Line 1,054: |
Line 1,054: |
| व्यायामतीक्ष्णातिविरेकबस्तिचिन्ताभयत्रासगदातिचाराः| | | व्यायामतीक्ष्णातिविरेकबस्तिचिन्ताभयत्रासगदातिचाराः| |
| छर्द्यामसन्धारणकर्शनानिहृद्रोगकर्तॄणितथाऽभिघातः||७७|| | | छर्द्यामसन्धारणकर्शनानिहृद्रोगकर्तॄणितथाऽभिघातः||७७|| |
| + | |
| वैवर्ण्यमूर्च्छाज्वरकासहिक्काश्वासास्यवैरस्यतृषाप्रमोहाः| | | वैवर्ण्यमूर्च्छाज्वरकासहिक्काश्वासास्यवैरस्यतृषाप्रमोहाः| |
| छर्दिःकफोत्क्लेशरुजोऽरुचिश्चहृद्रोगजाःस्युर्विविधास्तथाऽन्ये||७८|| | | छर्दिःकफोत्क्लेशरुजोऽरुचिश्चहृद्रोगजाःस्युर्विविधास्तथाऽन्ये||७८|| |
| + | |
| हृच्छून्यभावद्रवशोषभेदस्तम्भाःसमोहाःपवनाद्विशेषः| | | हृच्छून्यभावद्रवशोषभेदस्तम्भाःसमोहाःपवनाद्विशेषः| |
| पित्तात्तमोदूयनदाहमोहाःसन्त्रासतापज्वरपीतभावाः||७९|| | | पित्तात्तमोदूयनदाहमोहाःसन्त्रासतापज्वरपीतभावाः||७९|| |
| + | |
| स्तब्धंगुरुस्यात्स्तिमितंचमर्मकफात्प्रसेकज्वरकासतन्द्राः| | | स्तब्धंगुरुस्यात्स्तिमितंचमर्मकफात्प्रसेकज्वरकासतन्द्राः| |
| विद्यात्त्रिदोषंत्वपिसर्वलिङ्गंतीव्रार्तितोदंकृमिजंसकण्डूम्||८०|| | | विद्यात्त्रिदोषंत्वपिसर्वलिङ्गंतीव्रार्तितोदंकृमिजंसकण्डूम्||८०|| |
| + | |
| vyāyāmatīkṣṇātivirēkabasticintābhayatrāsagadāticārāḥ| | | vyāyāmatīkṣṇātivirēkabasticintābhayatrāsagadāticārāḥ| |
| chardyāmasandhāraṇakarśanāni hr̥drōgakartr̥̄ṇi tathā'bhighātaḥ||77|| | | chardyāmasandhāraṇakarśanāni hr̥drōgakartr̥̄ṇi tathā'bhighātaḥ||77|| |
| + | |
| vaivarṇyamūrcchājwarakāsahikkāśvāsāsyavairasyatr̥ṣāpramōhāḥ| | | vaivarṇyamūrcchājwarakāsahikkāśvāsāsyavairasyatr̥ṣāpramōhāḥ| |
| chardiḥ kaphōtklēśarujō'ruciśca hr̥drōgajāḥ syurvividhāstathā'nyē||78|| | | chardiḥ kaphōtklēśarujō'ruciśca hr̥drōgajāḥ syurvividhāstathā'nyē||78|| |
| + | |
| hr̥cchūnyabhāvadravaśōṣabhēdastambhāḥ samōhāḥ pavanādviśēṣaḥ| | | hr̥cchūnyabhāvadravaśōṣabhēdastambhāḥ samōhāḥ pavanādviśēṣaḥ| |
| pittāttamōdūyanadāhamōhāḥ santrāsatāpajwarapītabhāvāḥ||79|| | | pittāttamōdūyanadāhamōhāḥ santrāsatāpajwarapītabhāvāḥ||79|| |
| + | |
| stabdhaṁ guru syāt stimitaṁ ca marma kaphāt prasēkajwarakāsatandrāḥ| | | stabdhaṁ guru syāt stimitaṁ ca marma kaphāt prasēkajwarakāsatandrāḥ| |
| vidyāttridōṣaṁ tvapi sarvaliṅgaṁ tīvrārtitōdaṁ kr̥mijaṁ sakaṇḍūm||80|| | | vidyāttridōṣaṁ tvapi sarvaliṅgaṁ tīvrārtitōdaṁ kr̥mijaṁ sakaṇḍūm||80|| |
| + | |
| vyAyAmatIkShNAtivirekabasticintAbhayatrAsagadAticArAH | | | vyAyAmatIkShNAtivirekabasticintAbhayatrAsagadAticArAH | |
| chardyAmasandhAraNakarshanAni hRudrogakartRUNi tathA~abhighAtaH ||77|| | | chardyAmasandhAraNakarshanAni hRudrogakartRUNi tathA~abhighAtaH ||77|| |
| + | |
| vaivarNyamUrcchAjwarakAsahikkAshvAsAsyavairasyatRuShApramohAH | | | vaivarNyamUrcchAjwarakAsahikkAshvAsAsyavairasyatRuShApramohAH | |
| chardiH kaphotklesharujo~arucishca hRudrogajAH syurvividhAstathA~anye ||78|| | | chardiH kaphotklesharujo~arucishca hRudrogajAH syurvividhAstathA~anye ||78|| |
| + | |
| hRucchUnyabhAvadravashoShabhedastambhAH samohAH pavanAdvisheShaH | | | hRucchUnyabhAvadravashoShabhedastambhAH samohAH pavanAdvisheShaH | |
| pittAttamodUyanadAhamohAH santrAsatApajwarapItabhAvAH ||79|| | | pittAttamodUyanadAhamohAH santrAsatApajwarapItabhAvAH ||79|| |
| + | |
| stabdhaM guru syAt stimitaM ca marma kaphAt prasekajwarakAsatandrAH | | | stabdhaM guru syAt stimitaM ca marma kaphAt prasekajwarakAsatandrAH | |
| vidyAttridoṣhaM tvapi sarvali~ggaM tIvrArtitodaM kRumijaM sakaNDUm ||80|| | | vidyAttridoṣhaM tvapi sarvali~ggaM tIvrArtitodaM kRumijaM sakaNDUm ||80|| |
− | Etiology /causative factors: | + | |
− | Excessive physical exertion, drastic and excessive administration of purgation and enema therapies, excessive anxiety/worry, fear, stress; and faulty management of diseases, suppression of vomiting and ama (products improperly digested), emaciation and trauma (physical and mental). [77] | + | ===== Etiology /causative factors ===== |
− | Symptoms: | + | |
| + | Excessive physical exertion, drastic and excessive administration of purgation and enema therapies, excessive anxiety/worry, fear, stress; and faulty management of diseases, suppression of vomiting and ''ama'' (products improperly digested), emaciation and trauma (physical and mental). [77] |
| + | |
| + | ====== Symptoms ====== |
| + | |
| Discoloration in skin complexion, fainting, fever, cough, hiccup, dyspnea, unpleasant taste in mouth, excess thirst, confusion/unconsciousness, vomiting, nausea and distress/ pain, anorexia and such other various symptoms manifest in patient suffering from heart disease. [78] | | Discoloration in skin complexion, fainting, fever, cough, hiccup, dyspnea, unpleasant taste in mouth, excess thirst, confusion/unconsciousness, vomiting, nausea and distress/ pain, anorexia and such other various symptoms manifest in patient suffering from heart disease. [78] |
− | Specific features of different types of hrid-rogas:
| |
| | | |
− | In predominance of vāta [vataja heart disease]: | + | Specific features of different types of ''hridrogas'': |
− | Feeling of emptiness in the cardiac region, palpitation/ tachycardia, dryness of cardiac muscles (wasting/ atrophy), pricking pain, obstructed movement and mental confusion (unconsciousness) are the specific features of vatika type of heart disease. [79] | + | |
− | In predominance of pitta [pittaja heart disease]: | + | In predominance of ''vata'' (''vataja'' heart disease): |
− | Darkness of vision/ blackout, giddiness, distress, burning sensation, confusion/unconsciousness, heat sensation, pyrexia and yellowishness are the specific features of paittika hridroga [80] | + | |
| + | Feeling of emptiness in the cardiac region, palpitation/ tachycardia, dryness of cardiac muscles (wasting/ atrophy), pricking pain, obstructed movement and mental confusion (unconsciousness) are the specific features of ''vatika'' type of heart disease. [79] |
| + | |
| + | In predominance of ''pitta'' (''pittaja'' heart disease): |
| + | |
| + | Darkness of vision/ blackout, giddiness, distress, burning sensation, confusion/unconsciousness, heat sensation, pyrexia and yellowishness are the specific features of ''paittika hridroga'' [80] |
| + | |
| + | In predominance of ''kapha'' (''kaphaja'' heart disease): |
| + | |
| + | Bradycardia, heaviness, timidity of heart/ dullness associated with salivation, fever, cough and drowsiness are the specific features of ''kaphaja hridroga''. |
| + | |
| + | In predominance of all three ''dosha'' (''sannipata''): |
| | | |
− | In predominance of kapha [kaphaja heart disease]:
| |
− | Bradycardia, heaviness, timidity of heart/ dullness associated with salivation, fever, cough and drowsiness are the specific features of kaphaja hridroga.
| |
− | In predominance of all three doṣha [sannipata]:
| |
| All of the above symptoms are manifested together. [80] | | All of the above symptoms are manifested together. [80] |
− | In heart disease caused by krimi (organisms): | + | |
| + | In heart disease caused by ''krimi'' (organisms): |
| + | |
| There is intense discomfort/acute pain and piercing pain with itching. [80] | | There is intense discomfort/acute pain and piercing pain with itching. [80] |
| | | |
− | Treatment of vatika hrid-roga: | + | ==== Treatment of ''vatika hridroga'' ==== |
| + | |
| तैलंससौवीरकमस्तुतक्रंवातेप्रपेयंलवणंसुखोष्णम्| | | तैलंससौवीरकमस्तुतक्रंवातेप्रपेयंलवणंसुखोष्णम्| |
| मूत्राम्बुसिद्धंलवणैश्चतैलमानाहगुल्मार्तिहृदामयघ्नम्||८१|| | | मूत्राम्बुसिद्धंलवणैश्चतैलमानाहगुल्मार्तिहृदामयघ्नम्||८१|| |