Line 1,913: |
Line 1,913: |
| | | |
| अथहरितवर्गः- | | अथहरितवर्गः- |
| + | |
| रोचनंदीपनंवृष्यमार्द्रकंविश्वभेषजम्। | | रोचनंदीपनंवृष्यमार्द्रकंविश्वभेषजम्। |
| वातश्लेष्मविबन्धेषुरसस्तस्योपदिश्यते॥१६६॥ | | वातश्लेष्मविबन्धेषुरसस्तस्योपदिश्यते॥१६६॥ |
| + | |
| रोचनोदीपनस्तीक्ष्णःसुगन्धिर्मुखशोधनः। | | रोचनोदीपनस्तीक्ष्णःसुगन्धिर्मुखशोधनः। |
| जम्बीरःकफवातघ्नःक्रिमिघ्नोभक्तपाचनः॥१६७॥ | | जम्बीरःकफवातघ्नःक्रिमिघ्नोभक्तपाचनः॥१६७॥ |
| + | |
| बालंदोषहरं, वृद्धंत्रिदोषं, मारुतापहम्। | | बालंदोषहरं, वृद्धंत्रिदोषं, मारुतापहम्। |
| स्निग्धसिद्धं, विशुष्कंतुमूलकंकफवातजित्॥१६८॥ | | स्निग्धसिद्धं, विशुष्कंतुमूलकंकफवातजित्॥१६८॥ |
| + | |
| हिक्काकासविषश्वासपार्श्वशूलविनाशनः। | | हिक्काकासविषश्वासपार्श्वशूलविनाशनः। |
| पित्तकृत्कफवातघ्नःसुरसःपूतिगन्धहा॥१६९॥ | | पित्तकृत्कफवातघ्नःसुरसःपूतिगन्धहा॥१६९॥ |
| + | |
| यवानीचार्जकश्चैवशिग्रुशालेयमृष्टकम्। | | यवानीचार्जकश्चैवशिग्रुशालेयमृष्टकम्। |
| हृद्यान्यास्वादनीयानिपित्तमुत्क्लेशयन्तिच॥१७०॥ | | हृद्यान्यास्वादनीयानिपित्तमुत्क्लेशयन्तिच॥१७०॥ |
| + | |
| गण्डीरोजलपिप्पल्यस्तुम्बरुःशृङ्गवेरिका। | | गण्डीरोजलपिप्पल्यस्तुम्बरुःशृङ्गवेरिका। |
| तीक्ष्णोष्णकटुरूक्षाणिकफवातहराणिच॥१७१॥ | | तीक्ष्णोष्णकटुरूक्षाणिकफवातहराणिच॥१७१॥ |
| + | |
| पुंस्त्वघ्नःकटुरूक्षोष्णोभूस्तृणोवक्रशोधनः। | | पुंस्त्वघ्नःकटुरूक्षोष्णोभूस्तृणोवक्रशोधनः। |
| खराह्वाकफवातघ्नीबस्तिरोगरुजापहा॥१७२॥ | | खराह्वाकफवातघ्नीबस्तिरोगरुजापहा॥१७२॥ |
| + | |
| धान्यकंचाजगन्धाचसुमुखश्चेतिरोचनाः। | | धान्यकंचाजगन्धाचसुमुखश्चेतिरोचनाः। |
| सुगन्धानातिकटुकादोषानुत्क्लेशयन्तिच॥१७३॥ | | सुगन्धानातिकटुकादोषानुत्क्लेशयन्तिच॥१७३॥ |
| + | |
| ग्राहीगृञ्जनकस्तीक्ष्णोवातश्लेष्मार्शसांहितः। | | ग्राहीगृञ्जनकस्तीक्ष्णोवातश्लेष्मार्शसांहितः। |
| स्वेदनेऽभ्यवहारेचयोजयेत्तमपित्तिनाम्॥१७४॥ | | स्वेदनेऽभ्यवहारेचयोजयेत्तमपित्तिनाम्॥१७४॥ |
| + | |
| श्लेष्मलोमारुतघ्नश्चपलाण्डुर्नचपित्तनुत् । | | श्लेष्मलोमारुतघ्नश्चपलाण्डुर्नचपित्तनुत् । |
| आहारयोगीबल्यश्चगुरुर्वृष्योऽथरोचनः॥१७५॥ | | आहारयोगीबल्यश्चगुरुर्वृष्योऽथरोचनः॥१७५॥ |
| + | |
| क्रिमिकुष्ठकिलासघ्नोवातघ्नोगुल्मनाशनः। | | क्रिमिकुष्ठकिलासघ्नोवातघ्नोगुल्मनाशनः। |
| स्निग्धश्चोष्णश्चवृष्यश्चलशुनःकटुकोगुरुः॥१७६॥ | | स्निग्धश्चोष्णश्चवृष्यश्चलशुनःकटुकोगुरुः॥१७६॥ |
| + | |
| शुष्काणिकफवातघ्नान्येतान्येषांफलानिच। | | शुष्काणिकफवातघ्नान्येतान्येषांफलानिच। |
| हरितानामयंचैषषष्ठोवर्गःसमाप्यते॥१७७॥ | | हरितानामयंचैषषष्ठोवर्गःसमाप्यते॥१७७॥ |
| + | |
| इतिहरितवर्गः॥४॥ | | इतिहरितवर्गः॥४॥ |
| | | |
Line 1,942: |
Line 1,955: |
| rōcanaṁ dīpanaṁ vr̥ṣyamārdrakaṁ viśvabhēṣajam| | | rōcanaṁ dīpanaṁ vr̥ṣyamārdrakaṁ viśvabhēṣajam| |
| vātaślēṣmavibandhēṣu rasastasyōpadiśyatē||166|| | | vātaślēṣmavibandhēṣu rasastasyōpadiśyatē||166|| |
| + | |
| rōcanō dīpanastīkṣṇaḥ sugandhirmukhaśōdhanaḥ| | | rōcanō dīpanastīkṣṇaḥ sugandhirmukhaśōdhanaḥ| |
| jambīraḥ kaphavātaghnaḥ krimighnō bhaktapācanaḥ||167|| | | jambīraḥ kaphavātaghnaḥ krimighnō bhaktapācanaḥ||167|| |
| + | |
| bālaṁ dōṣaharaṁ, vr̥ddhaṁ tridōṣaṁ, mārutāpaham| | | bālaṁ dōṣaharaṁ, vr̥ddhaṁ tridōṣaṁ, mārutāpaham| |
| snigdhasiddhaṁ, viśuṣkaṁ tu mūlakaṁ kaphavātajit||168|| | | snigdhasiddhaṁ, viśuṣkaṁ tu mūlakaṁ kaphavātajit||168|| |
| + | |
| hikkākāsaviṣaśvāsapārśvaśūlavināśanaḥ| | | hikkākāsaviṣaśvāsapārśvaśūlavināśanaḥ| |
| pittakr̥t kaphavātaghnaḥ surasaḥ pūtigandhahā||169|| | | pittakr̥t kaphavātaghnaḥ surasaḥ pūtigandhahā||169|| |
| + | |
| yavānī cārjakaścaiva śigruśālēyamr̥ṣṭakam| | | yavānī cārjakaścaiva śigruśālēyamr̥ṣṭakam| |
| hr̥dyānyāsvādanīyāni pittamutklēśayanti ca||170|| | | hr̥dyānyāsvādanīyāni pittamutklēśayanti ca||170|| |
| + | |
| gaṇḍīrō jalapippalyastumbaruḥ śr̥ṅgavērikā| | | gaṇḍīrō jalapippalyastumbaruḥ śr̥ṅgavērikā| |
| tīkṣṇōṣṇakaṭurūkṣāṇi kaphavātaharāṇi ca||171|| | | tīkṣṇōṣṇakaṭurūkṣāṇi kaphavātaharāṇi ca||171|| |
| + | |
| puṁstvaghnaḥ kaṭurūkṣōṣṇō bhūstr̥ṇō vakraśōdhanaḥ| | | puṁstvaghnaḥ kaṭurūkṣōṣṇō bhūstr̥ṇō vakraśōdhanaḥ| |
− | kharāhvā kaphavātaghnī bastirōgarujāpahā||171|| | + | kharāhvā kaphavātaghnī bastirōgarujāpahā||172|| |
| + | |
| dhānyakaṁ cājagandhā ca sumukhaścēti rōcanāḥ| | | dhānyakaṁ cājagandhā ca sumukhaścēti rōcanāḥ| |
| sugandhā nātikaṭukā dōṣānutklēśayanti ca||173|| | | sugandhā nātikaṭukā dōṣānutklēśayanti ca||173|| |
| + | |
| grāhī gr̥ñjanakastīkṣṇō vātaślēṣmārśasāṁ hitaḥ| | | grāhī gr̥ñjanakastīkṣṇō vātaślēṣmārśasāṁ hitaḥ| |
| svēdanē'bhyavahārē ca yōjayēttamapittinām||174|| | | svēdanē'bhyavahārē ca yōjayēttamapittinām||174|| |
| + | |
| ślēṣmalō mārutaghnaśca palāṇḍurna ca pittanut [1] | | | ślēṣmalō mārutaghnaśca palāṇḍurna ca pittanut [1] | |
| āhārayōgī balyaśca gururvr̥ṣyō'tha rōcanaḥ||175|| | | āhārayōgī balyaśca gururvr̥ṣyō'tha rōcanaḥ||175|| |
| + | |
| krimikuṣṭhakilāsaghnō vātaghnō gulmanāśanaḥ| | | krimikuṣṭhakilāsaghnō vātaghnō gulmanāśanaḥ| |
| snigdhaścōṣṇaśca vr̥ṣyaśca laśunaḥ kaṭukō guruḥ||176|| | | snigdhaścōṣṇaśca vr̥ṣyaśca laśunaḥ kaṭukō guruḥ||176|| |
| + | |
| śuṣkāṇi kaphavātaghnānyētānyēṣāṁ phalāni ca| | | śuṣkāṇi kaphavātaghnānyētānyēṣāṁ phalāni ca| |
| haritānāmayaṁ caiṣa ṣaṣṭhō vargaḥ samāpyatē||177|| | | haritānāmayaṁ caiṣa ṣaṣṭhō vargaḥ samāpyatē||177|| |
| + | |
| iti haritavargaḥ | | iti haritavargaḥ |
| | | |
| atha haritavargaH- | | atha haritavargaH- |
| + | |
| rocanaM dIpanaM vRuShyamArdrakaM viSvaBeShajam| | | rocanaM dIpanaM vRuShyamArdrakaM viSvaBeShajam| |
| vAtaSleShmavibandheShu rasastasyopadiSyate||166|| | | vAtaSleShmavibandheShu rasastasyopadiSyate||166|| |
| + | |
| rocano dIpanastIkShNaH sugandhirmuKaSodhanaH| | | rocano dIpanastIkShNaH sugandhirmuKaSodhanaH| |
| jambIraH kaPavAtaGnaH krimiGno BaktapAcanaH||167|| | | jambIraH kaPavAtaGnaH krimiGno BaktapAcanaH||167|| |
| + | |
| bAlaM doShaharaM, vRuddhaM tridoShaM, mArutApaham| | | bAlaM doShaharaM, vRuddhaM tridoShaM, mArutApaham| |
| snigdhasiddhaM, viSuShkaM tu mUlakaM kaPavAtajit||168|| | | snigdhasiddhaM, viSuShkaM tu mUlakaM kaPavAtajit||168|| |
| + | |
| hikkAkAsaviShaSvAsapArSvaSUlavinASanaH| | | hikkAkAsaviShaSvAsapArSvaSUlavinASanaH| |
| pittakRut kaPavAtaGnaH surasaH pUtigandhahA||169|| | | pittakRut kaPavAtaGnaH surasaH pUtigandhahA||169|| |
| + | |
| yavAnI cArjakaScaiva SigruSAleyamRuShTakam| | | yavAnI cArjakaScaiva SigruSAleyamRuShTakam| |
| hRudyAnyAsvAdanIyAni pittamutkleSayanti ca||170|| | | hRudyAnyAsvAdanIyAni pittamutkleSayanti ca||170|| |
| + | |
| gaNDIro jalapippalyastumbaruH SRu~ggaverikA| | | gaNDIro jalapippalyastumbaruH SRu~ggaverikA| |
| tIkShNoShNakaTurUkShANi kaPavAtaharANi ca||171|| | | tIkShNoShNakaTurUkShANi kaPavAtaharANi ca||171|| |
| + | |
| puMstvaGnaH kaTurUkShoShNo BUstRuNo vakraSodhanaH| | | puMstvaGnaH kaTurUkShoShNo BUstRuNo vakraSodhanaH| |
| KarAhvA kaPavAtaGnI bastirogarujApahA||172|| | | KarAhvA kaPavAtaGnI bastirogarujApahA||172|| |
| + | |
| dhAnyakaM cAjagandhA ca sumuKaSceti rocanAH| | | dhAnyakaM cAjagandhA ca sumuKaSceti rocanAH| |
| sugandhA nAtikaTukA doShAnutkleSayanti ca||173|| | | sugandhA nAtikaTukA doShAnutkleSayanti ca||173|| |
| + | |
| grAhI gRu~jjanakastIkShNo vAtaSleShmArSasAM hitaH| | | grAhI gRu~jjanakastIkShNo vAtaSleShmArSasAM hitaH| |
| svedane&ByavahAre ca yojayettamapittinAm||174|| | | svedane&ByavahAre ca yojayettamapittinAm||174|| |
| + | |
| SleShmalo mArutaGnaSca palANDurna ca pittanut | | | SleShmalo mArutaGnaSca palANDurna ca pittanut | |
| AhArayogI balyaSca gururvRuShyo&tha rocanaH||175|| | | AhArayogI balyaSca gururvRuShyo&tha rocanaH||175|| |
| + | |
| krimikuShThakilAsaGno vAtaGno gulmanASanaH| | | krimikuShThakilAsaGno vAtaGno gulmanASanaH| |
| snigdhaScoShNaSca vRuShyaSca laSunaH kaTuko guruH||176|| | | snigdhaScoShNaSca vRuShyaSca laSunaH kaTuko guruH||176|| |
| + | |
| SuShkANi kaPavAtaGnAnyetAnyeShAM PalAni ca| | | SuShkANi kaPavAtaGnAnyetAnyeShAM PalAni ca| |
| haritAnAmayaM caiSha ShaShTho vargaH samApyate||177|| | | haritAnAmayaM caiSha ShaShTho vargaH samApyate||177|| |
| + | |
| iti haritavargaH||4|| | | iti haritavargaH||4|| |
| + | |
| <div style="text-align:justify;"> | | <div style="text-align:justify;"> |
| | | |
Line 2,017: |
Line 2,056: |
| These in their dried condition and their fruits are effective in curing kapha and vata. Thus, ends the sixth section on greens. [177] | | These in their dried condition and their fruits are effective in curing kapha and vata. Thus, ends the sixth section on greens. [177] |
| </div> | | </div> |
− | Class of wines and alcoholic preparations: | + | |
| + | ==== Class of wines and alcoholic preparations ==== |
| + | |
| अथमद्यवर्गः- | | अथमद्यवर्गः- |
| + | |
| प्रकृत्यामद्यमम्लोष्णमम्लंचोक्तंविपाकतः। | | प्रकृत्यामद्यमम्लोष्णमम्लंचोक्तंविपाकतः। |
| सर्वंसामान्यतस्तस्यविशेषउपदेक्ष्यते॥१७८॥ | | सर्वंसामान्यतस्तस्यविशेषउपदेक्ष्यते॥१७८॥ |
| | | |
| atha madyavargaḥ- | | atha madyavargaḥ- |
| + | |
| prakr̥tyā madyamamlōṣṇamamlaṁ cōktaṁ vipākataḥ| | | prakr̥tyā madyamamlōṣṇamamlaṁ cōktaṁ vipākataḥ| |
| sarvaṁ sāmānyatastasya viśēṣa upadēkṣyatē||178|| | | sarvaṁ sāmānyatastasya viśēṣa upadēkṣyatē||178|| |
| + | |
| atha madyavargaH- | | atha madyavargaH- |
| + | |
| prakRutyA madyamamloShNamamlaM coktaM vipAkataH| | | prakRutyA madyamamloShNamamlaM coktaM vipAkataH| |
| sarvaM sAmAnyatastasya viSeSha upadekShyate||178|| | | sarvaM sAmAnyatastasya viSeSha upadekShyate||178|| |
| | | |
| The general qualities of wine: | | The general qualities of wine: |
| + | |
| Now begins the group of wines. Wine is naturally sour (in taste and digestion) and hot in potency. This is its general property. Its specific characteristics will now be described. [178] | | Now begins the group of wines. Wine is naturally sour (in taste and digestion) and hot in potency. This is its general property. Its specific characteristics will now be described. [178] |
| | | |
| कृशानांसक्तमूत्राणांग्रहण्यर्शोविकारिणाम्। | | कृशानांसक्तमूत्राणांग्रहण्यर्शोविकारिणाम्। |
| सुराप्रशस्तावातघ्नीस्तन्यरक्तक्षयेषुच॥१७९॥ | | सुराप्रशस्तावातघ्नीस्तन्यरक्तक्षयेषुच॥१७९॥ |
| + | |
| हिक्काश्वासप्रतिश्यायकासवर्चोग्रहारुचौ। | | हिक्काश्वासप्रतिश्यायकासवर्चोग्रहारुचौ। |
| वम्यानाहविबन्धेषुवातघ्नीमदिराहिता॥१८०॥ | | वम्यानाहविबन्धेषुवातघ्नीमदिराहिता॥१८०॥ |
| + | |
| शूलप्रवाहिकाटोपकफवातार्शसांहितः। | | शूलप्रवाहिकाटोपकफवातार्शसांहितः। |
| जगलोग्राहिरूक्षोष्णःशोफघ्नोभक्तपाचनः॥१८१॥ | | जगलोग्राहिरूक्षोष्णःशोफघ्नोभक्तपाचनः॥१८१॥ |
| + | |
| शोषार्शोग्रहणीदोषपाण्डुरोगारुचिज्वरान्। | | शोषार्शोग्रहणीदोषपाण्डुरोगारुचिज्वरान्। |
| हन्त्यरिष्टःकफकृतान्रोगान्रोचनदीपनः ॥१८२॥ | | हन्त्यरिष्टःकफकृतान्रोगान्रोचनदीपनः ॥१८२॥ |
| + | |
| मुखप्रियःसुखमदःसुगन्धिर्बस्तिरोगनुत् । | | मुखप्रियःसुखमदःसुगन्धिर्बस्तिरोगनुत् । |
| जरणीयःपरिणतोहृद्योवर्ण्यश्चशार्करः॥१८३॥ | | जरणीयःपरिणतोहृद्योवर्ण्यश्चशार्करः॥१८३॥ |
| + | |
| रोचनोदीपनोहृद्यःशोषशोफार्शसांहितः। | | रोचनोदीपनोहृद्यःशोषशोफार्शसांहितः। |
| स्नेहश्लेष्मविकारघ्नोवर्ण्यःपक्वरसोमतः॥१८४॥ | | स्नेहश्लेष्मविकारघ्नोवर्ण्यःपक्वरसोमतः॥१८४॥ |
| + | |
| जरणीयोविबन्धघ्नःस्वरवर्णविशोधनः। | | जरणीयोविबन्धघ्नःस्वरवर्णविशोधनः। |
| लेखनःशीतरसिकोहितःशोफोदरार्शसाम्॥१८५॥ | | लेखनःशीतरसिकोहितःशोफोदरार्शसाम्॥१८५॥ |
| + | |
| सृष्टभिन्नशकृद्वातोगौडस्तर्पणदीपनः। | | सृष्टभिन्नशकृद्वातोगौडस्तर्पणदीपनः। |
| पाण्डुरोगव्रणहितादीपनीचाक्षिकीमता ॥१८६॥ | | पाण्डुरोगव्रणहितादीपनीचाक्षिकीमता ॥१८६॥ |
| + | |
| सुरासवस्तीव्रमदोवातघ्नोवदनप्रियः। | | सुरासवस्तीव्रमदोवातघ्नोवदनप्रियः। |
| छेदीमध्वासवस्तीक्ष्णोमैरेयोमधुरोगुरुः॥१८७॥ | | छेदीमध्वासवस्तीक्ष्णोमैरेयोमधुरोगुरुः॥१८७॥ |
| + | |
| धातक्याऽभिषुतोहृद्यो रूक्षोरोचनदीपनः। | | धातक्याऽभिषुतोहृद्यो रूक्षोरोचनदीपनः। |
| माध्वीकवन्न चात्युष्णोमृद्वीकेक्षुरसासवः॥१८८॥ | | माध्वीकवन्न चात्युष्णोमृद्वीकेक्षुरसासवः॥१८८॥ |
| + | |
| रोचनंदीपनंहृद्यंबल्यंपित्ताविरोधिच। | | रोचनंदीपनंहृद्यंबल्यंपित्ताविरोधिच। |
| विबन्धघ्नंकफघ्नंचमधुलघ्वल्पमारुतम्॥१८९॥ | | विबन्धघ्नंकफघ्नंचमधुलघ्वल्पमारुतम्॥१८९॥ |
| + | |
| सुरासमण्डारूक्षोष्णायवानांवातपित्तला। | | सुरासमण्डारूक्षोष्णायवानांवातपित्तला। |
| गुर्वीजीर्यतिविष्टभ्यश्लेष्मलातुमधूलिका॥१९०॥ | | गुर्वीजीर्यतिविष्टभ्यश्लेष्मलातुमधूलिका॥१९०॥ |
| + | |
| दीपनंजरणीयंचहृत्पाण्डुक्रिमिरोगनुत्। | | दीपनंजरणीयंचहृत्पाण्डुक्रिमिरोगनुत्। |
| ग्रहण्यर्शोहितभेदिसौवीरकतुषोदकम्॥१९१॥ | | ग्रहण्यर्शोहितभेदिसौवीरकतुषोदकम्॥१९१॥ |
| + | |
| दाहज्वरापहंस्पर्शात्पानाद्वातकफापहम्। | | दाहज्वरापहंस्पर्शात्पानाद्वातकफापहम्। |
| विबन्धघ्नमवस्रंसिदीपनंचाम्लकाञ्जिकम्॥१९२॥ | | विबन्धघ्नमवस्रंसिदीपनंचाम्लकाञ्जिकम्॥१९२॥ |
| + | |
| प्रायशोऽभिनवंमद्यंगुरुदोषसमीरणम्। | | प्रायशोऽभिनवंमद्यंगुरुदोषसमीरणम्। |
| स्रोतसांशोधनंजीर्णंदीपनंलघुरोचनम्॥१९३॥ | | स्रोतसांशोधनंजीर्णंदीपनंलघुरोचनम्॥१९३॥ |
| + | |
| हर्षणंप्रीणनंमद्यंभयशोकश्रमापहम्। | | हर्षणंप्रीणनंमद्यंभयशोकश्रमापहम्। |
| प्रागल्भ्यवीर्यप्रतिभातुष्टिपुष्टिबलप्रदम्॥१९४॥ | | प्रागल्भ्यवीर्यप्रतिभातुष्टिपुष्टिबलप्रदम्॥१९४॥ |
| + | |
| सात्त्विकैर्विधिवद्युक्त्यापीतंस्यादमृतंयथा। | | सात्त्विकैर्विधिवद्युक्त्यापीतंस्यादमृतंयथा। |
| वर्गोऽयंसप्तमोमद्यमधिकृत्यप्रकीर्तितः॥१९५॥ | | वर्गोऽयंसप्तमोमद्यमधिकृत्यप्रकीर्तितः॥१९५॥ |
| + | |
| इतिमद्यवर्गःसप्तमः॥७॥ | | इतिमद्यवर्गःसप्तमः॥७॥ |
| + | |
| kr̥śānāṁ saktamūtrāṇāṁ grahaṇyarśōvikāriṇām| | | kr̥śānāṁ saktamūtrāṇāṁ grahaṇyarśōvikāriṇām| |
| surā praśastā vātaghnī stanyaraktakṣayēṣu ca||179|| | | surā praśastā vātaghnī stanyaraktakṣayēṣu ca||179|| |