतगुदमुक्तनालाधोभागरक्तपित्तिविलङ्घितदुर्बलेन्द्रियाल्पाग्निनिरूढकामादिव्यग्राजीर्णिनवज्वरि-मदात्ययिताध्मातशल्यार्दिताभिहतातिस्निग्धरूक्षदारुणकोष्ठाः क्षतादयश्च गर्भिण्यन्ताः||११||
अविरेच्यास्तु सुभगक्षतगुदमुक्तनालाधोभागरक्तपित्तिविलङ्घितदुर्बलेन्द्रियाल्पाग्निनिरूढकामादिव्यग्राजीर्णिनवज्वरि-मदात्ययिताध्मातशल्यार्दिताभिहतातिस्निग्धरूक्षदारुणकोष्ठाः क्षतादयश्च गर्भिण्यन्ताः||११||
avirēcyāstusubhagakṣatagudamuktanālādhōbhāgaraktapittivilaṅghitadurbalēndriyālpāgninirūḍhakāmādivyagrājīrṇinavajvari-madātyayitādhmātaśalyārditābhihatātisnigdharūkṣadāruṇakōṣṭhāḥ kṣatādayaśca garbhiṇyantāḥ||11||
avirēcyāstusubhagakṣatagudamuktanālādhōbhāgaraktapittivilaṅghitadurbalēndriyālpāgninirūḍhakāmādivyagrājīrṇinavajvari-madātyayitādhmātaśalyārditābhihatātisnigdharūkṣadāruṇakōṣṭhāḥ kṣatādayaśca garbhiṇyantāḥ||11||
avirecyAstusubhagakShatagudamuktanAlAdhobhAgaraktapittivila~gghitadurbalendriyAlpAgninirUDhakAmAdivyagrAjIrNinavajvari-madAtyayitAdhmAtashalyArditAbhihatAtisnigdharUkShadAruNakoShThAH kShatAdayashca garbhiNyantAH||11||
avirecyAstusubhagakShatagudamuktanAlAdhobhAgaraktapittivila~gghitadurbalendriyAlpAgninirUDhakAmAdivyagrAjIrNinavajvari-madAtyayitAdhmAtashalyArditAbhihatAtisnigdharUkShadAruNakoShThAH kShatAdayashca garbhiNyantAH||11||
The cases which are considered unfit for Virechana-karma are mentioned in the following table-
The cases which are considered unfit for Virechana-karma are mentioned in the following table-
Serial Number Disease or state in which virechana is contra-indicated English translation of the diseases or state
Serial Number Disease or state in which virechana is contra-indicated English translation of the diseases or state
[11]
[11]
Adverse effects of virechana-karma administered in contra-indicated conditions
==== Adverse effects of virechana-karma administered in contra-indicated conditions ====
तत्र सुभगस्य सुकुमारोक्तो दोषः स्यात्, क्षतगुदस्य क्षते गुदे प्राणोपरोधकरीं रुजां जनयेत्, मुक्तनालमतिप्रवृत्त्या हन्यात्,अधोभागरक्तपित्तिनं तद्वत्, विलङ्घितदुर्बलेन्द्रियाल्पाग्निनिरूढा औषधवेगं न सहेरन्, कामादिव्यग्रमनसो न प्रवर्तते कृच्छ्रेणवा प्रवर्तमानमयोगदोषान् कुर्यात्, अजीर्णिन आमदोषः स्यात्, नवज्वरिणोऽविपक्वान् दोषान् न निर्हरेद् वातमेव च कोपयेत्,मदात्ययितस्य मद्यक्षीणे देहे वायुः प्राणोपरोधं कुर्यात्, आध्मातस्याधमतो वा पुरीषकोष्ठे निचितो वायुर्विसर्पन्सहसाऽऽनाहं तीव्रतरं मरणं वा जनयेत्, शल्यार्दिताभिहतयोः क्षते वायुराश्रितो जीवितं हिंस्यात्, अतिस्निग्धस्यातियोगभयंभवेत्, रूक्षस्य वायुरङ्गप्रग्रहं कुर्यात्, दारुणकोष्ठस्य विरेचनोद्धता दोषाहृच्छूलपर्वभेदानाहाङ्गमर्दच्छर्दिमूर्च्छाक्लमाञ्जनयित्वा प्राणान् हन्युः, क्षतादीनां गर्भिण्यन्तानां छर्दनोक्तो दोषः स्यात्;तस्मादेते न विरेच्याः||१२||
तत्र सुभगस्य सुकुमारोक्तो दोषः स्यात्, क्षतगुदस्य क्षते गुदे प्राणोपरोधकरीं रुजां जनयेत्, मुक्तनालमतिप्रवृत्त्या हन्यात्,अधोभागरक्तपित्तिनं तद्वत्, विलङ्घितदुर्बलेन्द्रियाल्पाग्निनिरूढा औषधवेगं न सहेरन्, कामादिव्यग्रमनसो न प्रवर्तते कृच्छ्रेणवा प्रवर्तमानमयोगदोषान् कुर्यात्, अजीर्णिन आमदोषः स्यात्, नवज्वरिणोऽविपक्वान् दोषान् न निर्हरेद् वातमेव च कोपयेत्,मदात्ययितस्य मद्यक्षीणे देहे वायुः प्राणोपरोधं कुर्यात्, आध्मातस्याधमतो वा पुरीषकोष्ठे निचितो वायुर्विसर्पन्सहसाऽऽनाहं तीव्रतरं मरणं वा जनयेत्, शल्यार्दिताभिहतयोः क्षते वायुराश्रितो जीवितं हिंस्यात्, अतिस्निग्धस्यातियोगभयंभवेत्, रूक्षस्य वायुरङ्गप्रग्रहं कुर्यात्, दारुणकोष्ठस्य विरेचनोद्धता दोषाहृच्छूलपर्वभेदानाहाङ्गमर्दच्छर्दिमूर्च्छाक्लमाञ्जनयित्वा प्राणान् हन्युः, क्षतादीनां गर्भिण्यन्तानां छर्दनोक्तो दोषः स्यात्;तस्मादेते न विरेच्याः||१२||
tatra subhagasya sukumārōktō dōṣaḥ syāt, kṣatagudasya kṣatē gudē prāṇōparōdhakarīṁ rujāṁ janayēt,muktanālamatipravr̥ttyā hanyāt, adhōbhāgaraktapittinaṁ tadvat, vilaṅghitadurbalēndriyālpāgninirūḍhāauṣadhavēgaṁ na sahēran, kāmādivyagramanasō na pravartatē kr̥cchrēṇa vā pravartamānamayōgadōṣānkuryāt, ajīrṇina āmadōṣaḥ syāt, navajvariṇō'vipakvān dōṣān na nirharēd vātamēva ca kōpayēt, madātyayitasyamadyakṣīṇē dēhē vāyuḥ prāṇōparōdhaṁ kuryāt, ādhmātasyādhamatō vā purīṣakōṣṭhē nicitō vāyurvisarpansahasā''nāhaṁ tīvrataraṁ maraṇaṁ vā janayēt, śalyārditābhihatayōḥ kṣatē vāyurāśritō jīvitaṁ hiṁsyāt,atisnigdhasyātiyōgabhayaṁ bhavēt, rūkṣasya vāyuraṅgapragrahaṁ kuryāt, dāruṇakōṣṭhasya virēcanōddhatādōṣā hr̥cchūlaparvabhēdānāhāṅgamardacchardimūrcchāklamāñjanayitvā prāṇān hanyuḥ, kṣatādīnāṁgarbhiṇyantānāṁ chardanōktō dōṣaḥ syāt; tasmādētē na virēcyāḥ||12||
tatra subhagasya sukumārōktō dōṣaḥ syāt, kṣatagudasya kṣatē gudē prāṇōparōdhakarīṁ rujāṁ janayēt,muktanālamatipravr̥ttyā hanyāt, adhōbhāgaraktapittinaṁ tadvat, vilaṅghitadurbalēndriyālpāgninirūḍhāauṣadhavēgaṁ na sahēran, kāmādivyagramanasō na pravartatē kr̥cchrēṇa vā pravartamānamayōgadōṣānkuryāt, ajīrṇina āmadōṣaḥ syāt, navajvariṇō'vipakvān dōṣān na nirharēd vātamēva ca kōpayēt, madātyayitasyamadyakṣīṇē dēhē vāyuḥ prāṇōparōdhaṁ kuryāt, ādhmātasyādhamatō vā purīṣakōṣṭhē nicitō vāyurvisarpansahasā''nāhaṁ tīvrataraṁ maraṇaṁ vā janayēt, śalyārditābhihatayōḥ kṣatē vāyurāśritō jīvitaṁ hiṁsyāt,atisnigdhasyātiyōgabhayaṁ bhavēt, rūkṣasya vāyuraṅgapragrahaṁ kuryāt, dāruṇakōṣṭhasya virēcanōddhatādōṣā hr̥cchūlaparvabhēdānāhāṅgamardacchardimūrcchāklamāñjanayitvā prāṇān hanyuḥ, kṣatādīnāṁgarbhiṇyantānāṁ chardanōktō dōṣaḥ syāt; tasmādētē na virēcyāḥ||12||