Changes

Mahatigarbhavakranti Sharira (view source)

Revision as of 12:38, 13 December 2018

196 bytes added , 12:38, 13 December 2018

→‎Sanskrit text, Transliteration and English Translation

Line 35: Line 35:

===Sanskrit text, Transliteration and English Translation===

−

अथातो महतीं गर्भावक्रान्तिं शारीरं व्याख्यास्यामः||१~~|| इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२~~||

+

अथातो महतीं गर्भावक्रान्तिं शारीरं व्याख्यास्यामः||१||

−

athātō mahatīṁ garbhāvakrāntiṁ śārīraṁ vyākhyāsyāmaḥ||1|| iti ha smāha bhagavānātrēyaḥ||2||

+

इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||

−

athAto mahatIM garbhAvakrAntiM shArIraM vyAkhyAsyAmaH||1|| iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||

+

athātō mahatīṁ garbhāvakrāntiṁ śārīraṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||

+

iti ha smāha bhagavānātrēyaḥ||2||

+

athAto mahatIM garbhAvakrAntiM shArIraM vyAkhyAsyAmaH||1||

+

iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||

Now I shall describe the chapter about the major factors involved in embryology. [1-2]

Line 58: Line 65:

मातृतः पितृत आत्मतः सात्म्यतो रसतः सत्त्वत इत्येतेभ्यो भावेभ्यः समुदितेभ्यो गर्भः सम्भवति|

+

तस्य ये येऽवयवा यतो यतः सम्भवतः सम्भवन्ति तान् विभज्य मातृजादीनवयवान् पृथक् पृथगुक्तमग्रे||४||

mātr̥taḥ pitr̥ta ātmataḥ sātmyatō rasataḥ sattvata ityētēbhyō bhāvēbhyaḥ samuditēbhyō garbhaḥsambhavati|

+

tasya yē yē'vayavā yatō yataḥ sambhavataḥ sambhavanti tān vibhajya mātr̥jādīnavayavān pr̥thakpr̥thaguktamagrē||4||

mAtRutaH pitRuta AtmataH sAtmyato rasataH sattvata ityetebhyo bhAvebhyaH samuditebhyo garbhaHsambhavati|

+

tasya ye ye~avayavA yato yataH sambhavataH sambhavanti tAn vibhajya mAtRujAdInavayavAn pRuthakpRuthaguktamagre||4||

Line 81: Line 91:

गर्भस्तु खल्वन्तरिक्षवाय्वग्नितोयभूमिविकारश्चेतनाधिष्ठानभूतः|

+

एवमनया युक्त्या पञ्चमहाभूतविकारसमुदायात्मको गर्भश्चेतनाधिष्ठानभूतः; स ह्यस्य षष्ठो धातुरुक्तः||६|

garbhastu khalvantarikṣavāyvagnitōyabhūmivikāraścētanādhiṣṭhānabhūtaḥ|

+

ēvamanayā yuktyā pañcamahābhūtavikārasamudāyātmakō garbhaścētanādhiṣṭhānabhūtaḥ; sa hyasyaṣaṣṭhō dhāturuktaḥ||6||

garbhastu khalvantarikShavAyvagnitoyabhUmivikArashcetanAdhiShThAnabhUtaH|

+

evamanayA yuktyA pa~jcamahAbhUtavikArasamudAyAtmako garbhashcetanAdhiShThAnabhUtaH; sa hyasyaShaShTho dhAturuktaH||6||

Line 94: Line 107:

यया चानुपूर्व्याऽभिनिर्वर्तते कुक्षौ तां व्याख्यास्यामः- गते पुराणे रजसि नवे चावस्थिते शुद्धस्नातांस्त्रियमव्यापन्नयोनिशोणितगर्भाशयामृतुमतीमाचक्ष्महे|

+

तया सह तथाभूतया यदा पुमानव्यापन्नबीजो मिश्रीभावं गच्छति, तदा तस्य हर्षोदीरितः परः शरीरधात्वात्माशुक्रभूतोऽङ्गादङ्गात् सम्भवति|

+

स तथा हर्षभूतेनात्मनोदीरितश्चाधिष्ठितश्च बीजरूपो धातुः पुरुषशरीरादभिनिष्पत्त्योचितेन पथा गर्भाशयमनुप्रविश्यार्तवेनाभिसंसर्गमेति||७||

−

yayā cānupūrvyā'bhinirvartatē kukṣau tāṁ vyākhyāsyāmaḥ- gatē purāṇē rajasi navē cāvasthitēśuddhasnātāṁ ~~striyamavyāpannayōniśōṇitagarbhāśayāmr̥tumatīmācakṣmahē|~~

+

yayā cānupūrvyā'bhinirvartatē kukṣau tāṁ vyākhyāsyāmaḥ- gatē purāṇē rajasi navē cāvasthitēśuddhasnātāṁ

−

~~tayā saha tathābhūtayā yadā pumānavyāpannabījō miśrībhāvaṁ gacchati, tadā tasya harṣōdīritaḥ paraḥśarīradhātvātmā śukrabhūtō'ṅgādaṅgāt sambhavati|~~

−

~~sa tathā harṣabhūtēnātmanōdīritaścādhiṣṭhitaśca [4] bījarūpō dhātuḥ puruṣaśarīrādabhiniṣpattyōcitēnapathā garbhāśayamanupraviśyārtavēnābhisaṁsargamēti||7||~~

−

yayA cAnupUrvyA~abhinirvartate kukShau tAM vyAkhyAsyAmaH- gate purANe rajasi nave cAvasthiteshuddhasnAtAM striyamavyApannayonishoNitagarbhAshayAmRutumatImAcakShmahe|

+

striyamavyāpannayōniśōṇitagarbhāśayāmr̥tumatīmācakṣmahē|

−

tayA saha tathAbhUtayA yadA pumAnavyApannabIjo mishrIbhAvaM gacchati, tadA tasya harShodIritaHparaH sharIradhAtvAtmA shukrabhUto~a~ggAda~ggAt sambhavati|

+

−

sa tathA harShabhUtenAtmanodIritashcAdhiShThitashca [4] bIjarUpo dhAtuHpuruShasharIrAdabhiniShpattyocitena pathA garbhAshayamanupravishyArtavenAbhisaMsargameti||7||

+

tayā saha tathābhūtayā yadā pumānavyāpannabījō miśrībhāvaṁ gacchati, tadā tasya harṣōdīritaḥ paraḥśarīradhātvātmā

+

śukrabhūtō'ṅgādaṅgāt sambhavati|

+

sa tathā harṣabhūtēnātmanōdīritaścādhiṣṭhitaśca [4] bījarūpō dhātuḥ puruṣaśarīrādabhiniṣpattyōcitēnapathā

+

garbhāśayamanupraviśyārtavēnābhisaṁsargamēti||7||

+

yayA cAnupUrvyA~abhinirvartate kukShau tAM vyAkhyAsyAmaH- gate purANe rajasi nave cAvasthiteshuddhasnAtAM

+

striyamavyApannayonishoNitagarbhAshayAmRutumatImAcakShmahe|

+

tayA saha tathAbhUtayA yadA pumAnavyApannabIjo mishrIbhAvaM gacchati, tadA tasya harShodIritaHparaH sharIradhAtvAtmA

+

shukrabhUto~a~ggAda~ggAt sambhavati|

+

sa tathA harShabhUtenAtmanodIritashcAdhiShThitashca [4] bIjarUpo dhAtuHpuruShasharIrAdabhiniShpattyocitena pathA

+

garbhAshayamanupravishyArtavenAbhisaMsargameti||7||

Now, the order in which the embryo develops in the womb is being explained. After the discharge of menstrual blood and the formation of fresh blood begins, a woman attains the ''ritumati'' (state of fertility) provided she has had bath and her genital tract, ovum and uterus are in normal condition. When a man with his unimpaired sperms cohabits with such a woman, his semen which constitutes the essence of the body tissues, comes out driven by orgasm. The semen consisting of sperms motivated by the orgasm is ejaculated from the body of the man and reaches the uterus through the genital tract. Finally, the sperm unites with the ovum. [7]

−

तत्र पूर्वं चेतनाधातुः सत्त्वकरणो गुणग्रहणाय प्रवर्तते; स हि हेतुः कारणं निमित्तमक्षरं कर्ता मन्ता वेदिता बोद्धा द्रष्टा धाताब्रह्मा विश्वकर्मा विश्वरूपः पुरुषः प्रभवोऽव्ययो नित्यो गुणी ग्रहणं प्रधानमव्यक्तं जीवो ज्ञः पुद्गलश्चेतनावान् विभुर्भूतात्माचेन्द्रियात्मा चान्तरात्मा चेति|

+

तत्र पूर्वं चेतनाधातुः सत्त्वकरणो गुणग्रहणाय प्रवर्तते; स हि हेतुः कारणं निमित्तमक्षरं कर्ता मन्ता वेदिता बोद्धा द्रष्टा धाताब्रह्मा विश्वकर्मा विश्वरूपः पुरुषः प्रभवोऽव्ययो नित्यो गुणी ग्रहणं

−

स गुणोपादानकालेऽन्तरिक्षं पूर्वतरमन्येभ्यो गुणेभ्य उपादत्ते, यथा- प्रलयात्यये सिसृक्षुर्भूतान्यक्षरभूत आत्मा सत्त्वोपादानःपूर्वतरमाकाशं सृजति, ततः क्रमेण व्यक्ततरगुणान् धातून् वाय्वादिकांश्चतुरः; तथा देहग्रहणेऽपि प्रवर्तमानःपूर्वतरमाकाशमेवोपादत्ते, ततः क्रमेण व्यक्ततरगुणान् धातून् वाय्वादिकांश्चतुरः|

+

प्रधानमव्यक्तं जीवो ज्ञः पुद्गलश्चेतनावान् विभुर्भूतात्माचेन्द्रियात्मा चान्तरात्मा चेति|

+

स गुणोपादानकालेऽन्तरिक्षं पूर्वतरमन्येभ्यो गुणेभ्य उपादत्ते, यथा- प्रलयात्यये सिसृक्षुर्भूतान्यक्षरभूत आत्मा सत्त्वोपादानःपूर्वतरमाकाशं सृजति, ततः क्रमेण व्यक्ततरगुणान् धातून् वाय्वादिकांश्चतुरः; तथा

+

देहग्रहणेऽपि प्रवर्तमानःपूर्वतरमाकाशमेवोपादत्ते, ततः क्रमेण व्यक्ततरगुणान् धातून् वाय्वादिकांश्चतुरः|

+

सर्वमपि तु खल्वेतद्गुणोपादानमणुना कालेन भवति||८||

tatra pūrvaṁ cētanādhātuḥ sattvakaraṇō guṇagrahaṇāya pravartatē; sa hi hētuḥ kāraṇaṁnimittamakṣaraṁ kartā mantā vēditā bōddhā draṣṭā dhātā brahmā viśvakarmā viśvarūpaḥ puruṣaḥprabhavō'vyayō nityō guṇī grahaṇaṁ pradhānamavyaktaṁ jīvō jñaḥ pudgalaścētanāvān vibhurbhūtātmācēndriyātmā cāntarātmā cēti|

+

sa guṇōpādānakālē'ntarikṣaṁ pūrvataramanyēbhyō guṇēbhya upādattē, yathā- pralayātyayēsisr̥kṣurbhūtānyakṣarabhūta ātmā sattvōpādānaḥ pūrvataramākāśaṁ sr̥jati, tataḥ kramēṇavyaktataraguṇān dhātūn vāyvādikāṁścaturaḥ; tathā dēhagrahaṇē'pi pravartamānaḥpūrvataramākāśamēvōpādattē, tataḥ kramēṇa vyaktataraguṇān dhātūn vāyvādikāṁścaturaḥ|

+

sarvamapi tu khalvētadguṇōpādānamaṇunā kālēna bhavati||8||

tatra pUrvaM cetanAdhAtuH sattvakaraNo guNagrahaNAya pravartate; sa hi hetuH kAraNaMnimittamakSharaM kartA mantA veditA boddhA draShTA dhAtA brahmA vishvakarmA vishvarUpaHpuruShaH prabhavo~avyayo nityo guNI grahaNaM pradhAnamavyaktaM jIvo j~jaH pudgalashcetanAvAnvibhurbhUtAtmA cendriyAtmA cAntarAtmA ceti|

+

sa guNopAdAnakAle~antarikShaM pUrvataramanyebhyo guNebhya upAdatte, yathA- pralayAtyayesisRukShurbhUtAnyakSharabhUta AtmA sattvopAdAnaH pUrvataramAkAshaM sRujati, tataH krameNavyaktataraguNAn dhAtUn vAyvAdikAMshcaturaH; tathA dehagrahaNe~api pravartamAnaHpUrvataramAkAshamevopAdatte, tataH krameNa vyaktataraguNAn dhAtUn vAyvAdikAMshcaturaH|

+

sarvamapi tu khalvetadguNopAdAnamaNunA kAlena bhavati||8||

Line 123: Line 164:

==== Development in first month ====

−

स सर्वगुणवान् गर्भत्वमापन्नः प्रथमे मासि सम्मूर्च्छितः सर्वधातुकलुषीकृतः खेटभूतो भवत्यव्यक्तविग्रहःसदसद्भूताङ्गावयवः||९||

+

स सर्वगुणवान् गर्भत्वमापन्नः प्रथमे मासि सम्मूर्च्छितः सर्वधातुकलुषीकृतः खेटभूतो भवत्यव्यक्तविग्रहःसदसद्भूताङ्गावयवः||९||

sa sarvaguṇavān garbhatvamāpannaḥ prathamē māsi sammūrcchitaḥ sarvadhātukaluṣīkr̥taḥ khēṭabhūtō bhavatyavyaktavigrahaḥ sadasadbhūtāṅgāvayavaḥ||9||

Line 134: Line 175:

द्वितीये मासि घनः सम्पद्यते पिण्डः पेश्यर्बुदं वा|

+

तत्र घनः पुरुषः, पेशी स्त्री, अर्बुदं नपुंसकम्||१०||

−

dvitīyē māsi ghanaḥ sampadyatē piṇḍaḥ pēśyarbudaṁ vā|

+

dvitīyē māsi ghanaḥ sampadyatē piṇḍaḥ pēśyarbudaṁ vā|

+

tatra ghanaḥ puruṣaḥ, pēśī strī, arbudaṁ napuṁsakam||10||

dvitIye mAsi ghanaH sampadyate piNDaH peshyarbudaM vA|

+

tatra ghanaH puruShaH, peshI strI, arbudaM napuMsakam||10||

Line 156: Line 201:

तत्रास्य केचिदङ्गावयवा मातृजादीनवयवान् विभज्य पूर्वमुक्ता यथावत्|

+

महाभूतविकारप्रविभागेन त्विदानीमस्य तांश्चैवाङ्गावयवान् कांश्चित् पर्यायान्तरेणापरांश्चानुव्याख्यास्यामः|

+

मातृजादयोऽप्यस्य महाभूतविकारा एव|

+

तत्रास्याकाशात्मकं शब्दः श्रोत्रं लाघवं सौक्ष्म्यं विवेकश्च, वाय्वात्मकं स्पर्शः स्पर्शनं रौक्ष्यं प्रेरणं धातुव्यूहनं चेष्टाश्च शारीर्यः, अग्न्यात्मकं रूपं दर्शनं प्रकाशः पक्तिरौष्ण्यं च, अबात्मकं रसो रसनं शैत्यं मार्दवं स्नेहःक्लेदश्च, पृथिव्यात्मकं गन्धो घ्राणं गौरवं स्थैर्यं मूर्तिश्चेति||१२||

tatrāsya kēcidaṅgāvayavā mātr̥jādīnavayavān vibhajya pūrvamuktā yathāvat|

+

mahābhūtavikārapravibhāgēna tvidānīmasya tāṁścaivāṅgāvayavān kāṁścit paryāyāntarēṇāparāṁścānuvyākhyāsyāmaḥ|

+

mātr̥jādayō'pyasya mahābhūtavikārā ēva|

+

tatrāsyākāśātmakaṁ śabdaḥ śrōtraṁ lāghavaṁ saukṣmyaṁ vivēkaśca, vāyvātmakaṁ sparśaḥ sparśanaṁ raukṣyaṁ prēraṇaṁ dhātuvyūhanaṁ cēṣṭāśca śārīryaḥ,agnyātmakaṁ rūpaṁ darśanaṁ prakāśaḥ paktirauṣṇyaṁ ca, abātmakaṁ rasō rasanaṁ śaityaṁ mārdavaṁ snēhaḥ klēdaśca, pr̥thivyātmakaṁ gandhō ghrāṇaṁgauravaṁ sthairyaṁ mūrtiścēti||12||

tatrAsya kecida~ggAvayavA mAtRujAdInavayavAn vibhajya pUrvamuktA yathAvat|

+

mahAbhUtavikArapravibhAgena tvidAnImasya tAMshcaivA~ggAvayavAn kAMshcit paryAyAntareNAparAMshcAnuvyAkhyAsyAmaH|

+

mAtRujAdayo~apyasya mahAbhUtavikArA eva|

+

tatrAsyAkAshAtmakaM shabdaH shrotraM lAghavaM saukShmyaM vivekashca, vAyvAtmakaM sparshaH sparshanaM raukShyaM preraNaM dhAtuvyUhanaMceShTAshca shArIryaH, agnyAtmakaM rUpaM darshanaM prakAshaH paktirauShNyaM ca, abAtmakaM raso rasanaM shaityaM mArdavaM snehaH kledashca,pRuthivyAtmakaM gandho ghrANaM gauravaM sthairyaM mUrtishceti||12||

Line 178: Line 232:

एवमयं लोकसम्मितः पुरुषः|

+

यावन्तो हि लोके मूर्तिमन्तो भावविशेषास्तावन्तः पुरुषे, यावन्तः पुरुषे तावन्तो लोके इति; बुधास्त्वेवं द्रष्टुमिच्छन्ति||१३||

ēvamayaṁ lōkasammitaḥ puruṣaḥ|

+

yāvantō hi lōkē mūrtimantō bhāvaviśēṣāstāvantaḥ puruṣē, yāvantaḥ puruṣē tāvantō lōkē iti; budhāstvēvaṁdraṣṭumicchanti||13||

evamayaM lokasammitaH puruShaH|

+

yAvanto hi loke mUrtimanto bhAvavisheShAstAvantaH puruShe, yAvantaH puruShe tAvanto loke iti;budhAstvevaM draShTumicchanti||13||

Line 190: Line 247:

==== Gender specific features in development of fetus ====

−

एवमस्येन्द्रियाण्यङ्गावयवाश्च यौगपद्येनाभिनिर्वर्तन्तेऽन्यत्र तेभ्यो भावेभ्यो येऽस्य जातस्योत्तरकालं जायन्ते; तद्यथा-दन्ता व्यञ्जनानि व्यक्तीभावस्तथायुक्तानि चापराणि|

+

एवमस्येन्द्रियाण्यङ्गावयवाश्च यौगपद्येनाभिनिर्वर्तन्तेऽन्यत्र तेभ्यो भावेभ्यो येऽस्य जातस्योत्तरकालं जायन्ते; तद्यथा-दन्ता व्यञ्जनानि व्यक्तीभावस्तथायुक्तानि चापराणि|

+

एषा प्रकृतिः, विकृतिः पुनरतोऽन्यथा|

+

सन्ति खल्वस्मिन् गर्भे केचिन्नित्या भावाः, सन्ति चानित्याः केचित्|

−

तस्य य एवाङ्गावयवाः सन्तिष्ठन्ते, त एव स्त्रीलिङ्गं पुरुषलिङ्गं नपुंसकलिङ्गं वा बिभ्रति|

+

तस्य य एवाङ्गावयवाः सन्तिष्ठन्ते, त एव स्त्रीलिङ्गं पुरुषलिङ्गं नपुंसकलिङ्गं वा बिभ्रति|

+

तत्र स्त्रीपुरुषयोर्ये वैशेषिका भावाः प्रधानसंश्रया गुणसंश्रयाश्च, तेषां यतो भूयस्त्वं ततोऽन्यतरभावः|

+

तद्यथा- क्लैब्यं भीरुत्वमवैशारद्यं मोहोऽनवस्थानमधोगुरुत्वमसहनं शैथिल्यं मार्दवं गर्भाशयबीजभागस्तथायुक्तानिचापराणि स्त्रीकराणि, अतो विपरीतानि पुरुषकराणि, उभयभागावयवा नपुंसककराणि भवन्ति||१४||

ēvamasyēndriyāṇyaṅgāvayavāśca yaugapadyēnābhinirvartantē'nyatra tēbhyō bhāvēbhyō yē'syajātasyōttarakālaṁ jāyantē; tadyathā- dantā vyañjanāni vyaktībhāvastathāyuktāni [18] cāparāṇi|

+

ēṣā prakr̥tiḥ, vikr̥tiḥ punaratō'nyathā|

+

santi khalvasmin garbhē kēcinnityā bhāvāḥ, santi cānityāḥ kēcit|

+

tasya ya ēvāṅgāvayavāḥ santiṣṭhantē, ta ēva strīliṅgaṁ puruṣaliṅgaṁ napuṁsakaliṅgaṁ vā bibhrati|

Line 207: Line 272:

evamasyendriyANya~ggAvayavAshca yaugapadyenAbhinirvartante~anyatra tebhyo bhAvebhyo ye~asyajAtasyottarakAlaM jAyante; tadyathA- dantA vya~jjanAni vyaktIbhAvastathAyuktAni [18] cAparANi|

+

eShA prakRutiH, vikRutiH punarato~anyathA|

−

santi khalvasmin garbhe kecinnityA bhAvAH, santi cAnityAH kecit|

+

santi khalvasmin garbhe kecinnityA bhAvAH, santi cAnityAH kecit|

+

tasya ya evA~ggAvayavAH santiShThante, ta eva strIli~ggaM puruShali~ggaM napuMsakali~ggaM vAbibhrati|

+

tatra strIpuruShayorye vaisheShikA bhAvAH pradhAnasaMshrayA guNasaMshrayAshca, teShAM yatobhUyastvaM tato~anyatarabhAvaH|

+

tadyathA- klaibyaM bhIrutvamavaishAradyaM moho~anavasthAnamadhogurutvamasahanaM shaithilyaMmArdavaM garbhAshayabIjabhAgastathAyuktAni cAparANi strIkarANi, ato viparItAni puruShakarANi,ubhayabhAgAvayavA [19] napuMsakakarANi bhavanti||14||

Line 216: Line 286:

तस्य यत्कालमेवेन्द्रियाणि सन्तिष्ठन्ते, तत्कालमेव चेतसि वेदना निर्बन्धं प्राप्नोति; तस्मात्तदा प्रभृति गर्भः स्पन्दते, प्रार्थयतेच जन्मान्तरानुभूतं यत् किञ्चित्, तद्द्वैहृदय्यमाचक्षते वृद्धाः|

+

मातृजं चास्य हृदयं मातृहृदयेनाभिसम्बद्धं भवति रसवाहिनीभिः संवाहिनीभिः; तस्मात्तयोस्ताभिर्भक्तिः संस्पन्दते |

+

तच्चैव कारणमवेक्षमाणा न द्वैहृदय्यस्य विमानितं गर्भमिच्छन्ति कर्तुम्|

+

विमानने ह्यस्य दृश्यते विनाशो विकृतिर्वा|

+

समानयोगक्षेमा हि तदा भवति गर्भेण केषुचिदर्थेषु माता|

+

तस्मात् प्रियहिताभ्यां गर्भिणीं विशेषेणोपचरन्ति कुशलाः||१५||

tasya yatkālamēvēndriyāṇi santiṣṭhantē, tatkālamēva cētasi vēdanā nirbandhaṁ prāpnōti; tasmāttadāprabhr̥ti garbhaḥ spandatē, prārthayatē ca janmāntarānubhūtaṁ yat kiñcit, taddvaihr̥dayyamācakṣatēvr̥ddhāḥ|

+

mātr̥jaṁ cāsya hr̥dayaṁ mātr̥hr̥dayēnābhisambaddhaṁ bhavati rasavāhinībhiḥ [26] saṁvāhinībhiḥ;tasmāttayōstābhirbhaktiḥ saṁspandatē [27] |

+

taccaiva kāraṇamavēkṣamāṇā na [28] dvaihr̥dayyasya vimānitaṁ garbhamicchanti kartum|

+

vimānanē hyasya dr̥śyatē vināśō vikr̥tirvā|

+

samānayōgakṣēmā hi tadā bhavati garbhēṇa kēṣucidarthēṣu mātā|

+

tasmāt priyahitābhyāṁ garbhiṇīṁ viśēṣēṇōpacaranti kuśalāḥ||15||

tasya yatkAlamevendriyANi santiShThante, tatkAlameva cetasi vedanA nirbandhaM prApnoti; tasmAttadAprabhRuti garbhaH spandate, prArthayate ca janmAntarAnubhUtaM yat ki~jcit, taddvaihRudayyamAcakShatevRuddhAH|

+

mAtRujaM cAsya hRudayaM mAtRuhRudayenAbhisambaddhaM bhavati rasavAhinIbhiH [26] saMvAhinIbhiH;tasmAttayostAbhirbhaktiH saMspandate [27] |

+

taccaiva kAraNamavekShamANA na [28] dvaihRudayyasya vimAnitaM garbhamicchanti kartum|

+

vimAnane hyasya dRushyate vinAsho vikRutirvA|

+

samAnayogakShemA hi tadA bhavati garbheNa keShucidartheShu mAtA|

+

tasmAt priyahitAbhyAM garbhiNIM visheSheNopacaranti kushalAH||15||

Line 243: Line 328:

तस्या गर्भापत्तेर्द्वैहृदय्यस्य च विज्ञानार्थं लिङ्गानि समासेनोपदेक्ष्यामः|

−

उपचारसाधनं ह्यस्य ज्ञाने, ज्ञानं च लिङ्गतः, तस्मादिष्टो लिङ्गोपदेशः| तद्यथा- आर्तवादर्शनमास्यसंस्रवणमनन्नाभिलाषश्छर्दिररोचकोऽम्लकामता च विशेषेण श्रद्धाप्रणयनमुच्चावचेषु भावेषुगुरुगात्रत्वं चक्षुषोर्ग्लानिः स्तनयोः स्तन्यमोष्ठयोः स्तनमण्डलयोश्च कार्ष्ण्यमत्यर्थं श्वयथुः पादयोरीषल्लोमराज्युद्गमोयोन्याश्चाटालत्वमिति गर्भे पर्यागते रूपाणि भवन्ति||१६||

+

उपचारसाधनं ह्यस्य ज्ञाने, ज्ञानं च लिङ्गतः, तस्मादिष्टो लिङ्गोपदेशः|

+

तद्यथा- आर्तवादर्शनमास्यसंस्रवणमनन्नाभिलाषश्छर्दिररोचकोऽम्लकामता च विशेषेण श्रद्धाप्रणयनमुच्चावचेषु भावेषुगुरुगात्रत्वं चक्षुषोर्ग्लानिः स्तनयोः स्तन्यमोष्ठयोः स्तनमण्डलयोश्च कार्ष्ण्यमत्यर्थं श्वयथुः पादयोरीषल्लोमराज्युद्गमोयोन्याश्चाटालत्वमिति गर्भे पर्यागते रूपाणि भवन्ति||१६||

tasyā garbhāpattērdvaihr̥dayyasya ca vijñānārthaṁ liṅgāni samāsēnōpadēkṣyāmaḥ|

+

upacārasādhanaṁ [31] hyasya jñānē, jñānaṁ ca liṅgataḥ, tasmādiṣṭō liṅgōpadēśaḥ|

+

tadyathā- ārtavādarśanamāsyasaṁsravaṇamanannābhilāṣaśchardirarōcakō'mlakāmatā ca viśēṣēṇaśraddhāpraṇayanamuccāvacēṣu bhāvēṣu gurugātratvaṁ cakṣuṣōrglāniḥ stanayōḥ stanyamōṣṭhayōḥstanamaṇḍalayōśca kārṣṇyamatyarthaṁ śvayathuḥ pādayōrīṣallōmarājyudgamō yōnyāścāṭālatvamitigarbhē paryāgatē rūpāṇi bhavanti||16||

tasyA garbhApatterdvaihRudayyasya ca vij~jAnArthaM li~ggAni samAsenopadekShyAmaH|

+

upacArasAdhanaM [31] hyasya j~jAne, j~jAnaM ca li~ggataH, tasmAdiShTo li~ggopadeshaH|

+

tadyathA- ArtavAdarshanamAsyasaMsravaNamanannAbhilAShashchardirarocako~amlakAmatA cavisheSheNa shraddhApraNayanamuccAvaceShu bhAveShu gurugAtratvaM cakShuShorglAniH stanayoHstanyamoShThayoH stanamaNDalayoshca kArShNyamatyarthaM shvayathuH pAdayorIShallomarAjyudgamoyonyAshcATAlatvamiti garbhe paryAgate rUpANi bhavanti||16||

Line 256: Line 348:

सा यद्यदिच्छेत्तत्तदस्यै दद्यादन्यत्र गर्भोपघातकरेभ्यो भावेभ्यः||१७||

+

sā yadyadicchēttattadasyai dadyādanyatra garbhōpaghātakarēbhyō bhāvēbhyaḥ||17||

Line 273: Line 366:

तीव्रायां तु खलु प्रार्थनायां काममहितमप्यस्यै हितेनोपहितं दद्यात् प्रार्थनाविनयनार्थम्|

+

प्रार्थनासन्धारणाद्धि वायुः प्रकुपितोऽन्तःशरीरमनुचरन् गर्भस्यापद्यमानस्य विनाशं वैरूप्यं वा कुर्यात्||१९||

tīvrāyāṁ tu khalu prārthanāyāṁ kāmamahitamapyasyai hitēnōpahitaṁ dadyāt prārthanāvinayanārtham|

+

prārthanāsandhāraṇāddhi vāyuḥ prakupitō'ntaḥśarīramanucaran garbhasyāpadyamānasya vināśaṁvairūpyaṁ vā kuryāt||19||

tIvrAyAM tu khalu prArthanAyAM kAmamahitamapyasyai hitenopahitaM dadyAt prArthanAvinayanArtham|

+

prArthanAsandhAraNAddhi vAyuH prakupito~antaHsharIramanucaran garbhasyApadyamAnasya vinAshaMvairUpyaM vA kuryAt||19||

Line 298: Line 394:

pañcamē māsi garbhasya māṁsaśōṇitōpacayō bhavatyadhikamanyēbhyō māsēbhyaḥ

+

tasmāttadā garbhiṇīkārśyamāpadyatē viśēṣēṇa||21||

Line 306: Line 403:

==== Features in sixth month ====

−

षष्ठे मासि गर्भस्य बलवर्णोपचयो भवत्यधिकमन्येभ्यो मासेभ्यः, तस्मात्तदा गर्भिणी बलवर्णहानिमापद्यते विशेषेण||२२||

+

षष्ठे मासि गर्भस्य बलवर्णोपचयो भवत्यधिकमन्येभ्यो मासेभ्यः, तस्मात्तदा गर्भिणी बलवर्णहानिमापद्यते विशेषेण||२२||

+

ṣaṣṭhē māsi garbhasya balavarṇōpacayō bhavatyadhikamanyēbhyō māsēbhyaḥ, tasmāttadā garbhiṇībalavarṇahānimāpadyatē viśēṣēṇa||22||

Line 316: Line 414:

सप्तमे मासि गर्भः सर्वैर्भावैराप्याय्यते, तस्मात्तदा गर्भिणी सर्वाकारैः क्लान्ततमा भवति||२३||

+

saptamē māsi garbhaḥ sarvairbhāvairāpyāyyatē, tasmāttadā garbhiṇī sarvākāraiḥ klāntatamābhavati||23||

Line 330: Line 429:

aṣṭamē māsi garbhaśca mātr̥tō garbhataśca mātā rasahāriṇībhiḥ saṁvāhinībhirmuhurmuhurōjaḥparasparata ādadātē garbhasyāsampūrṇatvāt |

+

tasmāttadā garbhiṇīmuhurmahurmudā yuktā bhavati muhurmuhuśca mlānā, tathā garbhaḥ; tasmāttadāgarbhasya janma vyāpattimadbhavatyōjasō'navasthitatvāt |

+

taṁ caivārthamabhisamīkṣyāṣṭamaṁ māsamagaṇyamityācakṣatē kuśalāḥ||24||

−

aShTame mAsi garbhashca mAtRuto garbhatashca mAtA rasahAriNIbhiH saMvAhinIbhirmuhurmuhurojaHparasparata AdadAte garbhasyAsampUrNatvAt |

+

aShTame mAsi garbhashca mAtRuto garbhatashca mAtA rasahAriNIbhiH saMvAhinIbhirmuhurmuhurojaHparasparata AdadAte garbhasyAsampUrNatvAt |

+

tasmAttadA garbhiNImuhurmahurmudA yuktA bhavati muhurmuhushca mlAnA, tathA garbhaH; tasmAttadAgarbhasya janma vyApattimadbhavatyojaso~anavasthitatvAt |

+

taM caivArthamabhisamIkShyAShTamaM mAsamagaNyamityAcakShate kushalAH||24||

Line 341: Line 444:

==== Time of delivery ====

−

तस्मिन्नेकदिवसातिक्रान्तेऽपि नवमं मासमुपादाय प्रसवकालमित्याहुरादशमान्मासात्|

+

तस्मिन्नेकदिवसातिक्रान्तेऽपि नवमं मासमुपादाय प्रसवकालमित्याहुरादशमान्मासात्|

+

एतावान् प्रसवकालः, वैकारिकमतः परं कुक्षाववस्थानं गर्भस्य||२५||

tasminnēkadivasātikrāntē'pi navamaṁ māsamupādāya prasavakālamityāhurādaśamānmāsāt|

+

ētāvān prasavakālaḥ, vaikārikamataḥ [37] paraṁ kukṣāvavasthānaṁ garbhasya||25||

tasminnekadivasAtikrAnte~api navamaM mAsamupAdAya prasavakAlamityAhurAdashamAnmAsAt|

+

etAvAn prasavakAlaH, vaikArikamataH [37] paraM kukShAvavasthAnaM garbhasya||25||

Line 379: Line 485:

ये ह्यस्य कुक्षौ वृद्धिहेतुसमाख्याता भावास्तेषां विपर्ययादुदरे विनाशमापद्यते, अथवाऽप्यचिरजातः स्यात्||२९||

+

yē hyasya kukṣau vr̥ddhihētusamākhyātā bhāvāstēṣāṁ viparyayādudarē vināśamāpadyatē,athavā'pyacirajātaḥ syāt||29||

Line 388: Line 495:

यतस्तु कार्त्स्न्येनाविनश्यन् विकृतिमापद्यते, तदनुव्याख्यास्यामः- यदा स्त्रिया दोषप्रकोपणोक्तान्यासेवमानाया दोषाःप्रकुपिताः शरीरमुपसर्पन्तः शोणितगर्भाशयावुपपद्यन्ते , न च कार्त्स्न्येन शोणितगर्भाशयौ दूषयन्ति, तदेयं गर्भं लभतेस्त्री; तदा तस्य गर्भस्य मातृजानामवयवानामन्यतमोऽवयवो विकृतिमापद्यत एकोऽथवाऽनेके, यस्य यस्य ह्यवयवस्य बीजेबीजभागे वा दोषाः प्रकोपमापद्यन्ते, तं तमवयवं विकृतिराविशति|

+

यदा ह्यस्याः शोणिते गर्भाशयबीजभागः प्रदोषमापद्यते, तदा वन्ध्यां जनयति; यदा पुनरस्याः शोणितेगर्भाशयबीजभागावयवः प्रदोषमापद्यते, तदा पूतिप्रजां जनयति; यदा त्वस्याः शोणिते गर्भाशयबीजभागावयवः स्त्रीकराणां चशरीरबीजभागानामेकदेशः प्रदोषमापद्यते, तदा स्त्र्याकृतिभूयिष्ठामस्त्रियं वार्तां [४२] नाम जनयति, तां स्त्रीव्यापदमाचक्षते||३०||

yatastu kārtsnyēnāvinaśyan vikr̥timāpadyatē, tadanuvyākhyāsyāmaḥ- yadā striyādōṣaprakōpaṇōktānyāsēvamānāyā dōṣāḥ prakupitāḥ śarīramupasarpantaḥśōṇitagarbhāśayāvupapadyantē [40] , na ca kārtsnyēna śōṇitagarbhāśayau dūṣayanti, tadēyaṁ [41] garbhaṁlabhatē strī; tadā tasya garbhasya mātr̥jānāmavayavānāmanyatamō'vayavō vikr̥timāpadyataēkō'thavā'nēkē, yasya yasya hyavayavasya bījē bījabhāgē vā dōṣāḥ prakōpamāpadyantē, taṁtamavayavaṁ vikr̥tirāviśati|

+

yadā hyasyāḥ śōṇitē garbhāśayabījabhāgaḥ pradōṣamāpadyatē, tadā vandhyāṁ janayati; yadāpunarasyāḥ śōṇitē garbhāśayabījabhāgāvayavaḥ pradōṣamāpadyatē, tadā pūtiprajāṁ janayati; yadātvasyāḥ śōṇitē garbhāśayabījabhāgāvayavaḥ strīkarāṇāṁ ca śarīrabījabhāgānāmēkadēśaḥpradōṣamāpadyatē, tadā stryākr̥tibhūyiṣṭhāmastriyaṁ vārtāṁ [42] nāma janayati, tāṁstrīvyāpadamācakṣatē||30||

yatastu kArtsnyenAvinashyan vikRutimApadyate, tadanuvyAkhyAsyAmaH- yadA striyAdoShaprakopaNoktAnyAsevamAnAyA doShAH prakupitAH sharIramupasarpantaHshoNitagarbhAshayAvupapadyante [40] , na ca kArtsnyena shoNitagarbhAshayau dUShayanti, tadeyaM [41]garbhaM labhate strI; tadA tasya garbhasya mAtRujAnAmavayavAnAmanyatamo~avayavovikRutimApadyata eko~athavA~aneke, yasya yasya hyavayavasya bIje bIjabhAge vA doShAHprakopamApadyante, taM tamavayavaM vikRutirAvishati|

+

yadA hyasyAH shoNite garbhAshayabIjabhAgaH pradoShamApadyate, tadA vandhyAM janayati; yadApunarasyAH shoNite garbhAshayabIjabhAgAvayavaH pradoShamApadyate, tadA pUtiprajAM janayati; yadAtvasyAH shoNite garbhAshayabIjabhAgAvayavaH strIkarANAM ca sharIrabIjabhAgAnAmekadeshaHpradoShamApadyate, tadA stryAkRutibhUyiShThAmastriyaM vArtAM [42] nAma janayati, tAMstrIvyApadamAcakShate||30||

Line 426: Line 536:

==== Causes of psychic and somatic abnormalities ====

−

तत्र त्रयः शरीरदोषा वातपित्तश्लेष्माणः, ते शरीरं दूषयन्ति; द्वौ पुनः सत्त्वदोषौ रजस्तमश्च, तौ सत्त्वं दूषयतः| ताभ्यां च सत्त्वशरीराभ्यां दुष्टाभ्यां विकृतिरुपजायते, नोपजायते चाप्रदुष्टाभ्याम्||३४||

+

तत्र त्रयः शरीरदोषा वातपित्तश्लेष्माणः, ते शरीरं दूषयन्ति; द्वौ पुनः सत्त्वदोषौ रजस्तमश्च, तौ सत्त्वं दूषयतः|

+

ताभ्यां च सत्त्वशरीराभ्यां दुष्टाभ्यां विकृतिरुपजायते, नोपजायते चाप्रदुष्टाभ्याम्||३४||

−

tatra trayaḥ śarīradōṣā vātapittaślēṣmāṇaḥ, tē śarīraṁ dūṣayanti; dvau punaḥ sattvadōṣau rajastamaśca,tau sattvaṁ dūṣayataḥ|

+

tatra trayaḥ śarīradōṣā vātapittaślēṣmāṇaḥ, tē śarīraṁ dūṣayanti; dvau punaḥ sattvadōṣau rajastamaśca,tau sattvaṁ dūṣayataḥ|

+

tābhyāṁ ca sattvaśarīrābhyāṁ duṣṭābhyāṁ vikr̥tirupajāyatē, nōpajāyatē cāpraduṣṭābhyām||34||

tatra trayaH sharIradoShA vAtapittashleShmANaH, te sharIraM dUShayanti; dvau punaH sattvadoShaurajastamashca, tau sattvaM dUShayataH|

+

tAbhyAM ca sattvasharIrAbhyAM duShTAbhyAM vikRutirupajAyate, nopajAyate cApraduShTAbhyAm||34||

Line 439: Line 553:

तत्र शरीरं योनिविशेषाच्चतुर्विधमुक्तमग्रे||३५||

+

tatra śarīraṁ yōniviśēṣāccaturvidhamuktamagrē||35||

Line 448: Line 563:

त्रिविधं खलु सत्त्वं- शुद्धं, राजसं, तामसमिति|

−

तत्र शुद्धमदोषमाख्यातं कल्याणांशत्वात्, राजसं सदोषमाख्यातं रोषांशत्वात्, तामसमपि सदोषमाख्यातं मोहांशत्वात्| तेषां तु त्रयाणामपि सत्त्वानामेकैकस्य भेदाग्रमपरिसङ्ख्येयं तरतमयोगाच्छरीरयोनिविशेषेभ्यश्चान्योन्यानुविधानत्वाच्च| शरीरं ह्यपि सत्त्वमनुविधीयते, सत्त्वं च शरीरम्| तस्मात् कतिचित्सत्त्वभेदाननूकाभिनिर्देशेन निदर्शनार्थमनुव्याख्यास्यामः||३६||

+

तत्र शुद्धमदोषमाख्यातं कल्याणांशत्वात्, राजसं सदोषमाख्यातं रोषांशत्वात्, तामसमपि सदोषमाख्यातं मोहांशत्वात्|

+

तेषां तु त्रयाणामपि सत्त्वानामेकैकस्य भेदाग्रमपरिसङ्ख्येयं तरतमयोगाच्छरीरयोनिविशेषेभ्यश्चान्योन्यानुविधानत्वाच्च|

+

शरीरं ह्यपि सत्त्वमनुविधीयते, सत्त्वं च शरीरम्| तस्मात् कतिचित्सत्त्वभेदाननूकाभिनिर्देशेन निदर्शनार्थमनुव्याख्यास्यामः||३६||

trividhaṁ khalu sattvaṁ- śuddhaṁ, rājasaṁ, tāmasamiti|

+

tatra śuddhamadōṣamākhyātaṁ kalyāṇāṁśatvāt, rājasaṁ sadōṣamākhyātaṁ rōṣāṁśatvāt, tāmasamapisadōṣamākhyātaṁ mōhāṁśatvāt|

+

tēṣāṁ tu trayāṇāmapi sattvānāmēkaikasya bhēdāgramaparisaṅkhyēyaṁtaratamayōgāccharīrayōniviśēṣēbhyaścānyōnyānuvidhānatvācca|

śarīraṁ hyapi sattvamanuvidhīyatē, sattvaṁ ca śarīram|

+

tasmāt katicitsattvabhēdānanūkābhinirdēśēna nidarśanārthamanuvyākhyāsyāmaḥ||36||

trividhaM khalu sattvaM- shuddhaM, rAjasaM, tAmasamiti|

+

tatra shuddhamadoShamAkhyAtaM kalyANAMshatvAt, rAjasaM sadoShamAkhyAtaM roShAMshatvAt,tAmasamapi sadoShamAkhyAtaM mohAMshatvAt|

+

teShAM tu trayANAmapi sattvAnAmekaikasya bhedAgramaparisa~gkhyeyaMtaratamayogAccharIrayonivisheShebhyashcAnyonyAnuvidhAnatvAcca|

sharIraM hyapi sattvamanuvidhIyate, sattvaM ca sharIram|

+

tasmAt katicitsattvabhedAnanUkAbhinirdeshena nidarshanArthamanuvyAkhyAsyAmaH||36||

Line 466: Line 592:

==== Seven types of ''sattva'' dominant psychic constitution ====

−

~~तद्यथाशुचिं~~ सत्याभिसन्धं जितात्मानं संविभागिनं ज्ञानविज्ञानवचनप्रतिवचनसम्पन्नं स्मृतिमन्तंकामक्रोधलोभमानमोहेर्ष्याहर्षामर्षापेतं समं सर्वभूतेषु ब्राह्मं विद्यात् (१)|

+

तद्यथा-

+

शुचिं सत्याभिसन्धं जितात्मानं संविभागिनं ज्ञानविज्ञानवचनप्रतिवचनसम्पन्नं स्मृतिमन्तंकामक्रोधलोभमानमोहेर्ष्याहर्षामर्षापेतं समं सर्वभूतेषु ब्राह्मं विद्यात् (१)|

+

इज्याध्ययनव्रतहोमब्रह्मचर्यपरमतिथिव्रतमुपशान्तमदमानरागद्वेषमोहलोभरोषंप्रतिभावचनविज्ञानोपधारणशक्तिसम्पन्नमार्षं विद्यात् (२)|

+

ऐश्वर्यवन्तमादेयवाक्यं यज्वानं शूरमोजस्विनं तेजसोपेतमक्लिष्टकर्माणं दीर्घदर्शिनं धर्मार्थकामाभिरतमैन्द्रं विद्यात् (३)|

+

लेखास्थवृत्तं प्राप्तकारिणमसम्प्रहार्यमुत्थानवन्तं स्मृतिमन्तमैश्वर्यलम्भिनं [५३] व्यपगतरागेर्ष्याद्वेषमोहं याम्यं विद्यात् ())|

+

शूरं धीरं शुचिमशुचिद्वेषिणं यज्वानमम्भोविहाररतिमक्लिष्टकर्माणं स्थानकोपप्रसादं वारुणं विद्यात् (५)|

+

स्थानमानोपभोगपरिवारसम्पन्नं धर्मार्थकामनित्यं शुचिं सुखविहारं व्यक्तकोपप्रसादं कौबेरं विद्यात् (६)|

+

प्रियनृत्यगीतवादित्रोल्लापकश्लोकाख्यायिकेतिहासपुराणेषु कुशलं गन्धमाल्यानुलेपनवसनस्त्रीविहारकामनित्यमनसूयकंगान्धर्वं विद्यात् (७)|

+

इत्येवं शुद्धस्य सत्त्वस्य सप्तविधं भेदांशं विद्यात् कल्याणांशत्वात्; तत्संयोगात्तु ब्राह्ममत्यन्तशुद्धं व्यवस्येत्||३७||

−

tadyathā- śuciṁ satyābhisandhaṁ jitātmānaṁ saṁvibhāginaṁjñānavijñānavacanaprativacanasampannaṁ smr̥timantaṁkāmakrōdhalōbhamānamōhērṣyāharṣāmarṣāpētaṁ samaṁ sarvabhūtēṣu brāhmaṁ vidyāt (1)|

+

tadyathā-

+

śuciṁ satyābhisandhaṁ jitātmānaṁ saṁvibhāginaṁjñānavijñānavacanaprativacanasampannaṁ

+

smr̥timantaṁkāmakrōdhalōbhamānamōhērṣyāharṣāmarṣāpētaṁ samaṁ sarvabhūtēṣu brāhmaṁ vidyāt (1)|

+

ijyādhyayanavratahōmabrahmacaryaparamatithivratamupaśāntamadamānarāgadvēṣamōhalōbharōṣaṁpratibhāvacanavijñānōpadhāraṇaśaktisampannamārṣaṁ vidyāt (2)|

+

aiśvaryavantamādēyavākyaṁ yajvānaṁ śūramōjasvinaṁ tējasōpētamakliṣṭakarmāṇaṁ dīrghadarśinaṁdharmārthakāmābhiratamaindraṁ vidyāt (3)|

+

lēkhāsthavr̥ttaṁ prāptakāriṇamasamprahāryamutthānavantaṁ smr̥timantamaiśvaryalambhinaṁ [53]vyapagatarāgērṣyādvēṣamōhaṁ yāmyaṁ vidyāt (4)|

−

śūraṁ dhīraṁ śucimaśucidvēṣiṇaṁ yajvānamambhōvihāraratimakliṣṭakarmāṇaṁ sthānakōpaprasādaṁvāruṇaṁ vidyāt (5)|

+

śūraṁ dhīraṁ śucimaśucidvēṣiṇaṁ yajvānamambhōvihāraratimakliṣṭakarmāṇaṁ sthānakōpaprasādaṁvāruṇaṁ vidyāt (5)|

+

sthānamānōpabhōgaparivārasampannaṁ dharmārthakāmanityaṁ śuciṁ sukhavihāraṁvyaktakōpaprasādaṁ kaubēraṁ vidyāt (6)|

+

priyanr̥tyagītavāditrōllāpakaślōkākhyāyikētihāsapurāṇēṣu kuśalaṁgandhamālyānulēpanavasanastrīvihārakāmanityamanasūyakaṁ gāndharvaṁ vidyāt (7)|

+

ityēvaṁ śuddhasya sattvasya saptavidhaṁ bhēdāṁśaṁ vidyāt kalyāṇāṁśatvāt; tatsaṁyōgāttubrāhmamatyantaśuddhaṁ vyavasyēt||37||

−

tadyathA- shuciM satyAbhisandhaM jitAtmAnaM saMvibhAginaMj~jAnavij~jAnavacanaprativacanasampannaM smRutimantaMkAmakrodhalobhamAnamoherShyAharShAmarShApetaM samaM sarvabhUteShu brAhmaM vidyAt (1)|

+

tadyathA-

+

shuciM satyAbhisandhaM jitAtmAnaM saMvibhAginaMj~jAnavij~jAnavacanaprativacanasampannaM

+

smRutimantaMkAmakrodhalobhamAnamoherShyAharShAmarShApetaM samaM sarvabhUteShu brAhmaM vidyAt (1)|

+

ijyAdhyayanavratahomabrahmacaryaparamatithivratamupashAntamadamAnarAgadveShamohalobharoShaMpratibhAvacanavij~jAnopadhAraNashaktisampannamArShaM vidyAt (2)|

+

aishvaryavantamAdeyavAkyaM yajvAnaM shUramojasvinaM tejasopetamakliShTakarmANaMdIrghadarshinaM dharmArthakAmAbhiratamaindraM vidyAt (3)|

+

lekhAsthavRuttaM prAptakAriNamasamprahAryamutthAnavantaM smRutimantamaishvaryalambhinaM [53]vyapagatarAgerShyAdveShamohaM yAmyaM vidyAt (4)|

+

shUraM dhIraM shucimashucidveShiNaM yajvAnamambhovihAraratimakliShTakarmANaMsthAnakopaprasAdaM vAruNaM vidyAt (5)|

+

sthAnamAnopabhogaparivArasampannaM dharmArthakAmanityaM shuciM sukhavihAraMvyaktakopaprasAdaM kauberaM vidyAt (6)|

+

priyanRutyagItavAditrollApakashlokAkhyAyiketihAsapurANeShu kushalaMgandhamAlyAnulepanavasanastrIvihArakAmanityamanasUyakaM gAndharvaM vidyAt (7)|

+

ityevaM shuddhasya sattvasya saptavidhaM bhedAMshaM vidyAt kalyANAMshatvAt; tatsaMyogAttubrAhmamatyantashuddhaM vyavasyet||37||

Line 507: Line 664:

शूरं चण्डमसूयकमैश्वर्यवन्तमौपधिकं रौद्रमननुक्रोशमात्मपूजकमासुरं विद्यात् (१)|

+

अमर्षिणमनुबन्धकोपं छिद्रप्रहारिणं क्रूरमाहारातिमात्ररुचिमामिषप्रियतमं स्वप्नायासबहुलमीर्ष्युं राक्षसं विद्यात् (२)|

+

महाशनं [५७] स्त्रैणं स्त्रीरहस्काममशुचिं शुचिद्वेषिणं भीरुं भीषयितारं विकृतविहाराहारशीलं पैशाचं विद्यात् (३)|

+

क्रुद्धशूरमक्रुद्धभीरुं तीक्ष्णमायासबहुलं सन्त्रस्तगोचरमाहारविहारपरं [५८] सार्पं विद्यात् (४)|

+

आहारकाममतिदुःखशीलाचारोपचारमसूयकमसंविभागिनमतिलोलुपमकर्मशीलं प्रैतं विद्यात् (५)|

+

अनुषक्तकाममजस्रमाहारविहारपरमनवस्थितममर्षणमसञ्चयं शाकुनं विद्यात् (६)|

+

इत्येवं खलु राजसस्य सत्त्वस्य षङ्विधं भेदांशं विद्यात्, रोषांशत्वात्||३८||

śūraṁ caṇḍamasūyakamaiśvaryavantamaupadhikaṁ raudramananukrōśamātmapūjakamāsuraṁvidyāt (1)|

+

amarṣiṇamanubandhakōpaṁ chidraprahāriṇaṁ krūramāhārātimātrarucimāmiṣapriyatamaṁsvapnāyāsabahulamīrṣyuṁ rākṣasaṁ vidyāt (2)|

+

mahāśanaṁ [57] straiṇaṁ strīrahaskāmamaśuciṁ śucidvēṣiṇaṁ bhīruṁ bhīṣayitāraṁ vikr̥tavihārāhāraśīlaṁpaiśācaṁ vidyāt (3)|

+

kruddhaśūramakruddhabhīruṁ tīkṣṇamāyāsabahulaṁ santrastagōcaramāhāravihāraparaṁ [58] sārpaṁvidyāt (4)|

+

āhārakāmamatiduḥkhaśīlācārōpacāramasūyakamasaṁvibhāginamatilōlupamakarmaśīlaṁ praitaṁ vidyāt(5)|

+

anuṣaktakāmamajasramāhāravihāraparamanavasthitamamarṣaṇamasañcayaṁ śākunaṁ vidyāt (6)|

+

ityēvaṁ khalu rājasasya sattvasya ṣaṅvidhaṁ bhēdāṁśaṁ vidyāt, rōṣāṁśatvāt||38||

shUraM caNDamasUyakamaishvaryavantamaupadhikaM raudramananukroshamAtmapUjakamAsuraMvidyAt (1)|

+

amarShiNamanubandhakopaM chidraprahAriNaM krUramAhArAtimAtrarucimAmiShapriyatamaMsvapnAyAsabahulamIrShyuM rAkShasaM vidyAt (2)|

+

mahAshanaM [57] straiNaM strIrahaskAmamashuciM shucidveShiNaM bhIruM bhIShayitAraMvikRutavihArAhArashIlaM paishAcaM vidyAt (3)|

+

kruddhashUramakruddhabhIruM tIkShNamAyAsabahulaM santrastagocaramAhAravihAraparaM [58] sArpaMvidyAt (4)|

−

AhArakAmamatiduHkhashIlAcAropacAramasUyakamasaMvibhAginamatilolupamakarmashIlaM praitaMvidyAt (5)|

+

AhArakAmamatiduHkhashIlAcAropacAramasUyakamasaMvibhAginamatilolupamakarmashIlaM praitaMvidyAt (5)|

+

anuShaktakAmamajasramAhAravihAraparamanavasthitamamarShaNamasa~jcayaM shAkunaM vidyAt (6)|

+

ityevaM khalu rAjasasya sattvasya Sha~gvidhaM bhedAMshaM vidyAt, roShAMshatvAt||38||

Line 544: Line 719:

निराकरिष्णुममेधसं जुगुप्सिताचाराहरं मैथुनपरं स्वप्नशीलं पाशवं विद्यात् (१)|

+

भीरुमबुधमाहारलुब्धमनवस्थितमनुषक्तकामक्रोधं सरणशीलं तोयकामं मात्स्यं विद्यात् (२)|

+

अलसं केवलमभिनिविष्टमाहारे सर्वबुद्ध्यङ्गहीनं वानस्पत्यं विद्यात् (३)|

+

इत्येवं तामसस्य सत्त्वस्य त्रिविधं भेदांशं विद्यान्मोहांशत्वात्||३९||

nirākariṣṇumamēdhasaṁ jugupsitācārāharaṁ maithunaparaṁ svapnaśīlaṁ pāśavaṁ vidyāt (1)|

+

bhīrumabudhamāhāralubdhamanavasthitamanuṣaktakāmakrōdhaṁ saraṇaśīlaṁ tōyakāmaṁ mātsyaṁvidyāt (2)|

+

alasaṁ kēvalamabhiniviṣṭamāhārē sarvabuddhyaṅgahīnaṁ vānaspatyaṁ vidyāt (3)|

+

ityēvaṁ tāmasasya sattvasya trividhaṁ bhēdāṁśaṁ vidyānmōhāṁśatvāt||39||

nirAkariShNumamedhasaM jugupsitAcArAharaM maithunaparaM svapnashIlaM pAshavaM vidyAt (1)|

+

bhIrumabudhamAhAralubdhamanavasthitamanuShaktakAmakrodhaM saraNashIlaM toyakAmaM mAtsyaMvidyAt (2)|

+

alasaM kevalamabhiniviShTamAhAre sarvabuddhya~ggahInaM vAnaspatyaM vidyAt (3)|

+

ityevaM tAmasasya sattvasya trividhaM bhedAMshaM vidyAnmohAMshatvAt||39||

Line 573: Line 757:

In this way, three types of mind have innumerable varieties. The ''sattvika'' type of mental faculty is of seven types depending upon the disposition of Brahma, Rishi, Indra, Yama, Varuna, Kubera and Gandharva. The ''rajasa'' type of mind is of six types depending upon the dispositions of ''asura, rakshasa, paishacha, sarpa, preta'' and ''shakuni''. The ''tamasa'' type of mind faculty is of three types depending upon the dispositions of ''pashu'' (animal), ''matsya'' (fish) and ''vanaspati'' (vegetable life). All these descriptions are made with a view to indicate the general mode of mind treatment that should be provided. [40]

−

केवलश्चायमुद्देशो यथोद्देशमभिनिर्दिष्टो भवति गर्भावक्रान्तिसम्प्रयुक्तः ; तस्य चार्थस्य विज्ञाने सामर्थ्यं गर्भकराणां चभावानामनुसमाधिः, विधातश्च विघातकराणां भावानामिति||४१||

+

केवलश्चायमुद्देशो यथोद्देशमभिनिर्दिष्टो भवति गर्भावक्रान्तिसम्प्रयुक्तः ; तस्य चार्थस्य विज्ञाने सामर्थ्यं गर्भकराणां चभावानामनुसमाधिः, विधातश्च विघातकराणां भावानामिति||४१||

−

kēvalaścāyamuddēśō yathōddēśamabhinirdiṣṭō bhavati garbhāvakrāntisamprayuktaḥ ; tasya cārthasyavijñānē sāmarthyaṁ garbhakarāṇāṁ ca bhāvānāmanusamādhiḥ, vidhātaśca vighātakarāṇāṁbhāvānāmiti||41||

+

kēvalaścāyamuddēśō yathōddēśamabhinirdiṣṭō bhavati garbhāvakrāntisamprayuktaḥ ; tasya cārthasyavijñānē sāmarthyaṁ garbhakarāṇāṁ ca bhāvānāmanusamādhiḥ, vidhātaśca vighātakarāṇāṁbhāvānāmiti||41||

kevalashcAyamuddesho yathoddeshamabhinirdiShTo bhavati garbhAvakrAntisamprayuktaH ; tasyacArthasya vij~jAne sAmarthyaM garbhakarANAM ca bhAvAnAmanusamAdhiH, vidhAtashca vighAtakarANAMbhAvAnAmiti||41||

Line 583: Line 768:

तत्र श्लोकाः-

+

निमित्तमात्मा प्रकृतिर्वृद्धिः कुक्षौ क्रमेण च|

+

वृद्धिहेतुश्च गर्भस्य पञ्चार्थाः शुभसञ्ज्ञिताः||४२||

tatra ślōkāḥ-

+

nimittamātmā prakr̥tirvr̥ddhiḥ kukṣau kramēṇa ca|

+

vr̥ddhihētuśca garbhasya pañcārthāḥ śubhasañjñitāḥ||42||

tatra shlokAH-

+

nimittamAtmA prakRutirvRuddhiH kukShau krameNa ca|

+

vRuddhihetushca garbhasya pa~jcArthAH shubhasa~jj~jitAH||42||

Line 597: Line 788:

अजन्मनि च यो हेतुर्विनाशे विकृतावपि|

+

इमांस्त्रीनशुभान् भावानाहुर्गर्भविघातकान्||४३||

ajanmani ca yō hēturvināśē vikr̥tāvapi|

+

imāṁstrīnaśubhān bhāvānāhurgarbhavighātakān||43||

ajanmani ca yo heturvinAshe vikRutAvapi|

+

imAMstrInashubhAn bhAvAnAhurgarbhavighAtakAn||43||

Line 608: Line 802:

शुभाशुभसमाख्यातानष्टौ भावानिमान् भिषक्|

+

सर्वथा वेद यः सर्वान् स राज्ञः कर्तुमर्हति||४४||

śubhāśubhasamākhyātānaṣṭau bhāvānimān bhiṣak|

+

sarvathā vēda yaḥ sarvān sa rājñaḥ kartumarhati||44||

shubhAshubhasamAkhyAtAnaShTau bhAvAnimAn bhiShak|

+

sarvathA veda yaH sarvAn sa rAj~jaH kartumarhati||44||

Line 619: Line 816:

अवाप्त्युपायान् गर्भस्य स एवं ज्ञातुमर्हति|

+

ये च गर्भविघातोक्ता भावास्तांश्चाप्युदारधीः||४५||

avāptyupāyān garbhasya sa ēvaṁ jñātumarhati|

+

yē ca garbhavighātōktā bhāvāstāṁścāpyudāradhīḥ||45||

avAptyupAyAn garbhasya sa evaM j~jAtumarhati|

+

ye ca garbhavighAtoktA bhAvAstAMshcApyudAradhIH||45||

Line 630: Line 830:

इत्यग्निवेशकृते तन्त्रे चरकप्रतिसंस्कृते शारीरस्थाने

+

महतीगर्भावक्रान्तिशारीरं नाम चतुर्थोऽध्यायः||४||

ityagnivēśakr̥tē tantrē carakapratisaṁskr̥tē śārīrasthānē

+

mahatīgarbhāvakrāntiśārīraṁ nāma caturthō'dhyāyaḥ||4||

ityagniveshakRute tantre carakapratisaMskRute shArIrasthAne

+

mahatIgarbhAvakrAntishArIraM nAma caturtho~adhyAyaH||4||

Pallavmishra

Bureaucrats, Administrators

9,091

edits