Line 80: |
Line 80: |
| | | |
| आयुर्वर्णो बलं स्वास्थ्यमुत्साहोपचयौ प्रभा| | | आयुर्वर्णो बलं स्वास्थ्यमुत्साहोपचयौ प्रभा| |
| + | |
| ओजस्तेजोऽग्नयः प्राणाश्चोक्ता देहाग्निहेतुकाः||३|| | | ओजस्तेजोऽग्नयः प्राणाश्चोक्ता देहाग्निहेतुकाः||३|| |
| | | |
| āyurvarṇō balaṁ svāsthyamutsāhōpacayau prabhā| | | āyurvarṇō balaṁ svāsthyamutsāhōpacayau prabhā| |
| + | |
| ōjastējō'gnayaḥ prāṇāścōktā dēhāgnihētukāḥ||3|| | | ōjastējō'gnayaḥ prāṇāścōktā dēhāgnihētukāḥ||3|| |
| | | |
| AyurvarNo balaM svAsthyamutsAhopacayau prabhA| | | AyurvarNo balaM svAsthyamutsAhopacayau prabhA| |
| + | |
| ojastejo~agnayaH prANAshcoktA dehAgnihetukAH||3|| | | ojastejo~agnayaH prANAshcoktA dehAgnihetukAH||3|| |
| | | |
Line 91: |
Line 94: |
| | | |
| शान्तेऽग्नौ म्रियते, युक्ते चिरं जीवत्यनामयः| | | शान्तेऽग्नौ म्रियते, युक्ते चिरं जीवत्यनामयः| |
| + | |
| रोगी स्याद्विकृते, मूलमग्निस्तस्मान्निरुच्यते||४|| | | रोगी स्याद्विकृते, मूलमग्निस्तस्मान्निरुच्यते||४|| |
| | | |
| śāntē'gnau mriyatē, yuktē ciraṁ jīvatyanāmayaḥ| | | śāntē'gnau mriyatē, yuktē ciraṁ jīvatyanāmayaḥ| |
| + | |
| rōgī syādvikr̥tē, mūlamAgnistasmānnirucyatē||4|| | | rōgī syādvikr̥tē, mūlamAgnistasmānnirucyatē||4|| |
| | | |
| shAnte~agnau mriyate, yukte ciraM jIvatyanAmayaH| | | shAnte~agnau mriyate, yukte ciraM jIvatyanAmayaH| |
| + | |
| rogI syAdvikRute, mUlamagnistasmAnnirucyate||4|| | | rogI syAdvikRute, mUlamagnistasmAnnirucyate||4|| |
| | | |
Line 102: |
Line 108: |
| | | |
| यदन्नं देहधात्वोजोबलवर्णादिपोषकम्| | | यदन्नं देहधात्वोजोबलवर्णादिपोषकम्| |
| + | |
| तत्राग्निर्हेतुराहारान्न ह्यपक्वाद्रसादयः||५|| | | तत्राग्निर्हेतुराहारान्न ह्यपक्वाद्रसादयः||५|| |
| | | |
| yadannaṁ dēhadhātvōjōbalavarṇādipōṣakam| | | yadannaṁ dēhadhātvōjōbalavarṇādipōṣakam| |
| + | |
| tatrāgnirhēturāhārānna hyapakvādrasādayaḥ||5|| | | tatrāgnirhēturāhārānna hyapakvādrasādayaḥ||5|| |
| | | |
| yadannaM dehadhAtvojobalavarNAdipoShakam| | | yadannaM dehadhAtvojobalavarNAdipoShakam| |
| + | |
| tatrAgnirheturAhArAnna hyapakvAdrasAdayaH||5|| | | tatrAgnirheturAhArAnna hyapakvAdrasAdayaH||5|| |
| | | |
Line 115: |
Line 124: |
| | | |
| अन्नमादानकर्मा तु प्राणः कोष्ठं प्रकर्षति| | | अन्नमादानकर्मा तु प्राणः कोष्ठं प्रकर्षति| |
| + | |
| तद्द्रवैर्भिन्नसङ्घातं स्नेहेन मृदुतां गतम्||६|| | | तद्द्रवैर्भिन्नसङ्घातं स्नेहेन मृदुतां गतम्||६|| |
| | | |
| समानेनावधूतोऽग्निरुदर्यः पवनोद्वहः| | | समानेनावधूतोऽग्निरुदर्यः पवनोद्वहः| |
| + | |
| काले भुक्तं समं सम्यक् पचत्यायुर्विवृद्धये||७|| | | काले भुक्तं समं सम्यक् पचत्यायुर्विवृद्धये||७|| |
| | | |
| एवं रसमलायान्नमाशयस्थमधः स्थितः| | | एवं रसमलायान्नमाशयस्थमधः स्थितः| |
| + | |
| पचत्यग्निर्यथा स्थाल्यामोदनायाम्बुतण्डुलम्||८|| | | पचत्यग्निर्यथा स्थाल्यामोदनायाम्बुतण्डुलम्||८|| |
| | | |
| annamādānakarmā tu prāṇaḥ kōṣṭhaṁ prakarṣati| | | annamādānakarmā tu prāṇaḥ kōṣṭhaṁ prakarṣati| |
| + | |
| taddravairbhinnasaṅghātaṁ snēhēna mr̥dutāṁ gatam||6|| | | taddravairbhinnasaṅghātaṁ snēhēna mr̥dutāṁ gatam||6|| |
| | | |
| samānēnāvadhūtō'gnirudaryaḥ [1] pavanōdvahaḥ| | | samānēnāvadhūtō'gnirudaryaḥ [1] pavanōdvahaḥ| |
| + | |
| kālē bhuktaṁ samaṁ samyak pacatyāyurvivr̥ddhayē||7|| | | kālē bhuktaṁ samaṁ samyak pacatyāyurvivr̥ddhayē||7|| |
| | | |
| ēvaṁ rasamalāyānnamāśayasthamadhaḥ sthitaḥ| | | ēvaṁ rasamalāyānnamāśayasthamadhaḥ sthitaḥ| |
| + | |
| pacatyAgniryathā sthālyāmōdanāyāmbutaṇḍulam||8|| | | pacatyAgniryathā sthālyāmōdanāyāmbutaṇḍulam||8|| |
| | | |
| annamAdAnakarmA tu prANaH koShThaM prakarShati| | | annamAdAnakarmA tu prANaH koShThaM prakarShati| |
| + | |
| taddravairbhinnasa~gghAtaM snehena mRudutAM gatam||6|| | | taddravairbhinnasa~gghAtaM snehena mRudutAM gatam||6|| |
| | | |
| samAnenAvadhUto~agnirudaryaH [1] pavanodvahaH| | | samAnenAvadhUto~agnirudaryaH [1] pavanodvahaH| |
| + | |
| kAle bhuktaM samaM samyak pacatyAyurvivRuddhaye||7|| | | kAle bhuktaM samaM samyak pacatyAyurvivRuddhaye||7|| |
| | | |
| evaM rasamalAyAnnamAshayasthamadhaH sthitaH| | | evaM rasamalAyAnnamAshayasthamadhaH sthitaH| |
| + | |
| pacatyagniryathA sthAlyAmodanAyAmbutaNDulam||8|| | | pacatyagniryathA sthAlyAmodanAyAmbutaNDulam||8|| |
| | | |
Line 146: |
Line 164: |
| | | |
| अन्नस्य भुक्तमात्रस्य षड्रसस्य प्रपाकतः| | | अन्नस्य भुक्तमात्रस्य षड्रसस्य प्रपाकतः| |
| + | |
| मधुराद्यात् कफो भावात् फेनभूत [४] उदीर्यते||९|| | | मधुराद्यात् कफो भावात् फेनभूत [४] उदीर्यते||९|| |
| | | |
| परं तु पच्यमानस्य विदग्धस्याम्लभावतः| | | परं तु पच्यमानस्य विदग्धस्याम्लभावतः| |
| + | |
| आशयाच्च्यवमानस्य पित्तमच्छमुदीर्यते||१०|| | | आशयाच्च्यवमानस्य पित्तमच्छमुदीर्यते||१०|| |
| | | |
| पक्वाशयं तु प्राप्तस्य शोष्यमाणस्य वह्निना| | | पक्वाशयं तु प्राप्तस्य शोष्यमाणस्य वह्निना| |
| + | |
| परिपिण्डितपक्वस्य वायुः स्यात् कटुभावतः||११|| | | परिपिण्डितपक्वस्य वायुः स्यात् कटुभावतः||११|| |
| | | |
| annasya bhuktamātrasya ṣaḍrasasya prapākataḥ| | | annasya bhuktamātrasya ṣaḍrasasya prapākataḥ| |
| + | |
| madhurādyāt kaphō bhāvāt phēnabhūta udīryatē||9|| | | madhurādyāt kaphō bhāvāt phēnabhūta udīryatē||9|| |
| | | |
| paraṁ tu pacyamānasya vidagdhasyāmlabhāvataḥ| | | paraṁ tu pacyamānasya vidagdhasyāmlabhāvataḥ| |
| + | |
| āśayāccyavamānasya Pittamacchamudīryatē||10|| | | āśayāccyavamānasya Pittamacchamudīryatē||10|| |
| | | |
| pakvāśayaṁ tu prāptasya śōṣyamāṇasya vahninā| | | pakvāśayaṁ tu prāptasya śōṣyamāṇasya vahninā| |
| + | |
| paripiṇḍitapakvasya Vātaḥ syāt kaṭubhāvataḥ||11|| | | paripiṇḍitapakvasya Vātaḥ syāt kaṭubhāvataḥ||11|| |
| | | |
| annasya bhuktamAtrasya ShaDrasasya prapAkataH| | | annasya bhuktamAtrasya ShaDrasasya prapAkataH| |
| + | |
| madhurAdyAt kapho bhAvAt phenabhUta [4] udIryate||9|| | | madhurAdyAt kapho bhAvAt phenabhUta [4] udIryate||9|| |
| | | |
| paraM tu pacyamAnasya vidagdhasyAmlabhAvataH| | | paraM tu pacyamAnasya vidagdhasyAmlabhAvataH| |
| + | |
| AshayAccyavamAnasya pittamacchamudIryate||10|| | | AshayAccyavamAnasya pittamacchamudIryate||10|| |
| | | |
| pakvAshayaM tu prAptasya shoShyamANasya vahninA| | | pakvAshayaM tu prAptasya shoShyamANasya vahninA| |
| + | |
| paripiNDitapakvasya vAyuH syAt kaTubhAvataH||11|| | | paripiNDitapakvasya vAyuH syAt kaTubhAvataH||11|| |
| | | |
Line 181: |
Line 208: |
| | | |
| अन्नमिष्टं ह्युपहितमिष्टैर्गन्धादिभिः पृथक्| | | अन्नमिष्टं ह्युपहितमिष्टैर्गन्धादिभिः पृथक्| |
| + | |
| देहे प्रीणाति गन्धादीन् घ्राणादीनीन्द्रियाणि च||१२|| | | देहे प्रीणाति गन्धादीन् घ्राणादीनीन्द्रियाणि च||१२|| |
| | | |
| annamiṣṭaṁ hyupahitamiṣṭairgandhādibhiḥ pr̥thak| | | annamiṣṭaṁ hyupahitamiṣṭairgandhādibhiḥ pr̥thak| |
| + | |
| dēhē prīṇāti gandhādīn ghrāṇādīnīndriyāṇi ca||12|| | | dēhē prīṇāti gandhādīn ghrāṇādīnīndriyāṇi ca||12|| |
| | | |
| annamiShTaM hyupahitamiShTairgandhAdibhiH [1] pRuthak| | | annamiShTaM hyupahitamiShTairgandhAdibhiH [1] pRuthak| |
| + | |
| dehe prINAti gandhAdIn ghrANAdInIndriyANi [2] ca||12|| | | dehe prINAti gandhAdIn ghrANAdInIndriyANi [2] ca||12|| |
| | | |
Line 192: |
Line 222: |
| | | |
| भौमाप्याग्नेयवायव्याः पञ्चोष्माणः सनाभसाः| | | भौमाप्याग्नेयवायव्याः पञ्चोष्माणः सनाभसाः| |
| + | |
| पञ्चाहारगुणान्स्वान्स्वान्पार्थिवादीन्पचन्ति हि||१३|| | | पञ्चाहारगुणान्स्वान्स्वान्पार्थिवादीन्पचन्ति हि||१३|| |
| | | |
| bhaumāpyāgnēyavāyavyāḥ pañcōṣmāṇaḥ sanābhasāḥ| | | bhaumāpyāgnēyavāyavyāḥ pañcōṣmāṇaḥ sanābhasāḥ| |
| + | |
| pañcāhāraguṇānsvānsvānpārthivādīnpacanti hi||13|| | | pañcāhāraguṇānsvānsvānpārthivādīnpacanti hi||13|| |
| | | |
| bhaumApyAgneyavAyavyAH pa~jcoShmANaH sanAbhasAH| | | bhaumApyAgneyavAyavyAH pa~jcoShmANaH sanAbhasAH| |
| + | |
| pa~jcAhAraguNAnsvAnsvAnpArthivAdInpacanti hi||13|| | | pa~jcAhAraguNAnsvAnsvAnpArthivAdInpacanti hi||13|| |
| | | |
Line 203: |
Line 236: |
| | | |
| यथास्वं स्वं च पुष्णन्ति देहे द्रव्यगुणाः पृथक्| | | यथास्वं स्वं च पुष्णन्ति देहे द्रव्यगुणाः पृथक्| |
| + | |
| पार्थिवाः पार्थिवानेव शेषाः शेषांश्च कृत्स्नशः||१४|| | | पार्थिवाः पार्थिवानेव शेषाः शेषांश्च कृत्स्नशः||१४|| |
| | | |
| yathāsvaṁ svaṁ ca puṣṇanti dēhē dravyaguṇāḥ pr̥thak| | | yathāsvaṁ svaṁ ca puṣṇanti dēhē dravyaguṇāḥ pr̥thak| |
| + | |
| pārthivāḥ pārthivānēva śēṣāḥ śēṣāṁśca kr̥tsnaśaḥ||14|| | | pārthivāḥ pārthivānēva śēṣāḥ śēṣāṁśca kr̥tsnaśaḥ||14|| |
| | | |
| yathAsvaM svaM ca puShNanti dehe dravyaguNAH pRuthak| | | yathAsvaM svaM ca puShNanti dehe dravyaguNAH pRuthak| |
| + | |
| pArthivAH pArthivAneva sheShAH sheShAMshca kRutsnashaH||14|| | | pArthivAH pArthivAneva sheShAH sheShAMshca kRutsnashaH||14|| |
| | | |
Line 216: |
Line 252: |
| | | |
| सप्तभिर्देहधातारो धातवो द्विविधं पुनः| | | सप्तभिर्देहधातारो धातवो द्विविधं पुनः| |
| + | |
| यथास्वमग्निभिः पाकं यान्ति किट्टप्रसादवत् ||१५|| | | यथास्वमग्निभिः पाकं यान्ति किट्टप्रसादवत् ||१५|| |
| | | |
| saptabhirdēhadhātārō dhātavō dvividhaṁ punaḥ| | | saptabhirdēhadhātārō dhātavō dvividhaṁ punaḥ| |
| + | |
| yathāsvamAgnibhiḥ pākaṁ yānti kiṭṭaprasādavat ||15|| | | yathāsvamAgnibhiḥ pākaṁ yānti kiṭṭaprasādavat ||15|| |
| | | |
| saptabhirdehadhAtAro dhAtavo dvividhaM punaH| | | saptabhirdehadhAtAro dhAtavo dvividhaM punaH| |
| + | |
| yathAsvamagnibhiH pAkaM yAnti kiTTaprasAdavat [1] ||15|| | | yathAsvamagnibhiH pAkaM yAnti kiTTaprasAdavat [1] ||15|| |
| | | |
Line 227: |
Line 266: |
| | | |
| रसाद्रक्तं ततो मांसं मांसान्मेदस्ततोऽस्थि च| | | रसाद्रक्तं ततो मांसं मांसान्मेदस्ततोऽस्थि च| |
| + | |
| अस्थ्नो मज्जा ततः शुक्रं शुक्राद्गर्भः प्रसादजः||१६|| | | अस्थ्नो मज्जा ततः शुक्रं शुक्राद्गर्भः प्रसादजः||१६|| |
| | | |
| rasādraktaṁ tatō māṁsaṁ māṁsānmēdastatō'sthi ca| | | rasādraktaṁ tatō māṁsaṁ māṁsānmēdastatō'sthi ca| |
| + | |
| asthnō majjā tataḥ śukraṁ śukrādgarbhaḥ prasādajaḥ||16|| | | asthnō majjā tataḥ śukraṁ śukrādgarbhaḥ prasādajaḥ||16|| |
| | | |
| rasAdraktaM tato mAMsaM mAMsAnmedastato~asthi ca| | | rasAdraktaM tato mAMsaM mAMsAnmedastato~asthi ca| |
| + | |
| asthno majjA tataH shukraM shukrAdgarbhaH prasAdajaH||16|| | | asthno majjA tataH shukraM shukrAdgarbhaH prasAdajaH||16|| |
| | | |
Line 240: |
Line 282: |
| | | |
| रसात् स्तन्यं ततो रक्तमसृजः कण्डराः सिराः| | | रसात् स्तन्यं ततो रक्तमसृजः कण्डराः सिराः| |
| + | |
| मांसाद्वसा त्वचः षट् च मेदसः स्नायुसम्भवः||१७|| | | मांसाद्वसा त्वचः षट् च मेदसः स्नायुसम्भवः||१७|| |
| | | |
| rasāt stanyaṁ tatō raktamasr̥jaḥ kaṇḍarāḥ sirāḥ| | | rasāt stanyaṁ tatō raktamasr̥jaḥ kaṇḍarāḥ sirāḥ| |
| + | |
| māṁsādvasā tvacaḥ ṣaṭ ca mēdasaḥ snāyusambhavaḥ ||17|| | | māṁsādvasā tvacaḥ ṣaṭ ca mēdasaḥ snāyusambhavaḥ ||17|| |
| | | |
| rasAt stanyaM tato [2] raktamasRujaH kaNDarAH sirAH| | | rasAt stanyaM tato [2] raktamasRujaH kaNDarAH sirAH| |
| + | |
| mAMsAdvasA tvacaH ShaT ca medasaH snAyusambhavaH [3] ||17|| | | mAMsAdvasA tvacaH ShaT ca medasaH snAyusambhavaH [3] ||17|| |
| | | |
Line 253: |
Line 298: |
| | | |
| किट्टमन्नस्य विण्मूत्रं, रसस्य तु कफोऽसृजः| | | किट्टमन्नस्य विण्मूत्रं, रसस्य तु कफोऽसृजः| |
| + | |
| पित्तं, मांसस्य खमला, मलः स्वेदस्तु मेदसः||१८|| | | पित्तं, मांसस्य खमला, मलः स्वेदस्तु मेदसः||१८|| |
| | | |
| स्यात्किट्टं केशलोमास्थ्नो, मज्ज्ञः स्नेहोऽक्षिविट्त्वचाम्| | | स्यात्किट्टं केशलोमास्थ्नो, मज्ज्ञः स्नेहोऽक्षिविट्त्वचाम्| |
| + | |
| प्रसादकिट्टे धातूनां पाकादेवंविधर्च्छतः ||१९|| | | प्रसादकिट्टे धातूनां पाकादेवंविधर्च्छतः ||१९|| |
| | | |
Line 261: |
Line 308: |
| | | |
| kiṭṭamannasya viṇmūtraṁ, rasasya tu kaphō'sr̥jaḥ| | | kiṭṭamannasya viṇmūtraṁ, rasasya tu kaphō'sr̥jaḥ| |
| + | |
| Pittaṁ, māṁsasya khamalā, malaḥ svēdastu mēdasaḥ||18|| | | Pittaṁ, māṁsasya khamalā, malaḥ svēdastu mēdasaḥ||18|| |
| | | |
| syātkiṭṭaṁ kēśalōmāsthnō, majjñaḥ snēhō'kṣiviṭtvacām| | | syātkiṭṭaṁ kēśalōmāsthnō, majjñaḥ snēhō'kṣiviṭtvacām| |
| + | |
| prasādakiṭṭē dhātūnāṁ pākādēvaṁvidharcchataḥ ||19|| | | prasādakiṭṭē dhātūnāṁ pākādēvaṁvidharcchataḥ ||19|| |
| | | |
Line 269: |
Line 318: |
| | | |
| kiTTamannasya viNmUtraM, rasasya tu kapho~asRujaH| | | kiTTamannasya viNmUtraM, rasasya tu kapho~asRujaH| |
| + | |
| pittaM, mAMsasya khamalA, malaH svedastu medasaH||18|| | | pittaM, mAMsasya khamalA, malaH svedastu medasaH||18|| |
| | | |
| syAtkiTTaM keshalomAsthno, majj~jaH sneho~akShiviTtvacAm| | | syAtkiTTaM keshalomAsthno, majj~jaH sneho~akShiviTtvacAm| |
| + | |
| prasAdakiTTe dhAtUnAM pAkAdevaMvidharcchataH [4] ||19|| | | prasAdakiTTe dhAtUnAM pAkAdevaMvidharcchataH [4] ||19|| |
| | | |
Line 289: |
Line 340: |
| | | |
| षड्भिः केचिदहोरात्रैरिच्छन्ति परिवर्तनम्| | | षड्भिः केचिदहोरात्रैरिच्छन्ति परिवर्तनम्| |
| + | |
| सन्तत्या भोज्यधातूनां परिवृत्तिस्तु चक्रवत्||२१|| | | सन्तत्या भोज्यधातूनां परिवृत्तिस्तु चक्रवत्||२१|| |
| | | |
| ṣaḍbhiḥ kēcidahōrātrairicchanti parivartanam| | | ṣaḍbhiḥ kēcidahōrātrairicchanti parivartanam| |
| + | |
| santatyā bhōjyadhātūnāṁ parivr̥ttistu cakravat||21|| | | santatyā bhōjyadhātūnāṁ parivr̥ttistu cakravat||21|| |
| | | |
| ShaDbhiH kecidahorAtrairicchanti parivartanam| | | ShaDbhiH kecidahorAtrairicchanti parivartanam| |
| + | |
| santatyA bhojyadhAtUnAM parivRuttistu cakravat||21|| | | santatyA bhojyadhAtUnAM parivRuttistu cakravat||21|| |
| | | |
Line 304: |
Line 358: |
| | | |
| (इत्युक्तवन्तमाचार्यं शिष्यस्त्विदमचोदयत्| | | (इत्युक्तवन्तमाचार्यं शिष्यस्त्विदमचोदयत्| |
| + | |
| रसाद्रक्तं विसदृशात् कथं देहेऽभिजायते||२२|| | | रसाद्रक्तं विसदृशात् कथं देहेऽभिजायते||२२|| |
| | | |
| रसस्य च न रागोऽस्ति स कथं याति रक्तताम्| | | रसस्य च न रागोऽस्ति स कथं याति रक्तताम्| |
| + | |
| द्रवाद्रक्तात्स्थिरं मांसं कथं तज्जायते नृणाम्||२३|| | | द्रवाद्रक्तात्स्थिरं मांसं कथं तज्जायते नृणाम्||२३|| |
| | | |
| द्रवधातोः स्थिरान्मांसान्मेदसः सम्भवः कथम्| | | द्रवधातोः स्थिरान्मांसान्मेदसः सम्भवः कथम्| |
| + | |
| श्लक्ष्णाभ्यां मांसमेदोभ्यां खरत्वं कथमस्थिषु||२४|| | | श्लक्ष्णाभ्यां मांसमेदोभ्यां खरत्वं कथमस्थिषु||२४|| |
| | | |
| खरेष्वस्थिषु मज्जा च केन स्निग्धो मृदुस्तथा| | | खरेष्वस्थिषु मज्जा च केन स्निग्धो मृदुस्तथा| |
| + | |
| मज्ज्ञश्च परिणामेन यदि शुक्रं प्रवर्तते||२५|| | | मज्ज्ञश्च परिणामेन यदि शुक्रं प्रवर्तते||२५|| |
| | | |
| सर्वदेहगतं शुक्रं प्रवदन्ति मनीषिणः| | | सर्वदेहगतं शुक्रं प्रवदन्ति मनीषिणः| |
| + | |
| तथाऽस्थिमध्यमज्ज्ञश्च शुक्रं भवति देहिनाम्||२६|| | | तथाऽस्थिमध्यमज्ज्ञश्च शुक्रं भवति देहिनाम्||२६|| |
| | | |
Line 321: |
Line 380: |
| | | |
| (ityuktavantamācāryaṁ śiṣyastvidamacōdayat| | | (ityuktavantamācāryaṁ śiṣyastvidamacōdayat| |
| + | |
| rasādraktaṁ visadr̥śāt kathaṁ dēhē'bhijāyatē||22|| | | rasādraktaṁ visadr̥śāt kathaṁ dēhē'bhijāyatē||22|| |
| | | |
| rasasya ca na rāgō'sti sa kathaṁ yāti raktatām| | | rasasya ca na rāgō'sti sa kathaṁ yāti raktatām| |
| + | |
| dravādraktātsthiraṁ māṁsaṁ kathaṁ tajjāyatē nr̥ṇām||23|| | | dravādraktātsthiraṁ māṁsaṁ kathaṁ tajjāyatē nr̥ṇām||23|| |
| | | |
| dravadhātōḥ sthirānmāṁsānmēdasaḥ sambhavaḥ katham| | | dravadhātōḥ sthirānmāṁsānmēdasaḥ sambhavaḥ katham| |
| + | |
| ślakṣṇābhyāṁ māṁsamēdōbhyāṁ kharatvaṁ kathamasthiṣu||24|| | | ślakṣṇābhyāṁ māṁsamēdōbhyāṁ kharatvaṁ kathamasthiṣu||24|| |
| | | |
| kharēṣvasthiṣu majjā ca kēna snigdhō mr̥dustathā| | | kharēṣvasthiṣu majjā ca kēna snigdhō mr̥dustathā| |
| + | |
| majjñaśca pariṇāmēna yadi śukraṁ pravartatē||25|| | | majjñaśca pariṇāmēna yadi śukraṁ pravartatē||25|| |
| | | |
Line 339: |
Line 402: |
| | | |
| (ityuktavantamAcAryaM [6] shiShyastvidamacodayat| | | (ityuktavantamAcAryaM [6] shiShyastvidamacodayat| |
| + | |
| rasAdraktaM visadRushAt [7] kathaM dehe~abhijAyate||22|| | | rasAdraktaM visadRushAt [7] kathaM dehe~abhijAyate||22|| |
| | | |
| rasasya ca na rAgo~asti sa kathaM yAti raktatAm| | | rasasya ca na rAgo~asti sa kathaM yAti raktatAm| |
| + | |
| dravAdraktAtsthiraM mAMsaM kathaM tajjAyate nRuNAm||23|| | | dravAdraktAtsthiraM mAMsaM kathaM tajjAyate nRuNAm||23|| |
| | | |
| dravadhAtoH [8] sthirAnmAMsAnmedasaH sambhavaH katham| | | dravadhAtoH [8] sthirAnmAMsAnmedasaH sambhavaH katham| |
| + | |
| shlakShNAbhyAM mAMsamedobhyAM kharatvaM kathamasthiShu||24|| | | shlakShNAbhyAM mAMsamedobhyAM kharatvaM kathamasthiShu||24|| |
| | | |
| khareShvasthiShu majjA ca kena snigdho mRudustathA| | | khareShvasthiShu majjA ca kena snigdho mRudustathA| |
| + | |
| majj~jashca pariNAmena yadi shukraM pravartate||25|| | | majj~jashca pariNAmena yadi shukraM pravartate||25|| |
| | | |
Line 363: |
Line 430: |
| | | |
| तेजो रसानां सर्वेषां मनुजानां यदुच्यते| | | तेजो रसानां सर्वेषां मनुजानां यदुच्यते| |
| + | |
| पित्तोष्मणः स रागेण रसो रक्तत्वमृच्छति||२८|| | | पित्तोष्मणः स रागेण रसो रक्तत्वमृच्छति||२८|| |
| | | |
| ēvamuktastu śiṣyēṇa guruḥ prāhēdamuttaram||27|| | | ēvamuktastu śiṣyēṇa guruḥ prāhēdamuttaram||27|| |
| | | |
− | tējō rasānāṁ sarvēṣāṁ manujānāṁ yaducyatē| | + | tējō rasānāṁ sarvēṣāṁ manujānāṁ yaducyatē| |
| + | |
| pittōṣmaṇaḥ sa rāgēṇa rasō raktatvamr̥cchati||28|| | | pittōṣmaṇaḥ sa rāgēṇa rasō raktatvamr̥cchati||28|| |
| | | |
Line 373: |
Line 442: |
| | | |
| chidraM na dRushyate~asthnAM ca tanniHsarati vA katham| | | chidraM na dRushyate~asthnAM ca tanniHsarati vA katham| |
| + | |
| evamuktastu shiShyeNa guruH prAhedamuttaram||27|| | | evamuktastu shiShyeNa guruH prAhedamuttaram||27|| |
| | | |
| tejo rasAnAM sarveShAM manujAnAM yaducyate| | | tejo rasAnAM sarveShAM manujAnAM yaducyate| |
| + | |
| pittoShmaNaH sa rAgeNa raso raktatvamRucchati||28|| | | pittoShmaNaH sa rAgeNa raso raktatvamRucchati||28|| |
| | | |
Line 385: |
Line 456: |
| | | |
| वाय्वम्बुतेजसा रक्तमूष्मणा चाभिसंयुतम्| | | वाय्वम्बुतेजसा रक्तमूष्मणा चाभिसंयुतम्| |
| + | |
| स्थिरतां प्राप्य मांसं स्यात् स्वोष्मणा पक्वमेव तत् ||२९|| | | स्थिरतां प्राप्य मांसं स्यात् स्वोष्मणा पक्वमेव तत् ||२९|| |
| | | |
| vāyvambutējasā raktamūṣmaṇā cābhisaṁyutam| | | vāyvambutējasā raktamūṣmaṇā cābhisaṁyutam| |
| + | |
| sthiratāṁ prāpya māṁsaṁ syāt svōṣmaṇā pakvamēva tat ||29|| | | sthiratāṁ prāpya māṁsaṁ syāt svōṣmaṇā pakvamēva tat ||29|| |
| | | |
| vAyvambutejasA raktamUShmaNA cAbhisaMyutam| | | vAyvambutejasA raktamUShmaNA cAbhisaMyutam| |
| + | |
| sthiratAM prApya mAMsaM syAt svoShmaNA pakvameva tat [9] ||29|| | | sthiratAM prApya mAMsaM syAt svoShmaNA pakvameva tat [9] ||29|| |
| | | |
Line 442: |
Line 516: |
| | | |
| वाय्वाकाशादिभिर्भावैः सौषिर्यं जायतेऽस्थिषु| | | वाय्वाकाशादिभिर्भावैः सौषिर्यं जायतेऽस्थिषु| |
| + | |
| तेन स्रवति तच्छुक्रं नवात् कुम्भादिवोदकम्||३३|| | | तेन स्रवति तच्छुक्रं नवात् कुम्भादिवोदकम्||३३|| |
| | | |
| स्रोतोभिः स्यन्दते देहात् समन्ताच्छुक्रवाहिभिः | | | स्रोतोभिः स्यन्दते देहात् समन्ताच्छुक्रवाहिभिः | |
| + | |
| हर्षेणोदीरितं वेगात् सङ्कल्पाच्च मनोभवात्||३४|| | | हर्षेणोदीरितं वेगात् सङ्कल्पाच्च मनोभवात्||३४|| |
| | | |
| विलीनं घृतवद्व्यायामोष्मणा स्थानविच्युतम्| | | विलीनं घृतवद्व्यायामोष्मणा स्थानविच्युतम्| |
| + | |
| बस्तौ सम्भृत्य निर्याति स्थलान्निम्नादिवोदकम्)||३५|| | | बस्तौ सम्भृत्य निर्याति स्थलान्निम्नादिवोदकम्)||३५|| |
| | | |
Line 453: |
Line 530: |
| | | |
| vāyvākāśādibhirbhāvaiḥ sauṣiryaṁ jāyatē'sthiṣu| | | vāyvākāśādibhirbhāvaiḥ sauṣiryaṁ jāyatē'sthiṣu| |
| + | |
| tēna sravati tacchukraṁ navāt kumbhādivōdakam||33|| | | tēna sravati tacchukraṁ navāt kumbhādivōdakam||33|| |
| | | |
| srōtōbhiḥ syandatē dēhāt samantācchukravāhibhiḥ | | | srōtōbhiḥ syandatē dēhāt samantācchukravāhibhiḥ | |
| + | |
| harṣēṇōdīritaṁ vēgāt saṅkalpācca manōbhavāt||34|| | | harṣēṇōdīritaṁ vēgāt saṅkalpācca manōbhavāt||34|| |
| | | |
| vilīnaṁ ghr̥tavadvyāyāmōṣmaṇā sthānavicyutam| | | vilīnaṁ ghr̥tavadvyāyāmōṣmaṇā sthānavicyutam| |
| + | |
| bastau sambhr̥tya niryāti sthalānnimnādivōdakam)||35|| | | bastau sambhr̥tya niryāti sthalānnimnādivōdakam)||35|| |
| | | |
Line 464: |
Line 544: |
| | | |
| vAyvAkAshAdibhirbhAvaiH sauShiryaM jAyate~asthiShu| | | vAyvAkAshAdibhirbhAvaiH sauShiryaM jAyate~asthiShu| |
| + | |
| tena sravati tacchukraM navAt kumbhAdivodakam||33|| | | tena sravati tacchukraM navAt kumbhAdivodakam||33|| |
| | | |
− | srotobhiH syandate dehAt samantAcchukravAhibhiH [11] | | + | srotobhiH syandate dehAt samantAcchukravAhibhiH [11] | |
| + | |
| harSheNodIritaM vegAt sa~gkalpAcca manobhavAt||34|| | | harSheNodIritaM vegAt sa~gkalpAcca manobhavAt||34|| |
| | | |
| vilInaM ghRutavadvyAyAmoShmaNA sthAnavicyutam| | | vilInaM ghRutavadvyAyAmoShmaNA sthAnavicyutam| |
| + | |
| bastau sambhRutya niryAti sthalAnnimnAdivodakam)||35|| | | bastau sambhRutya niryAti sthalAnnimnAdivodakam)||35|| |
| | | |
Line 477: |
Line 560: |
| | | |
| व्यानेन रसधातुर्हि विक्षेपोचितकर्मणा| | | व्यानेन रसधातुर्हि विक्षेपोचितकर्मणा| |
| + | |
| युगपत् सर्वतोऽजस्रं देहे विक्षिप्यते सदा||३६|| | | युगपत् सर्वतोऽजस्रं देहे विक्षिप्यते सदा||३६|| |
| | | |
| vyānēna rasadhāturhi vikṣēpōcitakarmaṇā| | | vyānēna rasadhāturhi vikṣēpōcitakarmaṇā| |
| + | |
| yugapat sarvatō'jasraṁ dēhē vikṣipyatē sadā||36|| | | yugapat sarvatō'jasraṁ dēhē vikṣipyatē sadā||36|| |
| | | |
| vyAnena rasadhAturhi vikShepocitakarmaNA| | | vyAnena rasadhAturhi vikShepocitakarmaNA| |
| + | |
| yugapat sarvato~ajasraM dehe vikShipyate sadA||36|| | | yugapat sarvato~ajasraM dehe vikShipyate sadA||36|| |
| | | |
Line 490: |
Line 576: |
| | | |
| क्षिप्यमाणः खवैगुण्याद्रसः सज्जति यत्र सः| | | क्षिप्यमाणः खवैगुण्याद्रसः सज्जति यत्र सः| |
| + | |
| करोति विकृतिं तत्र खे वर्षमिव तोयदः||३७|| | | करोति विकृतिं तत्र खे वर्षमिव तोयदः||३७|| |
| | | |
| kṣipyamāṇaḥ khavaiguṇyādrasaḥ sajjati yatra saḥ| | | kṣipyamāṇaḥ khavaiguṇyādrasaḥ sajjati yatra saḥ| |
| + | |
| karōti vikr̥tiṁ tatra khē varṣamiva tōyadaḥ||37|| | | karōti vikr̥tiṁ tatra khē varṣamiva tōyadaḥ||37|| |
| | | |
| kShipyamANaH khavaiguNyAdrasaH sajjati yatra saH| | | kShipyamANaH khavaiguNyAdrasaH sajjati yatra saH| |
| + | |
| karoti [12] vikRutiM tatra khe varShamiva toyadaH||37|| | | karoti [12] vikRutiM tatra khe varShamiva toyadaH||37|| |
| | | |
Line 519: |
Line 608: |
| | | |
| अन्नस्य पक्ता सर्वेषां पक्तॄणामधिपो मतः| | | अन्नस्य पक्ता सर्वेषां पक्तॄणामधिपो मतः| |
| + | |
| तन्मूलास्ते हि तद्वृद्धिक्षयवृद्धिक्षयात्मकाः||३९|| | | तन्मूलास्ते हि तद्वृद्धिक्षयवृद्धिक्षयात्मकाः||३९|| |
| | | |
| annasya paktā sarvēṣāṁ paktr̥̄ṇāmadhipō mataḥ| | | annasya paktā sarvēṣāṁ paktr̥̄ṇāmadhipō mataḥ| |
| + | |
| tanmūlāstē hi tadvr̥ddhikṣayavr̥ddhikṣayātmakāḥ||39|| | | tanmūlāstē hi tadvr̥ddhikṣayavr̥ddhikṣayātmakāḥ||39|| |
| | | |
| annasya paktA sarveShAM paktRUNAmadhipo mataH| | | annasya paktA sarveShAM paktRUNAmadhipo mataH| |
| + | |
| tanmUlAste hi tadvRuddhikShayavRuddhikShayAtmakAH||39|| | | tanmUlAste hi tadvRuddhikShayavRuddhikShayAtmakAH||39|| |
| | | |
Line 530: |
Line 622: |
| | | |
| तस्मात्तं विधिवद्युक्तैरन्नपानेन्धनैर्हितैः| | | तस्मात्तं विधिवद्युक्तैरन्नपानेन्धनैर्हितैः| |
| + | |
| पालयेत् प्रयतस्तस्य स्थितौ ह्ययुर्बलस्थितिः||४०|| | | पालयेत् प्रयतस्तस्य स्थितौ ह्ययुर्बलस्थितिः||४०|| |
| | | |
| tasmāttaṁ vidhivadyuktairannapānēndhanairhitaiḥ| | | tasmāttaṁ vidhivadyuktairannapānēndhanairhitaiḥ| |
| + | |
| pālayēt prayatastasya sthitau hyayurbalasthitiḥ||40|| | | pālayēt prayatastasya sthitau hyayurbalasthitiḥ||40|| |
| | | |
| tasmAttaM vidhivadyuktairannapAnendhanairhitaiH| | | tasmAttaM vidhivadyuktairannapAnendhanairhitaiH| |
| + | |
| pAlayet prayatastasya sthitau hyayurbalasthitiH||40|| | | pAlayet prayatastasya sthitau hyayurbalasthitiH||40|| |
| | | |
Line 543: |
Line 638: |
| | | |
| यो हि भुङ्क्ते विधिं त्याक्त्वा ग्रहणीदोषजान् गदान्| | | यो हि भुङ्क्ते विधिं त्याक्त्वा ग्रहणीदोषजान् गदान्| |
| + | |
| स लौल्याल्लभते शीघ्रं, वक्ष्यन्तेऽतः परं तु ते||४१|| | | स लौल्याल्लभते शीघ्रं, वक्ष्यन्तेऽतः परं तु ते||४१|| |
| | | |
| yō hi bhuṅktē vidhiṁ tyāktvā Grahaṇī dōṣajān gadān| | | yō hi bhuṅktē vidhiṁ tyāktvā Grahaṇī dōṣajān gadān| |
| + | |
| sa laulyāllabhatē śīghraṁ, vakṣyantē'taḥ paraṁ tu tē||41|| | | sa laulyāllabhatē śīghraṁ, vakṣyantē'taḥ paraṁ tu tē||41|| |
| | | |
| yo hi bhu~gkte vidhiM tyAktvA grahaNIdoShajAn gadAn| | | yo hi bhu~gkte vidhiM tyAktvA grahaNIdoShajAn gadAn| |
| + | |
| sa laulyAllabhate shIghraM, vakShyante~ataH paraM tu te||41|| | | sa laulyAllabhate shIghraM, vakShyante~ataH paraM tu te||41|| |
| | | |
Line 556: |
Line 654: |
| | | |
| अभोजनादजीर्णातिभोजनाद्विषमाशनात्| | | अभोजनादजीर्णातिभोजनाद्विषमाशनात्| |
| + | |
| असात्म्यगुरुशीतातिरूक्षसन्दुष्टभोजनात्||४२|| | | असात्म्यगुरुशीतातिरूक्षसन्दुष्टभोजनात्||४२|| |
| | | |
| विरेकवमनस्नेहविभ्रमाद्व्याधिकर्षणात्| | | विरेकवमनस्नेहविभ्रमाद्व्याधिकर्षणात्| |
| + | |
| देशकालर्तुवैषम्याद्वेगानां च विधारणात्||४३|| | | देशकालर्तुवैषम्याद्वेगानां च विधारणात्||४३|| |
| | | |
| दुष्यत्यग्निः, स दुष्टोऽन्नं न तत् पचति लघ्वपि| | | दुष्यत्यग्निः, स दुष्टोऽन्नं न तत् पचति लघ्वपि| |
| + | |
| अपच्यमानं शुक्तत्वं यात्यन्नं विषरूपताम् ||४४|| | | अपच्यमानं शुक्तत्वं यात्यन्नं विषरूपताम् ||४४|| |
| | | |
| abhōjanādajīrṇātibhōjanādviṣamāśanāt| | | abhōjanādajīrṇātibhōjanādviṣamāśanāt| |
| + | |
| asātmyaguruśītātirūkṣasanduṣṭabhōjanāt||42|| | | asātmyaguruśītātirūkṣasanduṣṭabhōjanāt||42|| |
| | | |
| virēkavāmanasnēhavibhramādvyādhikarṣaṇāt| | | virēkavāmanasnēhavibhramādvyādhikarṣaṇāt| |
| + | |
| dēśakālartuvaiṣamyādvēgānāṁ ca vidhāraṇāt||43|| | | dēśakālartuvaiṣamyādvēgānāṁ ca vidhāraṇāt||43|| |
| | | |
| duṣyatyāgniḥ, sa duṣṭō'nnaṁ na tat pacati laghvapi| | | duṣyatyāgniḥ, sa duṣṭō'nnaṁ na tat pacati laghvapi| |
| + | |
| apacyamānaṁ śuktatvaṁ yātyannaṁ viṣarūpatām ||44|| | | apacyamānaṁ śuktatvaṁ yātyannaṁ viṣarūpatām ||44|| |
| | | |
| abhojanAdajIrNAtibhojanAdviShamAshanAt| | | abhojanAdajIrNAtibhojanAdviShamAshanAt| |
| + | |
| asAtmyagurushItAtirUkShasanduShTabhojanAt||42|| | | asAtmyagurushItAtirUkShasanduShTabhojanAt||42|| |
| | | |
| virekavamanasnehavibhramAdvyAdhikarShaNAt| | | virekavamanasnehavibhramAdvyAdhikarShaNAt| |
| + | |
| deshakAlartuvaiShamyAdvegAnAM ca vidhAraNAt||43|| | | deshakAlartuvaiShamyAdvegAnAM ca vidhAraNAt||43|| |
| | | |
| duShyatyagniH, sa duShTo~annaM na tat pacati laghvapi| | | duShyatyagniH, sa duShTo~annaM na tat pacati laghvapi| |
| + | |
| apacyamAnaM shuktatvaM yAtyannaM viSharUpatAm [14] ||44|| | | apacyamAnaM shuktatvaM yAtyannaM viSharUpatAm [14] ||44|| |
| | | |
Line 589: |
Line 696: |
| | | |
| तस्य लिङ्गमजीर्णस्य विष्टम्भः सदनं तथा| | | तस्य लिङ्गमजीर्णस्य विष्टम्भः सदनं तथा| |
| + | |
| शिरसो रुक् च मूर्च्छा च भ्रमः पृष्ठकटिग्रहः||४५|| | | शिरसो रुक् च मूर्च्छा च भ्रमः पृष्ठकटिग्रहः||४५|| |
| | | |
| जृम्भाऽङ्गमर्दस्तृष्णा च ज्वरश्छर्दिः प्रवाहणम्| | | जृम्भाऽङ्गमर्दस्तृष्णा च ज्वरश्छर्दिः प्रवाहणम्| |
| + | |
| अरोचकोऽविपाकश्च, घोरमन्नविषं च तत्||४६|| | | अरोचकोऽविपाकश्च, घोरमन्नविषं च तत्||४६|| |
| | | |